Тунис тарихын жаңартқан рекордсмен қазақ

Қазақ бапкері Есбол Сұлтанов баптаған Тунис таэквондошылары Африка чемпионаты, Африка ойындары және Париж Олимпиадасында рекорд орнатты

Күні кеше Парижде аяқталған Олимпиада ойындарында Есбол Сұлтанов жаттықтыратын Тунис таеквондошылары 1 алтын, 1 қола жүл­дені еншіледі. Африка құрлығының спорт жур­налистері қос жүлдегердің ел тарихында бұ­рын-соңды болмаған бұл жетістігі туралы жа­рыса жазып жатыр. Сондай-ақ Тунис құра­масын былтырдан бері баптаған қазақ бапкері Ес­бол Сұлтановтың біліктілігі де ел аузында жүр. Бір жыл ішінде тек Олимпиадада емес, құр­лықтық бәсекелерде де рекорд орнатқан Ес­болға қазірдің өзінде бірнеше елден ұсы­ныс ке­ліп жатса керек. Осы ретте Парижден Тунис­ке жол жүріп бара жатқан маманға хабар­ласып, аз-кем сұхбаттасқан едік.

– Парижде тіркелген тарихи же­тіс­ті­гіңіз құт­ты болсын! Олимпиаданың аяқ­талғанына 1 апта болса да, отан­дық және шетелдік БАҚ сіз туралы жазуын тоқтатар емес. Бір видеода ту­нис­тік жанкүйерлердің сізді қор­шап, көңілдері босап, алғысты қарша бора­тып жатқанын бай­қап қалдым. Бү­гінде Олимпиада жүлдегерлері, шә­­кірттеріңіз Фирас Катусси мен Мұ­ха­мед Ха­лил Жендуби секілді сіз де Ту­нисте қаһар­манға айналдыңыз десек, қателеспеспіз?

– Рахмет! Төрт жылдықтың басты бә­се­кесінде 2 бір­дей медаль, соның ішінде ал­тын жүлде иелену – Тунис тарихында бұ­рын-соңды болмаған жайт. Сол се­бептен ту­нистіктер алақайлап қуанып жатыр. Ел­­де – үлкен мереке. Әлбетте, сәйкесінше ма­ған да үл­кен құрмет көрсетіп, ризашы­лықтарын білдіріп жа­тыр. 

– Бір сұхбатыңызда Тунис құра­ма­сы­ның бас бапкері қызметіне түйін­де­ме арқылы таңдалғаныңыз туралы айт­қан едіңіз. Осы ретте ол елге ша­қы­рылу тарихыңыз туралы қысқаша айта отырсаңыз?

– Елде шәкірттерімді халықаралық дең­гейге шығарып, әлемдік ареналарда төбе көрсетіп жүрген жаттықтырушы бол­ғандықтан олар менің түйіндемемді сұ­ра­ды. Менен бөлек Оңтүстік Корея, Иран, Еги­пет, Франция елдерінен білікті бап­кер­лер де бұл орынға таласса керек. Ақыр соңын­да Тунис таэквондо федерациясы көп түйіндемені саралап,  бірнеше үміт­кердің іші­нен мені таңдап алып, келісім­шарт ұсын­ды. Сөйтіп, былтыр қыркүйек айында сонда көшіп барып, жұмысты бастап кет­тім.

– Тунисте көбіне футбол, баскет­бол, гандбол секілді спорт түрлері та­­­­нымал екенін білеміз. Теннистен Онс Жабёр деген мықты атлет ел атын әй­гілеп жүр. Ал бұл елде таэквондо қан­шалық дамыған?

– Елдегі көпшілік білмеуі мүмкін, алай­да таэквондо Тунисте футболдан соң нө­­мірі екінші спорт саналады. Бұл спорт­пен ай­налысатындардың қатары көп. Алайда олардың шеберлігін шыңдайтын халық­ара­лық дәрежедегі бапкер саны аз. Оған қо­са, кедей ел қатарына кіретіндіктен Ту­нис спортшыларының халықаралық жа­­рыс­тарға жиі шығуға мүмкіндігі жоқ. Тиісінше, бапкерлердің практикасы аз бол­ғандықтан, бұл спортқа жауапты фе­дерация халықаралық деңгейдегі тәжі­ри­бесі бар бапкер қажет екенін сезініп, сырт­­тан іздеуді қолға алғаны да сол себеп­тен. Ал былайынша бізде бокс қалай та­ны­­мал болса, таэквондо да бұл елде сол ша­малас деңгейде.

