Әлия БӨПЕЖАНОВА, ҚР еңбек сіңірген қайраткері: Интеллектуалдық әлеует тиімді пайдаланылуы керек

Әлия БӨПЕЖАНОВА, ҚР еңбек сіңірген қайраткері: Интеллектуалдық әлеует тиімді пайдаланылуы керек Қай қоғамда болса да әдебиеттің ат­қа­ра­тын рөлі зор. Өйткені әдебиет қоғамда бо­лып жатқан үдерістердің, түрлі оқи­ға­лардың, адамгершілік қарым-қатынас­тар­дың, адамзаттың жан-дүниесінде болып жат­қан өзгерістердің көркем баяны, суреті. Ал көркем туындылардың болмысын сара­лап, артық-кемін талдап-түсіндіріп отыра­тын әдеби сын – халықтың таным деңгейін көтеріп, талғамын қалыптастыратын жанр. Осы орайда біз белгілі сыншы Әлия Бө­пе­жановамен сұхбаттасып, қазақ әдеби сы­нында жаңа ғасырда жүріп жатқан үдерістер жайында әңгімелескен едік. − Әлия Қаһарманқызы, сізді бә­рі­міз ең алдымен сыншы ретінде та­ни­мыз. Баяғыда сыншылар бетің бар, жү­зің бар демей − кез келген қалам­гер­дің беделіне жығылмай ойын ашық айтатын, жеке басына тиіспей шы­ғармасын талдап, кемшілігін ба­тыл көрсететін. Біз сол дәстүрден қа­шан айырылып қалдық? Бүгінгі сын неге тек мақтауға құрылып кетті? Қа­зір кейбір азулы сын дегеннің өзі қа­ламгерлер арасындағы есеп айы­рысуға ұқсап кетеді... − Сын – қоғамдық сананың бір фор­ма­сы өнер, оның ішінде әдебиеттің ерекше бір жанры, шығармашылықтың ерекше бір түрі. Және оның сыр-сипаты да әде­биет­тің басқа жанрлары сияқты заманына қа­рай өзгерістерге ұшырап отырады. Кә­сі­би сын «дәстүрден айырылып қалды» емес, керісінше талдау аясы кеңейіп, пікір айту мәдениеті өсті деуге болар еді. Ал «...кейбір азулы сын дегеннің өзі қаламгерлер ара­сын­дағы есеп айырысуға ұқсап кетеді...» де­­генді бірен-саран «қызуқанды» ма­те­риал­­дарға байланысты айтып отырған болуың керек. Әйтпесе, бұл – жалпы тен­ден­­ция емес. Сынның бірнеше түрі бар екенін жақсы білесіз. Әдетте, сын туралы сөз көбіне әлеуметтік жазықтықта қоз­ға­ла­ды. Ал мұның өзі нормативті эстети­ка­мен тығыз байланысты. Тәуелсіздік ке­зеңін­де еліміз бастан өткерген үлкен өз­герістер, қоғамдық құрылымның өзгеруі сынның осы нормативті эстетика аясынан шығуына ықпал етті. Бұл, әрине, сыншы атаулының барлығы осы нормативті эсте­тикамен жазды деген сөз емес. Кеңестік кезеңнің өзінде кең аяда жазған сыншылар қатары аз емес-ті. «Бүгінгі сын неге тек мақтауға құры­лып кетті?» Мүмкін әңгіме бүгінде көбірек жазылатын әдеби портреттер туралы шығар. Қаламгердің шығармашылығы портретте жан-жақты қарастырылатын­дықтан, мейлінше талдау жасалуы мүмкін. Кәсіби әдеби басылымдарда негізсіз мақ­таулар жарияланбаған сияқты. Ал кейбір авторлардың ептеп шалқымаға салатын жағ­дайлары болады. Сондай бір авторды мен де білемін, бір жақсысы ол әдеби сын­ға сирек қалам тартады. Бір қоғамдық формациядан екінші­сіне өту күрделі үдеріс. Ал бүгінгі әд­еби, жалпы рухани-мәдени үдерістерді то­лық танып-білу беймүмкіндеу. Өйткені бұрын­ғыдай