Жүкті кезде балық жеу балада аутизмнің даму қаупін төмендетеді – зерттеу
Ғалымдар балықты тұтынған аналардың балаларында аутизм спектрі бұзылысы диагнозының 20%-ға дейін төмендегенін анықтады, әсіресе қыздарда, сондай-ақ аутизммен байланысты мінез-құлық белгілерінің азаюы байқалды. Бірақ омега-3 қоспаларын қолдану, жиі балықпен бірдей пайда әкелетіні айтылатын, осыған ұқсас нәтижелерді көрсеткен жоқ.
Аутизм спектрі бұзылысы – адамдардың әлемді қабылдау және онымен өзара әрекеттесу ерекшеліктерін қамтитын нейро-даму жағдайы. Ол әлеуметтік қарым-қатынас пен өзара әрекеттесу мәселелерімен, сондай-ақ шектеулі немесе қайталанатын мінез-құлықтармен сипатталады. Аутизм симптомдары әр түрлі болуы мүмкін, кейбір адамдарға күнделікті өмірде елеулі қолдау қажет болса, басқалары өз бетімен өмір сүріп, кейбір салаларда, мысалы, логикада немесе егжей-тегжейге назар аударуда, ерекше жетістіктерге жете алады.
Аутизмнің себептері күрделі және толық зерттелмеген. Генетикалық және экологиялық факторлар маңызды рөл атқаратыны белгілі. Ал генетика көп жағдайда әсер етсе де, зерттеушілер көбінесе пренаталдық және ерте балалық шақтағы қоршаған орта факторларын зерттейді, олардың нейро-даму нәтижелеріне әсерін түсінуге тырысады. Бұл факторлардың ішінде ананың жүктілік кезінде тұтынған тамағының ықпалы ықтимал өзгермелі фактор ретінде қарастырылады. Балық омега-3 май қышқылдары, әсіресе DHA, ми клеткаларының мембраналарында маңызды компонент болып табылатын бай көзі болып саналады. Бұрынғы зерттеулер балықты жүктілік кезінде тұтыну баланың когнитивті дамуын қолдайтынын және даму мәселелерінің ықтималдығын төмендететінін көрсетті. Бірақ балықтағы ластанушы заттар, мысалы, метилмеркурий туралы алаңдаушылық және балық тұтынудың аутизмге әсерін дәлелдейтін нақты деректердің болмауы оның пайдасы мен қауіптеріне қатысты белгісіздікті күшейтті.
«Балық – май қышқылдарының маңызды көзі, олар мидың дамуы үшін қажет. Көптеген зерттеулер балықты жүктілік кезінде тұтыну мен баланың IQ деңгейі сияқты басқа нәтижелер арасындағы байланысты зерттесе де, тек бірнеше зерттеу аутизммен және оған байланысты мінез-құлық белгілерімен байланысты балық тұтынуды немесе оның жеткіліксіздігін зерттеді», – дейді зерттеу авторы, А. Дж. Дрексель атындағы аутизм институтының доценті Кристен Лайалл.
Зерттеушілер АҚШ-та балалардың ерте жастағы қоршаған орта факторларының денсаулыққа әсерін зерттейтін «Балалардың денсаулығына қоршаған орта әсері» (ECHO) бағдарламасының деректерін қолданды. Зерттеуде 1999-2019 жылдар аралығында дүниеге келген 32 когорттағы балалардың деректері талданды, жалпы таңдама мөлшері балық тұтыну үшін 4000-ға жуық, ал қоспаларды қолдану үшін 4500-ден астам адамды қамтыды. Аналар жүктілік кезінде балық тұтыну туралы ақпаратты тағамды тұтыну жиілігі бойынша сауалнама арқылы берді. Балық тұтыну төрт деңгейге бөлінді: айына бір рет немесе одан аз, айына бір реттен жиі, бірақ апта сайын емес, аптасына бір рет және аптасына екі немесе одан да көп порция. Сондай-ақ омега-3 қоспаларының қолданылуы туралы ақпарат берілді, бірақ дозалау туралы толық мәлімет болмады.
Аутизм диагноздары ата-аналар берген және дәрігерлер қойған диагноздарға негізделді. Аутизмге байланысты белгілер әлеуметтік реакция шкаласы бойынша өлшенді, бұл аутизммен байланысты әлеуметтік және коммуникативтік белгілерді бағалайтын стандартталған құрал.