– Instagram-дағы жеке парақ­шаңыз­дың төбесіне Африка деп жа­зып, оның тұсына көп медальдің эмо­д­жиін қойып қойыпсыз. Сонда сіз бір жыл ішінде баптаған Тунис таэк­вондошылар бірнеше жарыста топ жарды ма?

– Мен бұл лауазымға тағайындалғалы бері құрама екі беделді жарыс – Африка чем­пионаты мен Африка ойындарына қа­тыс­ты. Алдымен Африка чемпионатын­да 2 алтын медаль мен бірнеше күміс, қола жүлде еншіледік. Сосын биыл наурызда Африка ойындарында 8 спортшыны тас-түйін қылып, баптап апарып, 6 алтын, 1 кү­міс жүлдені арқалап қайттық. Бір ғана таэ­квондошымыз жеңіліп қалды. Сол Африка ойныдарында Тунис құрамасы жалпыкомандалық есепте 1-орын алды. Бұл – тарихи жетістік. Бұған дейін ел спорт­­­шылары ондай жетістікке қол жет­кіз­беген. Оның алдында желтоқсанда Гран-при жарысында бақ сынадық. Онда да 2 алтын медаль алып, әлем­нің кіл мық­­ты­лары қатысқан ол жарыста жал­­пы­ко­мандалық есепте 2-орын­­ға табан тіре­дік. Бұл да тарихи нәти­же. Сосын ақпанда Аф­рика елдері ара­сында жолдама сарап­қа са­лынатын тур­нирде жал­пы саны 4 жол­да­маның 4-еуін де қал­тамызға бастық. Бұл да – Тунис тари­хын­да болмаған жайт. Со­ны­мен Олимпиада­ны қос­қан­да бір жыл­дың ішінде 4 тарихи же­тістікке қол жет­­кіздік. Қа­тысқан жарыс­тың түге­лінде сен­сация жасап, ел ой­ламаған нәтиже көр­сеттік.

– Тунис осы Олимпиадада 3 жүлде алса, соның екеуін қоржынға сіздің шә­кірттеріңіз салды. Олим­пиа­да ал­дын­да сізге қандай меже қойды? Фе­де­рация қанша медаль алуды жүк­теп еді?

– Келісімшарт бойынша маған Олим­пиа­дада 1 медаль алу тапсырмасы жүк­тел­ген. Сол үшін ұзақ уақыт тыңғылықты дайын­далдық. Бас жоспар әзірлеп, ойын үлгі­сін қарастырдық. «Жолы түйіседі-ау» де­ген қарсыласқа амал-айла қарастырумен болдық. Жолдама алған 4 спортшымызды са­қадай-сай етіп баптадық. Негізі, мен Парижге іштей «3 медаль алсақ, оның екеуі ал­тын болса ғой» деген үмітпен барған едім. Дейтұрғанмен, бұл межеге жету қиын­­ның қиыны екенін сездім. Сонда да шә­кірттерімнің әлеуетін бағамдап, дә­мелендім. Дегенмен бұйырғаны бір алтын, бір қола болды. Қола алған шәкіртім жар­тылай финалда Оңтүстік Кореяның мық­ты атлетінен ұтылып қалды. Қарымы мық­ты бір қызымыз жартылай финалда соң­ғы секундта ирандықты жеңіп тұрып, ұтылып қалды. Одан да медаль күткен едім. Дегенмен Тунис Олимпиада комитеті мен Спорт министрлігі жүктеген бір ме­даль алу тапсырмасын абыроймен орын­дадық. Соған да шүкір.

– Қазір жетістіктеріңізді жіпке ті­зіп, айтып отырғанымызбен, аз уа­қыт ішінде өзіңізді мойындату оңайға түспегенін де айтып өту керек шығар. 