біртұтас кеңістікте отырған жоқпыз. Сондықтан көп жағдайда фраг­ментарлық таныммен шектелеміз. Бұл әдеби сынға да қатысты. Әйтпесе, сыни мате­риалдар, талдаулар формалары түр­лен­ген. Мақалалар, портреттер, рецен­зия­лар, мәдениетті пікірталастар кәсіби ба­сы­лымдарда жарияланып келеді. Жекеле­ген сыни кітаптар да көп жарық көрді. Өкініштісі – пайдалы әсер коэффициенті аз. Себебі басылымдар мен кітаптарда бұрын­ғы керемет тираж, яғни бұрынғы жүйе жоқ, жаңа нарықтық жүйе қалып­тас­паған. Қазақстан Жазушылар одағы хат­шы­лығының ұйымдастыруымен өтетін жыл сайынғы дәстүрлі Әдеби жыл қорытын­дысында бүгінгі әдеби үдерістер жанрлар бойынша, оның ішінде әдеби сын да сали­қа­лы баяндамаларда сарапталып, талдана­ды. Әріге бармай-ақ соңғы екі-үш жыл­дағы баяндамалармен танысқан адам, сөз жоқ, көп жайттан хабардар болар еді. Бү­гінгі әдеби үдерістер, мәдени ахуал тура­лы талдаулар өзге республикалық басы­лым­дарда да көбірек жарық көрсе деген тілек бар. Дегенмен де бүгінгі сынға көңіл тол­­­майтын жағдайлар жеткілікті. Бұл ретте көзқарақты қауымның іздейтіні – жүйелі де көлемді шолулар, әдебиетіміздің бү­гі­ні мен перспективасын кең аяда бағам­дар өзекті мақалалар, қазіргі әдебие­ті­міз­дегі көркемдік-эстетикалық бағыттарды қарас­тыратын әдеби-теориялық танымдар болса керек. Жалпы, бүгінде әдебиет теоре­тик­тері саусақпен санарлық, солардың өзі зерттеудің басқа салаларына ауысып кетті. Кезінде М.Әуе­зов атындағы Әдебиет және өнер инсти­ту­­тындағы Әдебиет теориясы бөлімін жауып тастады. Белгілі теоретик, алаш­тану­шы ғалым Айгүл Ісімақова шы­рыл­дап қанша айтты, жазды, сол кезде билік құлақ асқан жоқ. Ғылым академиясы қалыпқа келе бастаған шақта сол теория бөлімін қай­тадан ашуды ойластыру орынды болар еді. − Сіз о баста проза жанрында қа­лам тербедіңіз, бірақ әдебиеттегі ор­ныңызды сыннан таптыңыз. Оған не себеп? Сын жанрында еңбектенудің қиын­дығын білмедіңіз бе, әлде бұл жолға саналы түрде келдіңіз бе? − Қызығы сол, бала кезде «әмбебап» бол­дым: өлең жаздым, әңгіме жаздым, ау­дар­ма да жасадым, жазғандарым аудандық, республикалық басылымдарда жариялан­ды да. Ал табиғи түрде сын жанрына келуі­ме отбасындағы тәрбие әсер еткені анық. Анам Жұмагүл Жазкен әкем Қаһар­ман­ға тұрмысқа шығамын дегенде отба­сын­дағылар: «халық жауының қызысың, халық жауының інісіне шықсаң, өмірің қиын болады» деп қарсы болыпты. Сонда анам «қандай өмір болса да дайынмын, өйткені балаларымның білімді болғанын қалаймын» депті. Бізде білім, кітап оқу «культ» болды. Кеш­кі дастархан басында үлкен-кіші демей, оқыған кітап, көрген спек­такль, фильмдер туралы пікір алысып, ой бөлісетін едік. Сыни сараптамалық дағды ір­гетасы сол бала кезден қаланса керек. Сын − жанр төресі ғой. Өзімді ақын не жазу­шы ретінде еш елестете алмаймын. − Несін жасырамыз, бұрында «сойып салатын» сыни мақала жарық көргенде