Зерттеу нәтижелері ананың балық тұтынуы мен аутизм диагнозының төмендеуі арасында тұрақты байланыс тапты. Жүктілік кезінде балық тұтынудың кез келген түрі аутизм қаупін балық тұтынбағандарға қарағанда шамамен 20%-ға төмендететіні анықталды. Қызығы, бұл байланыс балық тұтынудың жоғары деңгейлерімен күшеймеді; барлық тұтыну деңгейлері бірдей төмендеу тәуекелін көрсетті. Бұл байланыс әсіресе қыздарда айқын болды, бірақ ұлдар үшін де потенциалды пайда байқалды. Аутизмге қатысты белгілер тұрғысынан балық тұтынған аналардың балалары әлеуметтік реакция шкаласы бойынша аздап төмен балл көрсетті, бұл аутизмге тән белгілердің азаюын көрсетеді. Алайда, бұл төмендеу шамалы болды: шкала бойынша шамамен екі ұпай.
«Біздің нәтижелеріміз жүктілік кезінде 1-2 порция балық тұтынуды, әсіресе төмен ртуталық балықты тұтынуды ұсынатын ағымдағы тамақтану нұсқауларымен сәйкес келеді», – деді Лайалл PsyPost-қа. «Нәтижелеріміз көрсеткендей, аптасына кемінде бір рет балық жегендер аутизмі бар баланы дүниеге әкелу ықтималдығының төмендігін көрсетті, бірақ аутизмге көптеген факторлардың әсер ететінін есте ұстаған жөн».
Қоспалармен омега-3 қабылдау аутизм диагнозының немесе аутизмге тән белгілердің төмендеуімен байланысты болмады. Шын мәнінде, омега-3 қоспаларын қолданған аналардың балаларында аутизмге тән белгілердің аз ғана статистикалық маңызды артуы байқалды. Бұл күтпеген нәтиже болып, қосымша зерттеулерді қажет етеді. «Балық тұтыну мен омега-3 қоспаларын тұтыну арасындағы байланыс біз үшін таңқаларлық болды», — деді Лайалл. «Мүмкін, омега-3 май қышқылдарының биологиялық қолжетімділігі балықта басқа болуы мүмкін немесе балықтағы басқа да қоректік заттар пайда әкелуі мүмкін».
Зерттеушілер ананың жасы, білімі, нәсілі мен темекі шегу статусын, сондай-ақ баланың жынысы мен туылған жылын бақылауға алды. Бірақ зерттеуде ескеретін кейбір шектеулер бар. Зерттеушілер балық тұтыну және аутизм диагноздары туралы деректерді респонденттердің өздерінен алғандықтан, өлшемде қателіктер болуы мүмкін. Сонымен қатар, зерттеу балықтың түрлері немесе метилртут сияқты ластанушы заттардың ықпалын ескерген жоқ, олардың әсері әртүрлі болуы мүмкін. Деректерде жүктілік кезінде балық тұтыну кезеңдері немесе омега-3 қоспаларының дозасы туралы толық ақпарат болмады.
Келесі зерттеулер осы факторларды, соның ішінде тұтынған балық түрлерін, балықтағы басқа қоректік заттардың рөлін және ластанушы заттардың ықтимал әсерін жан-жақты зерттеуі тиіс. Омега-3 май қышқылдарының қан деңгейі сияқты биомаркерлерді қамтитын зерттеулер нақты деректер бере алады. Зерттеушілер сондай-ақ балық тұтынудың пайдасы белгілі бір деңгейден кейін тоқтай ма немесе үшінші триместрге байланысты өзгеруі мүмкін бе деген сұрақты зерттеу қажеттілігін атап өтті. «Біз қоршаған орта факторларының жүйке жүйесінің дамуына қалай әсер ететінін жақсы түсінгіміз келеді және жүктілік кезінде әйелдерге диета бойынша шешімдер қабылдауға барынша ақпарат бергіміз келеді», – деді Лайалл.
Зерттеу «Жүктілік кезінде ананың балық тұтынуымен және омега-3 қоспаларын қолданумен байланысты аутизм нәтижелері: когорттық консорциум деректерін талдау» атты мақаласында Кристен Лайалл, Мэтт Уэстлейк, Рашель Дж. Мусси, Кеннеди Гачиги, Эмили С. Барретт және басқа да ғалымдармен жүргізілді.