– Тунис – менталитеті, дәстүрі жағы­нан бізден алыс ел. Тілі, тағамдары, бәрі, бә­рі әртүрлі. Әлбетте, әдепкіде үйренісу, ор­нығу қиынға түсті. Адамдармен қарым-қа­тынас түзу оңай болмады. Оның үстіне, от­басымды елде қалдырып, жалғыз бар­дым. Біраз қиын кезеңдерді бастан кешір­дім. Сөздің ашығы керек, Қазақстан таэк­вон­до державасы емес. Сондықтан Тунис­тегі жанкүйерлер бас бапкер етіп жұмысқа кіріскен кезімде сенімсіздікпен қарады. Олар­дың олай қарауы да дұрыс. Әлемге аты шыққан әйгілі бапкер емеспін. Жұмы­сым­ды мамандар байқағанымен, ел ішінде танымал емеспін. Екіншіден, өзге құрама­ның атлеттерін өзіңе баурап алу, айтқа­ның­ды істету оңай шаруа емес. Бөтеннің аты бөтен. Өз елінде шәкірттеріңді кіш­кен­тайынан тәрбиелеген соң, оларды оңай басқара аласың. Ал мында «әрбір асу­дың бір тосуы бар» деп өз-өзімді қам­шы­лап, олардың көңілін табу, бабын кел­тіру­дің жолын іздестірдім. Алдымен жаныма көмекшілерді таңдадым. Олардың жұмысын сараптап, көңілім толма­ған­дарын ауыстырып отырдым. Ақыр ая­ғын­да мықты команда жасақтап шығардым. Олим­пиададағы жетістігіміз – жүлдегер­лерге, маған тиесілі көрсеткіш қана емес, бұл – командаға ортақ жеңіс. Үшіншіден, ме­ні алаңдатып, әрдайым ойымнан кет­пе­ген нәрсе – ол салмағы зілдей жауап­кер­шілік. Әңгіме басында айтып өткенімдей, таэквондо ел ішінде танымал болғандық­тан, бізге «Анық медаль әкеледі» деп сенім ар­тыл­ды. «Ха­лық­тың, спорт­шылар­дың, фе­дера­ция­ның се­німін ақтай ала­мын ба?» деп қатты уайым­дадым. Босаңсуға мүм­­кін­дік бол­мады. Бері­ліп жұмыс істедім. Жат­тығудан бөлек уақытта, аяқ алысы­мыз­ға тал­дау жасап, тек жұмысты ойлау­мен болдым. Бір жылдың ішінде қат­ты қа­жыдым. Аллаға сансыз шү­кіршілік ай­тамын. Бұл еңбек ақталды. 

– Біздің ұлттық құрамада көмекші бап­кер болып еңбек еткен сізден мұ­ны сұрамай кетпесе болмас. Екі елдің ұлт­тық құрама сапында жұмыс істеу­дегі басты айырма­шылық қандай?

– Мұнда маған спортқа жауапты құ­зыр­лы спорт органдары, нақтырақ айтсам, министрлік, таэквондо федерациясы және ұлттық құраманың өзара байланысы, ын­тымақтастық орнатуы қатты ұнады. Бір-бірімен тығыз жұмыс істейді екен. Бір мүд­дені көздегендіктен, қоян-қолтық жұ­мыс істеу – басты назарда. Бізге олардан ала­тын бірнеше жұмыс үлгісі бар екені көрі­ніп-ақ тұр.

– Парижде ел атынан сынға түст­кен біздің атлеттерге де көз қырын сала жүрген боларсыз. Отандық таэк­вон­дошылардың бұл байрақты бәсе­ке­дегі өнері туралы не айта аласыз?

– Бұл Олимпиадада Қазақстан на­мы­сын қорғаған екі таэквондошының екеуі де жас. Олардың дайындық барысы жө­нін­­де ештеңе айта алмаймын. Себебі басы-қа­сында болған жоқпын. Алайда жарысқа шы­ғуын, боз кілемдегі өнерін бақылап оты­рып, маған екеуі жас болғасын оларға ха­лықаралық тәжірибе жетіспеген секілді кө­рінді. Парижге Олимпиада, әлем чем­пиондары секілді кіл мықтылар жиналған. Олардың тәжірибесі қарсыластарының деңгейіне жетіңкіремеді деп ойлаймын. Дегенмен налитын ештеңе жоқ. Екеуі де жас спортшы. Алдағы уақытта қателік­тер­мен жұмыс істеп, анализ жасаса, талай бай­рақты бәсекеде үлкен нәтиже көрсетіп үлгереді-ақ.  Жалпы, бұл Олимпиадада бабы мен ба­ғы қатар шауып, алтын, күміс және қола жүл­де салған спортшыларымыз үшін қат­ты қуандым. Бапкерлер расымен өз спор­тының кіл мықтыларын алып келген. Ал жолы болмай, жеңілгендерді жерден алып, жерге сала берудің қажеті жоқ. Тағы да қайталап айтамын, Олимпиадаға сайдың тасындай іріктелгендер келеді. Көп атлет алғашқы айналымда-ақ мықтылармен кездеседі. Сондықтан оларды сынап, мінеу орынсыз. Аянып қалған ешкім жоқ. Бала кү­нінен армандап жүрген жарысына еш­кім жеңілемін деп бармайды. Отбасынан алыс жүру, күніне бәленбай сағат жаттығу, болаттай тәртіп және қатаң режиммен өмір сүруге екінің бірі шыдас бермейді. Сол себептен әр спортшының жеңілгенін ға­на емес, жүріп өткен жолын да ескеруге тиіспіз. Олимпиадада тіркелген нәтижеге анализ жасап, дұрыс бағдарлама жасақтап, алға қарай ілгерілеу керек.