оны оқығандардың «көзі ашылып», «пәлен деген сыншы пәлен жа­зушының шығармасын былай талдапты» деп жататын, яғни, сын­шы­лар оқырмандарға көркем шығар­ма­ның жетістігі мен кемшілігін қатар көр­сетіп, әдеби сауатын ашатын. Қа­зір сондай – дүйім жұрттың таным дең­гейін көтеретін сындар көзіңізге түсе ме? − Бұл – алғашқы сауалыңның жалғасы сияқ­ты болғандықтан, сол жерде біршама жауап бердім ғой деймін. Оқырманның әде­би сауатын ашудың басқа да жолдары бар ғой. Өз ұстанымымнан шығып айтар бол­сам – әдеби сын объектісі көркем шы­ғар­малар ғана болуы керек. Сыншы аса қа­жет жағдайда ғана автор алдағы уақытта на­зар аударса деген тілегін барынша сы­пайы жазса артық емес. Ал сапасыз туын­ды­ларды талдап қаратер болғаннан сын да, оқырман да ештеңе ұтпайды. Сойып салмай-ақ... дүйім жұрттың та­ным деңгейін көтеретін сындар, тал­даулар баршылық. Әдебиеттанушы ға­лымдардың үлкен легі өз алдына, орта буын­нан Амангелді Кеңшілікұлының ең­бегі зор, мақсатты да жүйелі жазатыны сүй­­­сінтеді. Оқырманның таным деңгейін көтере­тін сын деп Ардақ Нұрғазы, Айгүл Кемел­баева­лардың мақалаларын, сондай-ақ Ди­дар Амантайдың көптеген әдеби эссе­сін, талдауларын атауға болады (газет оқыр­мандарына Дидардың «Әдебиет пор­талында» жарияланған «Мұқтар Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясы: атмосфера және стиль» атты жаңа көзқарас эссесін оқу­ды ұсынар едім). Кейінгі жастардан білетіндерім: Ықы­лас Олжай, Жадыра Шамұратова, Айнұр Төлеу, Айнұр Ахмет, Алмас Нүсіп, Бағашар Тұрсынбайұлы, Әлібек Байбол, Дүйсенәлі Әлімақын, Батырхан Сәрсенхан, Азамат Есенжол, Қарлығаш Қабай, Файзолла Төл­тай... Бұлардың басым көпшілігі таза сын жанрында қалам тартпағанымен сыни дүниелері, пікірлері орнықты. Әрине, бү­кіл әдеби сыни үдерісті біліп отыру бей­мүм­кін болғандықтан, бұл – бүгінгі сын­ның толық картинасы емес. − Сынсыз әдебиетте даму болмай­ты­ны анық. Қазақ сынының болаша­ғы қандай? Егер келешекте сын жанры дамиды десек, қазір соның ал­ғышартын көріп жүрсіз бе? − Сын жанры негізінен мерзімді бас­па­сөз беттерінде дамитынын еске алғанда, ең алғашқы алғышарт – әдеби басылымдар мен әдеби-мәдени сайттардың эконо­ми­калық-интеллектуалдық әлеуетін нықтау қажет. Демек, біріншіден, оларға жеткілікті түрде қаржы бөлінуі керек. Бізде мықты интеллектуалды күш бар. Мем­лекетіміз руханият игілігі үшін олар­ды дұрыс пайдалана білуі қажет. Кәсіби ба­­сылымдарда, интернет платфор­ма­ла­рын­да шолушылар, сараптамашылар жұ­мыс жасауы шарт. Қажет жағдайда сарап­та­малық топтарды жұмысқа тартуға бо­лады. Мерзімді басылымдардағы, сайт­тар­дағы сын ұйымдастыруды қажет етеді. Мұның бәрі, әрине, қаржылық жағдайға тіре­летін болғандықтан, қазіргі қазақ ба­сылымдары мен сайттарында перс­пек­ти­валы менеджментке шама келмейтін болуы керек. Әдеби басылымдар мен әде­би-мәдени сайттардың интеллектуалды әлеуеті