Air Astana-дан үлес алдыңыз ба?
Лондон биржасы LSE-дегі сауда-саттық 14 ақпанда, ал AIX және KASE-дегі сауда-саттық 15 ақпанда басталады.
Air Astana ақыры IPO-ға шықты. KASE дерегіне сүйенсек, екі елге тел компания 141 миллион акциясын, барлық құнды қағазының 46 пайызын үш биржаға шығаруға ниетті. Яғни, еліміздегі ең ірі әуекомпаниядан ел азаматтары, жеке инвесторлар да, шетелдіктер де үлес ала алады. Ал «Самұрық-Қазына» Air Astana капиталындағы өз үлесін шамамен 10 пайызға қысқартатынын мәлімдеді.
Көптен күткен ұлы той – бұл Air Astana ғана емес, жалпы қор нарығындағы маңызды оқиға. 2012 жылдан бері түрлі белгілі-белгісіз, негізді-негізсіз себептерге байланысты созбалаңға салынып келген науқанның «боладысы» қызық болғаны, әрине, түсінікті. Оған қоса, өз нарығындағы монополияға айналған компаниядан халықтың үлес алуына мүмкіндік туып отыр. Сондықтан құнды қағаздардың бағасы қандай болмақ, қалай саудаланады және басқа да мәселелерге жөн көрдік.
141 миллион акция сатылымға шығады
Air Astana IPO өткізуді 14 ақпанға жоспарлап отыр. Лондон биржасы LSE-дегі сауда-саттық 14 ақпанда, ал AIX және KASE-дегі сауда-саттық 15 ақпанда басталады.
Қазақстан қор биржасының мәліметіне сүйенсек, IPO-да шамамен 141 миллион жай акция немесе қолданыстағы қағаздардың жартысына жуығы саудаланады. Сондай-ақ компания барлық соманың кемінде төрттен бір бөлігі қосымша эмиссия болатынын нақтылады. Құнды қағаздар үш биржаға – KASE және AIX, сондай-ақ LSE Лондон биржасына шығарылады. KASE-де жай акциялар, LSE-де олардың депозитарлық қолхаттары, AIX-те қағаздың екі түрі де саудаланатын болады. Бір қолхаттың құны төрт акцияға тең, басқа айырмашылық жоқ. Бұл ретте сатылымға 180 миллион доллар сомасындағы қолданыстағы акциялар, сондай-ақ қосымша 120 миллион доллар болатын жаңа акциялар шықпақ.
Яғни, компания акцияларынан 300 миллион доллар қаражат түсіруді көздеп отыр. Оның ішінде 180 миллион доллары компания иелер «Самұрық-Қазына» қоры мен британдық BAE Systems компаниясына беріледі. Британдық Mirror басылымының жазуынша, BAE Systems 94,5 миллион фунт-стерлинг көлемінде пайда түседі деп болжап отыр. Ал қалған қаражат капиталды толықтырып, жалпы компанияның жағдайын жақсартуға, жаңа ұшақтар алуға жұмсалатыны бұрын да хабарланған болатын. Қазір Air Astana акцияларының 51 пайызы «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ-ға, 49 пайызы Ұлыбританияның BAE Systems қорғаныс компаниясына тиесілі.
29 қаңтарда Air Astana бағалы қағаздарының бағасы қанша болатыны туралы алдын-ала ақпарат жариялады. Болжамды баға диапазоны депозитарлық қолхат – 8,50 доллардан 11,00 долларға дейін және акция – 2,13 доллардан 2,75 долларға дейін деп бекітілді. Ал құнды қағаздардың нақты бағасы 9 ақпанда белгілі болады.
Науқанға қатысуға өтінім қабылдау науқаны 29 қаңтардан 8 ақпанға дейін жалғасты. Дегенмен күнделікті ақпарат ағынында бұл туралы ақпарат аз болғанын байқауға болады. Бірлі-екілі іскерлік басылымдар, банктер, сондай-ақ компанияның өзі таратқан мәліметтер болмаса, бұл халықтық IPO-ның жарнамасы «ҚазМұнайГаз» бен KEGOK-қа қарағанда аз болғандай әсер қалдырады, процесс те өте жылдам жүріп жатыр.
