Жаңалықтар

Тәкаппарлық дертін емдеу

ашық дереккөзі

Тәкаппарлық дертін емдеу

Қазақтың алты жүз мың сөзінің ішінде адамды құздан құлататын бір сөз бар. Ол сөзге біреулер екпін береді, біреулер айтқысы келмейді. Әрі оны өздерінен іздейді. المُتَكَبِّرُ Әл-Мутәкәббир – Паң, ұлылық және биіктік Иесі. Бұл Алланың тоқсан тоғыз есімінің бірі. Кімде-кім бұл көркем есімді зі­кір етіп жүрсе, халық арасында құр­метті болады дейді. Яғни, паң­дық – бұл тәкаппарлық. Бұдан шы­ғатын қорытынды сөз, тәкап­пар­лық – Құдіретті Алланың сипа­ты. Оған ешкім де, ешнәрсе де ор­тақ бола алмайды. «Тәкаппар- лық – киімім, ұлылық – жамыл­ғым, кім­де-кім осы екеуін ала­мын деп ор­тақ­­тасса, оны отқа тас­таймын», – деген Алланың сөзі әбден жет­кі­лікті. Мәселен, «Өмірге жоспар құ­­ра­­сың, өмір саған жос­пар құрады» демекші, адамды өз де­геніне көндіретін тәкаппар өмір­дің иесі Алла! «Ғибрат ал, қара, жер­ге түскен жапыраққа, ол да бұ­рын жоғарыдан қарайтын топы­рақ­қа» – дегендей, адамды уысында ұстай­тын тәкаппар уақыттың да иесі Алла! «Өмірді қанша сыйласаң да, өлімді сонша жат көрме» – де­ген­дей, адамды бір сәтте өшіре са­ла­тын тәкаппар өлімнің иесі Алла! Әлбетте, бұл үшеуді жеңген, ұтқан, құтылған адам жоқ! Тіпті, аспан қа­баттарымен, жер қыртыс­тары­мен, тау биіктігімен, жел екпінімен, күн ыстығымен, ай сұлулығымен, мұ­хит толқынымен, су тазалы­ғы­мен, от жалынымен тәкаппар болса да, иелері Алла! Ал, байлық ше? «Ей, тәкаппар дүние, маған да бір қара­шы, танисың ба сен мені, мен қа­зақ­тың баласы!» – деген Қасым аға­мыз нені меңзейді? Міне, Құді­рет­тің ұлылығы, тәкаппарлығы! Тәкаппарлық – мінез емес, кем­шілік, құндылық емес, өзін-өзі ар­тық бағалау. Яғни бір сөзбен айт­қан­да адамның шектен шыққан мені! Оны ешкіммен санаспайтын өзімшіл ой, өзін басқалардан артық санайтын жалған сенім, кеудені жарған көкірек, ешкімді місе тұт­пай­­тын паңдық, өзін бағалай ал­май­­тын жыртық мақтаншақтық өсі­реді. Жыртық мақтаншақ пси­хологияда нәзік эгоны қорек­тен­діруші немесе қорғану қажеттілігі­нен туындаған мінез. Сайып кел­ген­де, тәкаппарлық жоғарыда ті­зілг­ен кеселдердің жиынтығынан тұратын дерт. Халқымыз мұны Құдайын ұмытқан адам дейді. Бір ғана айнаны алайық. Біз оған күніге қараймыз, бірақ одан кімді көріп жүрміз, байқамай­мыз. Өзімізді ме, өзгені ме? Шыны­мен өзімізді көріп жүрміз бе, айна не дейді? Мәселен, айнаны өндіре бастаған дәуірлерде оның сырын құ­пияда ұстаған. Адам психика­сы­на әсер ететін жазалаулар, кеме­лер­ді өртеу сынды теріс мақсаттағы әдіс­терге құрал еткен. Әрі бұдан жағымсыз түсініктер қалыптасқан. Айна сынса бақытсыздық келеді және т.с.с., көп жағдайда сиқыр жә­не тылсым күштерге байлаған. Ал бүгінде сол айнаға жайбарақат қа­рап жүрміз бе? Егер айна «Сен сұлу­сың!», «Саған ешкім тең кел­мейді!», «Сен мықтысың!», «Сен бәрі­нен артықсың!» деген ойды ту­дыр­са, адамның Мені оянады. Тар­ихта Жүсіп (ғ.