мықты болуы, ең алдымен, мем­ле­ке­тіміздің өзіне пайдалы. − «Қазақ әдебиеті» газетінде жиыр­ма жылдан аса уақыт еңбек еттіңіз. Ол кезде бір басылымда еңбек етіп жүр­ген қаламгерлердің өзі бір-біріне сын айтып, еркін пікір білдіретін. Мә­селен, сіздің ақын, белгілі мәде­ниет­танушы Әуезхан Қодармен сұх­ба­тыңызға әріптестеріңіз – Аманхан Әлім, Әмірхан Меңдеке, Тұрсынжан Ша­пай секілді қаламгерлер қарсы ма­қала жазғанын оқыдық. Шынын айт­қанда, сол кезде әдебиетке қызы­ға­тын қауым қайсыларыңызды қол­дарын білмей әрі-сәрі болғандай еді. Ол ненің тартысы болды? Жай көз­қарас­тар айырмашылығы ма әлде бас­қа да себеп бар ма? − Тәуелсіздіктің алғашқы кезеңінде не­бір пікірталастар жүрді ғой. Әсіресе, «та­за қазақ», «шала қазақ» болып бөлінген қа­зақы орта мен орыстілді қазақтар ара­сын­да көп кереғарлық туды. Дін бос­тан­дығы дегенге сүйеніп, небір діни ағым­дар келді: кришнашылар, саентологтар, еван­гелшілер, тіпті мормондарға дейін кө­шені айтпағанда, үйді-үйге келіп үгіт-на­сихат жүргізді. Көп ұзамай мұсылман діні­нің небір ағымдары келді. Орысша қайыр­ғанда «кому не лень» бізге ақыл айта бас­тады. Салафиттер, уахабтар, құра­нит­тер, т.б. қазақты мұсылманшылыққа «үн­деу­ге» кірісті. Сол кездері республикалық бас­па­сөзде белгілі бір дәстүрлі әншінің «Түр­кістанға тәу етуге болмайды» деген идея­мен үлкен мақаласы шықты. Сондай-ақ елге оралған қандас дінтанушылардың «қазақ дінсіз болған» дегенге дейін барған не­­бір мақалалары республикалық басы­лым­дарда жарық көріп жатты. Әдебиет, жалпы мәдениетіміз енді қай бағытта дамиды: жаңа ғасырға қа­зақ болып барамыз ба, әлде жалпыа­дам­зат­тық кемеге мінеміз бе? – сипатты сауал барлығымызды алаңдатты. Өйткені бостау тұр­ған рухани кеңістікке еркін енген­дер­дің екпіні қатты еді. Жазушылар, фи­ло­соф­тар, мәдениеттанушылардың мақала­лары, билікке Ашық хаттары да баспасөз бет­терінде бірінен соң бірі жарияланып жатты. Ақыры мемлекет руханиятқа, мә­дени ахуалға бет бұрып 2000 жыл – Мәде­ниетті қолдау жылы болып белгіленді, осы ая­да көптеген игі шара жүзеге асырылды. Діни сенім бостандығы туралы заң да қай­та қаралып, бірталай баптарына өзгерістер енгізілді. Өзің айтып отырған сұхбат пен ма­қа­лалар сол кезеңде жариялан­ды. Оны пікірталас деуге келмейді... «Қазақ әдебиеті» газетінде әр сипатты материал­дар ұйымдастырамыз ғой. Сол кездері әде­биет пен мәдениетте де небір ізденістер жүр­ді. Оқырманға қызықты-ау деген тақы­рыптарды қозғайсың. Алдында өзімді де толғантатын ойларды да қозғап, көрнекті мә­дениеттанушы, зиялы тұлға Мұрат Әуе­зов­пен сұхбаттаспақшы болғанмын. Мұрат ағаның сапарлары көбейіп, қолы тиің­­кіремеді. Кейін бір орайы келер дедім. Мұрат ағамен өте көлемді сұхбатым кейі­ніректе, 2002-жылы сол кездегі мемле­кет­тік емес, еркін де озық басылым «Алтын ордада» жарық көрді. Ал «Қазақ әдебиетіне» сұхбатқа белгілі