Адам өзін ақылдырақ немесе мықтырақ сезіну үшін өз-өзін саналы түрде алдайды – зерттеу

Көптеген адам денсаулықты жақсарту немесе ақыл-ойды шыңдау мақсатында әртүрлі әдістерді қолданады. Біреулер күнделікті тұтынған калорияларын арнайы қосымшаға тіркесе, енді біреулер интернеттегі логикалық тапсырмаларды орындайды. Алайда ешкім олардың әрекетін тексермейді, және бұл үшін ешқандай марапат немесе жаза жоқ.

Дегенмен, Journal of the Association for Consumer Research журналында жарияланған жаңа зерттеу көрсеткендей, адамдар өздерін ақылдырақ немесе денсаулығы мықтырақ сезіну үшін өздерін саналы түрде алдайды. Яғни, олардың жетістігі адалдыққа емес, өз-өзін алдауға негізделуі мүмкін.

Зерттеуді Пенсильвания мемлекеттік университетінің маркетинг профессоры Сара Лоран Доммер жүргізген. Ол адамдардың күнделікті өмірде жасайтын адалдыққа жатпайтын әрекеттеріне қызығушылық танытқан. Әдетте, адамдар бизнесте немесе материалдық игіліктер алу үшін алдау жолына жүгінеді. Мысалы, кейбір сатып алушылар киімді бір рет киіп, кейін оны қайтарып береді немесе жеңілдік кодтарын дұрыс пайдаланбайды. Алайда Доммер адамдардың ақшадан тыс өз бейнесін жақсарту үшін де осындай әрекеттерге баратынын байқаған.

Зерттеу барысында төрт түрлі тәжірибе жүргізілді. Калория санау тәжірибесінде қатысушылар тағамның нақты калориялық мөлшері көрсетілмеген кезде, азырақ калория тіркеген. Бұл олардың саналы түрде өздерін сау тамақтанып жүрмін деп сендіргісі келгенін білдіреді.

Тағы бір зерттеуде интеллект коэффициенті (IQ) тесті қолданылды. Жауаптары қолжетімді болған топ бақылау тобымен салыстырғанда едәуір жоғары ұпай жинаған. Ең қызығы, бұл қатысушылар келесі IQ тестінде де жоғары нәтиже көрсетеміз деп болжаған. Яғни, олар өздерінің шын қабілетін асыра бағалаған.

"Кроссворд шешіп, өзіңізді ақылдырақ сезіну аса қауіпті емес. Бірақ мұндай иллюзиялық сенімдер адамның қаржылық немесе физикалық жағдайына әсер етуі мүмкін. Өзін-өзі алдау нәтижесінде адам шынымен көмек көрсететін қызметтер мен өнімдерді қолданудан бас тартуы ықтимал", – дейді Доммер.

Алайда зерттеудің кейбір шектеулері бар. "Менің зерттеулерім көбінесе орташа нәтижелерге сүйенеді. Яғни, мен нақты бір адамның алдаған-алдамағанын анық айта алмаймын", – дейді ғалым.

Дегенмен, статистика бұл құбылысты растайды. IQ тестіне арналған зерттеуде дұрыс жауаптар берілмеген топта ең жоғары ұпай – 9/10 болған және оны небәрі 5% қатысушы жинаған. Ал жауаптары берілген топта 43% адам 10/10 ұпай жинаса, 29%-ы 9/10 алған.

Ғалымдар болашақта осындай өзін-өзі алдауға кімдер бейім екенін зерттеуді жоспарлап отыр. Сондай-ақ, бұл құбылысты азайтудың жолдары да қарастырылмақ. Мысалы, саналы ойлауды дамыту, өзін-өзі шынайы бағалауға үйрету немесе ақыл-ой жүктемесін арттыру секілді әдістер тиімді болуы мүмкін.

Зерттеу "Acting Immorally to Self-Enhance: The Role of Diagnostic Self-Deception" атауымен жарияланған.