– Алғашында Мұхамед Халил Жен­ду­би қола жүлде алған соң отандық БАҚ сіз туралы жаза бастады. Ал Фи­рас­тың алтынынан кейін ақпарат кеңіс­тігін тіпті жаулап алдыңыз. Өзіңіз мұндай реакцияны күтпеген бо­ларсыз?

– Қазақстанда менің Туниске қызметке кет­кенімді көп адам біле бермейді. Кетерде мұны жариялаудың себебі деп жоқ деп ой­ладым. Дегенмен Олимпиада ойын­да­рын­да Мұхамед қола жүлдені иеленген соң, мені аренада көріп жүрген журна­лис­тер бұл туралы жазып, жаңалықтарға шы­ғара бастады. Ал Фирас алтын алған кезде көп журналист хабарласты. Әрине,  мұндай реакцияны күтпедім. Өзімді көр­сетейін, мені басқалармен салыс­тыр­сын, бір мақтанайын деген ойдан мүлде ау­лақ­пын. Біле білсеңіз, мен камераға түс­­­­кенді, елдің назарына іліккенді онша жақтыр­май­мын. Мұның бәрі алаңдатпай қой­майды. Алайда елдегі журналистердің өзге елде қол жеткізген жетістігім туралы жа­рыса жазғанына қуанбасам, еш рен­жі­мей­мін. Екіншіден, біз қазақ пейілі дархан, бауыр­мал халықпыз ғой. Біреуі жетістікке жетсе, бүкілі төбесі көкке жетпей қуанады. Спорт комментаторлары тілге тиек етіп, жа­­рия қылып жатыр. Мұның бәрі жүректі ел­­жіретеді. Әлеуметтік желілердегі то­лас­таған пікірлерді оқығанымда бәрінің тілеу­шім, қолдаушым екенін байқап, бір қуанып алдым. Әлі де «Баянды болсын» деп жазып жатыр. Осы ретте елдегі спортсүйер қауым­ға айрықша алғысымды айтқым келеді. 

– Сізді «елге қайтарып, өзіміздің спорт­шылардан Олимпиада жүлде­гер­лерін баптап шығарсын» дегендер­ге не айтасыз?  

– Иә, мұндай пікірлерді көзім шалды. Әл­бетте, Көк байрағымызды желбіретіп, ел атын шығарып, елге қалтқысыз қызмет е­тсек, одан үлкен бақыт жоқ қой! Алайда мен алға қойған жоспарымды әлі анықта­ма­дым. Себебі жоғарыда айтып өткендей, бір жылдағы атқарған жұмысым оңайға соқ­қан жоқ. Қазір 1 айдай еңбек демалы­сын алдым. Дегенмен қазірдің өзінде бір­неше елден ұсыныс келіп түсті. Тунис фе­дера­циясы да келісімшартты ұзартайық деп жатыр. Төлемақыны көбейтіп, жұмыс істеу шартын бұрынғыдан бетер жақсырақ қылу туралы ұсыныс айтылды. Демалыс уа­қытында қайсысы оң жамбасыма келе­тінін асықпай қарастыратын боламын.

– Қазақстан таэквондо федерация­сы хабарласып, Тунистен де жақсырақ жағдай жасайтынын айтып, жұмысқа ша­қырса келісер ме едіңіз? Әлде шет­ел­де біраз жұмыс істеп көруді көз­дей­сіз бе?

– Әрине, Қазақстан федерациясы ұсы­нысын алға тартып, хабарласып жатса, бет­пе-бет кездесіп, әңгімелесуге қарсы емес­пін. Мән-жайды кәсіби тұрғыда тал­қы­лап, толық жоспары мен жобасын көр­сетіп, барлығы менің жұмыс үлгіме сай ке­ліп жатса, неге кіріспеске? Жоғарыда ай­тып өткенімдей, елге қызмет еткеннен артық абырой жоқ! Тунисте жеткен жетіс­тігіме ағайын-туыс, жора-жолдас, жур­на­листер қуанып жатыр. Ал елдің Туын Олимп шыңына көтеруге ат салыссам,  бү­­кіл ел қуанады ғой. Осылайша, елдің ал­ғы­сына бөленеміз. Ал елдің алғысын алу – ер-жігіт үшін биік мәртебе, зор мақта­ныш.

– Әңгімеңізге рахмет! Іске сәт!

Сұхбаттасқан  Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