мәдениеттанушы, ақын, ау­дармашы, бүгінде марқұм Әуезхан Қо­дар­ды шақырған едім. Ол әдебиетіміздің, қа­зақ мәдениеттануының аясын кеңейт­кен тұлға. Орысша жазатын, кейін қазақ­ша да жазатын болды. Денсаулығына қа­ра­­­мастан рухани қажыры мықты азамат «Тамыр» атты мәдениеттанушылық жур­нал шығарып тұрды. Соны пікірлері, әде­би-мәдени талдаулары жаңалығымен ерек­шеленді. «Өнер – өмір, өнер – көркем текст не­месе таным тайталастары» деген атау­мен сұхбатымыз газеттің айқарма бетіне жа­рияланды. Ол батыс әдебиеті өткен пос­тмодернизмнің орыс әдебиетінде ша­рық­тап тұрған шағы. Тақырыбынан көрі­ніп тұрғандай, дәстүрлі әдебиет пен енді бе­лең алған заманауи әдебиет, өнер тура­лы танымдар тайталасы; қазақ әдебие­тін­дегі постмодернизм нышандары, талант­тар­ды бағалай білу, жаңа ізденістер қажет­тігі, тағы да басқа тақырыптар сөз болды. Қыс­қасы, өте қызықты, көтерген мәселесі со­ны сұхбат болып шықты. Ол кезде ап­талық оқырман қолына жұма күні таңер­тең жетеді, дүңгіршектерге де сол уақытта түседі. Сол күні жұмысқа келген соң те­ле­фон­нан қолым босамады. Құттықтау­шы­лар көп, мұндай әңгіме өте қажет деп айт­­­­қандар қатары мол еді. Тіпті, бірер хат, пікір де келіп үлгерген. Солардың бірі бел­гілі жазушы Ділдар Мамырбаевадан еді, дүдә­мал-ау деген тұстарына сауал қойған жақ­сы ойлар екен. Пікірталасты жалғас­ты­рып, өзге де авторларға трибуна беру жос­парда болды. Газеттің келесі санында жоғарыда өзің ата­ған үш азаматтың мақалалары айқарма бетке шықты. Оны газетке қол қойылған бей­сенбі күні бір-ақ көрдім, соған қараған­да менен жасырын дайындалған болуы керек. Пікірталас деуге мүлдем келмейтін дү­ниелер. Жеке пікірімде, постмодернизм тура­лы пікірлерге шүйліккен, бәрін тәп­тіш­темей-ақ қояйын, өзге де шетін тұс­тары аз көрінбеді. Әрине, маған жеңіл ти­ген жоқ. Жұма сайын өтетін лездеме бар – сол жерде айтқаным бір ғана сөйлем: «Мен мұндай өреде, мұндай деңгейде пікірталасқа шыға алмаймын». Сонымен жалғасы болған жоқ. Бүгінде ол азаматтарды да түсінемін, ұлт­тық әдебиетті қорғаған түрлері ғой. Шет­елді, батыс әдебиетін жау көріп жүрген бір сәт­тері, басқа да объективті себептері бол­са керек. Осы тұста мына бір оқиға еске түседі. Аманхан Әлімов жақсы ақын ғой, ұлт­жан­ды азамат. Рухың пейіште шалқығай аза­мат­тың ұлттық мәселелерге байланысты небір «сөз шайқастарда» жүретін шағы. Ой-ниеті өте дұрыс. Мәскеудегі Әдебиет инс­титутының екіжылдық жоғарғы кур­сында Кузнецовтың шеберханасында оқы­ған. Орыстың почвенник ақын­дары­мен жақсы дос, өзі де сол бағытты қол­дай­ды. Мәскеуден қайырып айтатын әңгі­ме­лері қызық. Сол 2000-жылдар қарсаңында Мәс­кеуге Н.Рубцовтың бір мерейтой шара­сына баратын болды. Сапарға жүрер ал­дында бізге келді. Әңгімелесіп, пікірлесіп жү­реміз. Сонда Аманханға «орыстың көр­некті мәдениеттанушысы Г.