Жалпы, Air Astana IPO-ға сонау 2012 жылдан бастап «шыға алмай» жүр. Әр жылдары «дайынбыз», «сәл қалды» деп алып, соңында сан сылтау айтуды әдетке айналдырған болатын. Былтыр шілдеде kursiv.kz сол сылтаулардан тамаша топтама да әзірлеген еді.
Мәселен, 2012 жылғы қазанда «Самұрық-Қазына» төрағасының сол кездегі орынбасары Қуандық Бишімбаев «Құрамда жеке акционер бар, сондықтан біз ортақ шешімге келуіміз керек. Келесі жылы 49 пайыз акциясына иелік ететін британдық BAE жүйесінен акция пакетін сатып алу туралы тиісті келісімге қол жеткізуге болады», – деді. 2014 жылғы маусымда Air Astana президенті Питер Фостер «Air Astana екі-үш жылдан кейін акцияларды бастапқы жария орналастыруды жоспарлап отыр, өйткені қазақстандық тасымалдаушы компанияның өсуін ынталандыру үшін ұшақтарды жеткізудің жаңа толқынына дайындалып жатыр», – деді. 2016 жылғы қаңтарда Питер Фостер «Біз Үкіметтің компанияның IPO-сы шамамен 18-24 айдан кейін өтетіні туралы айтқан мәлімдемесін естіп, қуанып қалдық», – десе, 2016 жылғы ақпанда «Қазір бүкіл әлемдегі қаржы нарықтарының жағдайы мәз емес, шындығына келгенде, қолайсыз уақыт», – деп мәлімдеме жасады. Осылайша, жыл сайын жоспарлап, шығуға дайындалып, шыға жаздап жүргенде, пандемия басталып кетті, ол пандемиядан кейінгі оңалуға ұласты. Бұл жолы да кейінге қалар деп жүргенде, науқан аяқ асты басталып кетті.
«Самұрықтың» салмағы қаншалықты кемиді?
Әуелде айтып өткендей, компанияның 51 пайызы «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ-на тиесілі. Бұл дегеніміз компанияның жартысынан көбі Үкіметтің меншігінде деген сөз. Жалпы, осы IPO-өткізудегі негізгі мақсат осы үлесті азайтып, жекешелендіру болатын.
2023 жылғы 1 қыркүйекте Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Air Astana-ның IPO-сы 2024 жылы өтуге тиіс екенін мәлімдеді.
– Үкіметке 2024 жылдан бастап барлық бейінді емес активтерді жекешелендіруді және «Самұрық-Қазына» қорына халықтық IPO науқандарын өткізуді бастауды тапсырамын, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев. Сондай-ақ Qazaqgaz компаниясын нарыққа шығаруға дайындау қажет екенін айтты.
Ал «Самұрық-Қазына» IPO шеңберінде Air Astana капиталындағы өз үлесін шамамен 10 пайызға төмендетуге ниетті екенін мәлімдеді. Бұл туралы Қордың активтерін жекешелендіру және қайта құрылымдау департаментінің директоры Дастан Әдіқожаев онлайн баспасөз конференциясында айтқан болатын. – «Самұрық-Қазына» қоры IPO Air Astana шеңберінде компания капиталындағы өз үлесін кемінде 41 пайызға дейін төмендетуді жоспарлап отыр, – деді Дастан Әдіқожаев журналистердің сұрағына жауап берген кезде.
Сондай-ақ авиакомпания Президенті IPO-ға тартылған қаражатты қайда бағыттау жоспарланғанын айтты.
– Ең алдымен, ресурстардың бір бөлігін біз әуе паркін кеңейтуге, әуе қозғалтқыштарының резервтік қосалқы бөлшектерін сатып алуға, Астана мен Алматыда әуе кемелеріне қызмет көрсету және күрделі жөндеу желісін кеңейтуге жіберуге ниеттіміз. Бұдан басқа, Астанада ұшқыштарды оқыту үшін оқу орталығымызды кеңейту үшін жұмыс істейтін боламыз, тағы бір авиациялық тренажер сатып алуды жоспарлап отырмыз. Сондай-ақ әуежайлардың біріне инвестиция салуымыз мүмкін, – деді Питер Фостер.