Померанцтың кітабын әкеліп берсең» деп өтініш айттым. «Жақсы» деді. Содан Мәскеу сапарынан орал­ды. Өте жақсы сапар болыпты. Ка­би­нетке келіп бәрімізге қызықты әңгімесін ай­тып берді. Кітап туралы ештеңе демеді. Со­дан бір апта, тіпті екі апта өтті. Бір жолы кел­генінде: «Аманхан, сапарың қуанышты бо­лып жүріп менің өтінішім есіңнен шы­ғып кеткен-ау, шамасы» дедім. Сонда ол түсі өзгеріңкіреп: «ол кітапты әдейі алма­дым, ебекеңнің кітабын тасып жүретін жайым жоқ, кешір» деді. Мен ептеп таң­ғал­дым, бір жағынан бала мінезін түсіндім. Ма­қаласындағы қарсы ойлар да осы си­пат­тас болуы заңды еді. Танымға талас жоқ деген. Бір қызығы, сол кезде жұртшылық өре түрегеліп, қарсы болған пост­мо­дернизм сәл кейініректе сәнге айналды. Орайы келсін, келмесін постмодернист деп танылған авторлар қатары көбейді. Шын мәнісінде, қазақ әдебиетінде таза пос­тмодернизм жоқ десе болады, ептеп ұшқындары кездесуі мүмкін. Бұл заңды да, өйт­кені, таным, топырақ мүлдем басқа. − Қазақтың аса көрнекті қаламгері Асқар Сүлейменовтің зайыбы ретінде ол кісі туралы сізден көп білетін адам аз. Асқар ағамыз ғажайып сөз зергері бол­са да аз жазған қаламгер. Сын мен прозада өлмес туындылар қалдырған Асекеңнің сирек қалам тербеуіне не себеп? Ол кісі талдауға тұрарлық шы­ғармалар бізде аз болды ма? Сондай-ақ бірнеше прозалық шығармалармен шек­телген жазушының жазатын та­қы­рып таппады деуге аузымыз бар­майды... − Асқар Сүлейменовтің «Шашылып түс­кен тіркестер» ой-толғамының орысша нұсқасында «жанр мешіт бола алмайды» дейтіні бар. Асекең туралы мақалаларымда, сұхбаттарымда да айтқанмын. Біріншіден, аз жазу – Асекеңнің өзіндік ерекшелігі. Көп­томдықтарды көргенде кейде парақ­тап, кейде бетін ашпастан «бұл не деген кө­бік сөз!», орысшасы тіпті ащы: «что за сло­весный понос!» деуші еді. Шамасы, көп­томдық авторларының шығармашылық әлеуетін білген соң айтатын болса керек. Жалпы, суреткер Сүлейменовтің шығармашылығы төрт кезеңнен тұрады: алдымен сын, сосын проза, драма­тургия, пәлсапалық ой-толғамдар болып жал­ғасады. Асекең әр жанрда биікке шық­қан соң өзге жанрға ауысып отырған. Жә­не өз ой-идеяларын жеткізуге қолайлы жанрда жазған. Бүкіл шығармашылығы үш-төрт томға сияды, аудармалары бар, сон­да бас-аяғы бес том болып қалар. Ака­демиялық басылымы шықса деген ой бар... − Біздің әдебиетте өз деңгейінде ба­ға­сын алмаған талантты қалам­гер­лер жоқ емес. Сондықтан әдебиет жа­­­­нашырлары, яғни кәсіби сыншы емес ақын-жазушылар кейде қолына қа­лам алуға мәжбүр болады. Соның бір мысалы (әдеби әдепке жатпаса да айтайын), қазақ прозасының белді өкіл­дерінің бірі Молдахмет Қаназ жет­піс жасқа толғанша оның шы­ғар­машылығы туралы көңіл көн­ші­терлік то­лымды бір еңбек көзімізге түспе­гендіктен, жазушы Бегабат Ұзақов екеу­міз көлемі он баспа табақтай кі­тап жаздық. Алайда «шымшық сойса да, қасапшы сойсын» демекші, бізде нағыз сыншылар неге талантты қа­лам­герлер туралы аз жазады? Көркем сөзіміздің мерейін үстем қылу үшін өмірін соған арнаған қаламгерлердің шығармашылығы туралы маман сын­шылар жазбағанда кім жазады? Ең­бегі барды елеусіз қалдыру әдебиетке зиян емес пе? − Көрнекті жазушылар шығармашы­лығы туралы зерттеу кітаптар дер кезінде жа­зылады, кейде кейінгі ұрпақ зерделейді. Қа­лай дегенде де бұл әдейі болатын жағ­дай емес. Молдахмет аға әдебиетте сонау 70-жылдар ортасында «Чика – Дабыл­дың баласы» повесімен республикалық бай­қаудың жеңімпазы болып бірден та­нылды. Сол кездің өзінде-ақ көптеген сын­шы өз та­ным-қабылдауларын жазды. Егер Ұлт­тық кітапхана архивінен жинас­тырса, ша­ғын бір жинақ болып қалатын шы­ғар. Аға­ның «Құм қойнауы» және «Жан­қожа» кітаптары туралы мен де қалам тартқаным бар. Шағын мақаламда Қаназ­дың сурет­кер­лік болмысын зерделеуге ұмтылдым. Жазушылардың өз әріптестері туралы кітап жазуы жақсы үрдіс. Әлем әдебиетінде бұған мысал көп. Бегабат екеуіңіз жазған «Парасат парақтары» атты кі­тапты мен де оқыдым. Жақсы еңбек. Сурет­кер Қаназдың шығармашылық бас­тау­ларын, тегін, өсу жолдарын, жазушылық пәл­сапасын, тарихи танымын – бәрін жақ­сы зерделегенсіздер. Жалпы, шығармашылығыңызбен Túrkistan апталығы арқылы таныспын. Жап-жақсы сыншылық талантыңыз бар, журналистік-зерттеушілік қарымыңыз да осал емес. Меніңше, қолдан келетін істен бас тартпаған абзал. Үлкен шығармашылық табыстар тілеймін. − Тілектестігіңізге рахмет. Енді соң­ғы сұрақ: Бүгінгі жас қаламгер­лер­дің кейбірі әдеби шығарма халыққа тым түсінікті болмауы керек деп жа­тады, сол секілді сөз өнерін сурет, му­зы­ка өнері секілді күрделі танымға құрылуы керек дейтіндер де бар. Мұн­дай көзқарастардың біздің ұлттық әдеби танымымызға қаншалықты пайдасын не зиянын тигізуі мүмкін? − Әдеби-мәдени кеңістік үлкен ғой, он­да әртүрлі таным, ізденістерге жол ашық. Жастық кезеңде адам ерекшеленгісі келеді, жаңа дүниелер ашқысы келеді. Мы­салы, Асекеңдердің буыны (кейінгі буын­дар да) жас кезінде шетел әдебиетін қат­ты білген, небір әдеби формаларға ұм­тыл­ған ғой. Сонда Ғабең, Ғабит Мүсірепов: шетел әдебиетін білгендерің, ізденістерің әбден дұрыс, бірақ, өзімізге оралыңдар, мұнда атқаратын шаруа шаш етектен. Қа­зақтың қара сөзінен асатын ештеңе де жоқ, – дейді екен. Ғ.Мүсіреповтің бұл пі­кі­рін кейініректе бір әңгімемізде Қалихан аға да айтып еді. «Өнер – өмір, өнер – көркем текст не­ме­се таным тайталастары» бүгінде де жүріп жатыр ғой. Бұл өзі үзілмейтін үдеріс бол­са керек. Жаңалықтардың қиын қа­был­данатыны әлімсақтан. Танымдар жік­теледі − біреуге қарапайымдылық жағады, ен­ді біреу күрделілікке саналы түрде бара­ды. Жазушы не ақынның әлемі рухани нәр берсін, жасампаздыққа бастасын деңіз. Тек, ізденіс ізденіс үшін болып қалмаса, жастар іргелі дүниелерге қол созса дейсің. − Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан Ахмет ӨМІРЗАҚ