Ал компанияның екінші иесі, британдық компанияның қанша үлесін сататыны туралы нақты ақпарат жоқ. Тек Guardian басылымы IPO-ның оларға қаншалықты сәтті болатыны «компания 49 пайыз үлесінің қандай бөлігін сататынына байланысты» деп баға беріпті.
Air Astana-ның табысы аспандап келеді
Air Astana Орталық Азиядағы ең табысты әрі ірі әуекомпания саналады. Тіпті, кейде, монополия деп те мін тағып жатамыз. Оған, әрине себеп те жоқ емес.
Мәселен, 2022 жылы компанияның кірісі 35 пайызға өсіп, 747,2 миллион АҚШ доллары болған. Ал былтырғы 9 айдың қорытындысы бойынша Air Astana-ның жалпы кірісі шамамен 900,6 миллион долларға жеткен, бұл 2022 жылғыға қарағанда 20,5 пайызға артық. Мұндай кіріс бұрын-соңды болмағанын айтып өту керек.
Бұл ретте таза пайда 18,7 пайызға, 72,4 миллион долларға дейін өсті, ал операциялық пайда 11,2 пайызға 128,9 млн-ға дейін өсті. EBITDAR (пайыздар, салықтар, амортизация және жалдау шығындары шегерілгенге дейінгі пайда) 14,4 пайызға, 249,8 миллион долларға дейін өсті.
– 2023 жылы инфляцияның жоғары болуына және Airbus NEO ұшақтарындағы Pratt & Whitney 1100 қозғалтқыштарының ақауларына қарамастан, нәтижеміз жақсы. Барлық нарықта өсім бар, – деп мәлімдеген болатын Air Astana компаниялар тобының президенті Питер Фостер.
Осы уақыт аралығында әуе компаниясы тасымалдаған жолаушылар саны 12 пайызға, 6 млн адамға дейін өскен, бұл 2022 жылғымен салыстырғанда 600 мыңға көп. Одан бір жыл бұрынғы өсім екі есе болған еді.
Қазір компания Қазақстандағы ішкі тасымал нарығының 69 пайызын, өңірішілік нарықтың 40 пайызын және халықаралық сегменттің 47 пайызын алады. Компанияға Air Astana-мен қатар Flyarystan лоукостері кіреді. Кейінгі 4 жылда FlyArystan ішкі нарықтағы үлесін 19 пайыздан 38 пайызға дейін арттырған. Компанияның паркі 50 ұшақтан тұрады. IPO-дан түскен қаржыға ұшақ санын көбейтіп, 2028 жылға қарай 80-ге жеткізу жоспарланып отыр.
BAE Systems-те табысы толайым алпауыттардың бірі саналады. Британдық City A.M. іскерлік басылымы Украина мен Таяу Шығыстағы соғыс нәтижесінде мемлекеттік қорғаныс шығындарының артуы компанияның таза кірісі өсуіне ықпал еткенін жазады. Тамыз айында компания дивидендтерді 11 пайызға арттырған.
Енді тақырыпты әрі қарай сарапшылардың пікірімен өрбітсек.
Асылхан АҢДАШЕВ,
экономист:
IPO жаппай халықтық оқиға деп айту қиын
Нұртаза ШОҚАТАЕВ,
инвестиция бойынша сарапшы:
Құнды қағаздың бағасына әсер етуі мүмкін факторларды саралап алу қажет
Сөз соңында мақаладағы жеке пікірлер инвесторлық кеңес емес екенін ескеру керек екенін айтып өткен жөн. Себебі инвестиция – үлкен тәуекел. Біздікі – тек айтулы оқиғаның төңірегінде болып жатқан оқиғаларға шолу жасап, жалпы ең маңызды деген ақпаратты бір жіпке тізіп берсек деген ниет. Сонымен қатар қор нарығы туралы халықтың құлағдар болуына үлес қосу да аса маңызды. Дегенмен халықтық IPO жалпы қор нарығында қалай жұмыс істеу керек екенін білуге, құнды қағаздар нарығының табалдырығын аттап, талпынып көруге таптырмас мүмкіндік екені анық.