с.) пайғамбар өт­кен. Көркі жағынан Алла Тағала­ның ең сұлу Пайғамбары. Сол пай­ғамбар айнадан өзін көріп, көр­кіне таң қалып, «Мен сондай сұлумын, егер құл болсам, мені са­тып алуға ешкімнің дүниесі жет­пес» деген ойға келеді. Міне, осы тұс­та оны жиырма екі тиынға бауыр­­­­лары құлдыққа сатып, он бір ағасы әрқайсысы екі тиыннан бөліп алады. Бұл Алланың құдіреті емей не?! Сондықтан Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбарымыздың жұбайы Айша (р.а.) анамыз айнаға қара­ған­д­а Аллаға дұға еткенінде зор мән жатыр. Негізінде, адамның өзін-өзі бағалауы көңіл-күйді кө­теру, ынталандыру, мотивация бере­ді. Ал егер адамның Мені өзін ба­ға­лай бастаса, өзімшілдікке өте­ді, жалған сеніміне ерсе, кеудеге сый­май керіледі, кем-кетігін жасы­рып өтірік мақтанса және бұған тал­ғамы мен кербездігін қосса, ақыл­ды жеңеді, «Мен пістім!», «Мен жетілдім!», «Мен толдым!» деп тә­кап­­парланады, бұл Тәңірлікпен таласу! Кімде-кім бір күнде «Мен!» сө­з­ін қанша рет айтады, сонша рет Ме­нін үрлейді. Яғни, тәкаппар­лық­тың басы осы «Мен!» сөзінен баста­ла­ды. Өйткені ең бірінші кібірлікті шай­тан жасады, мойындамады, тәу­беге келмеді, қуылды. Ақыл-есі кем, ауру адамнан бас­қаның бәрінде деңгейіне қарай тә­­­каппарлық міндетті түрде бола­ды, яғни жеңіл және ауыр түрі. Еш­бір адам өзін «Мен тәкаппар емес­пін!» деп айта алмайды. Өйт­кені оның дәнегі баршамызда бар. Мұ­ны өздері жібермей жатқан на­мыс, өз-өзін қорғау деп түсінеді әрі түсіндіреді, шындап келгенде, бұл іштен шыға алмай жатқан адамның Мені. «Тәкаппарға тәкаппарлық са­да­қа! Төсін көтергенге иілме, төбеңе шық­пасын» – деп халқымыз айт­қан­дай, таудың басына шығу оңай, одан қалай түсеміз, жалпы бұл тә­кап­парлықтың емі бар ма? Дертті қоз­­ғау үшін, алдымен түбірін қоп­сыту керек, соған қарай амал жаса­ла­ды, дегенмен бұл кемшілікті қан­дай қасиеттер басады, соған көңіл бөлейік. Бірінші, тәкаппарлықтың шыңында тұрған адамның рух көзін ашу үшін, алдымен оның деңгейіне өтіп, оның тілінде сөй­леп, байланыс пішімін баптап алу ке­рек. «Жылы сөз – жанға ем» де­мек­ші, жанына қажет сөзді айта отырып, байыппен жүрегін жібіту қажет. Әріден өзің жайлы әңгімелей отырып, оның өміріне шолу жасап салыстыру. Ата-бабасын еске сала отырып, балалық шағына оралу, дос-жарандарына көңіл бөлу, дос­тары болмаса достық ұсыну, жан-жары мен бала-шағасына деген көз­қа­расы мен қарым-қатынасын анықтау. Дүниетанымын мұқият барлап, мінез-құлық, сыйластық пен құрмет, эмоциялар, қарсы күш жай­лы сөз қозғай келе, жер шары барша адамзатқа айналып тұр­ға­нын сезіндіру. Одан кейін өмір, сы­нақ, өлім, Құдайдың құдіреті, Оны зікір ету, Мұхаммед (с.ғ.с.) пай­ғамбарды үлгі ету, Оған (с.ғ.с.) са­лауат айту, ата-бабасына Құран бағыш­тау, отбасына дұға жасау, жанұя, тату-тәтті отбасы салт-дәс­түр, ел мәселесін бірге талқылау. Жетістіктерге бірге қуану, пікірімен та­ласпау, бірақ дұрысына әділ­дік­пен көзін жеткізу, қателіктерін анық­тау, бірге түзеу, жанашырлық таныту, жауапкершілікті ұғындыру. Яғни, басқа көзқарастарға деген нөлдік назарын оятатын сұхбат жа­сап, одан ләззат алатын халге жет­кізу. Содан кейін құздың не әрі­­сіне құлау, не берісінде қалауға ерік пен таңдауды өзіне қалдыру. Соңында ниетін түзеу, құлшылыққа кел­тіру, білімге бағыттау қадам­да­рын жасау. Бұл амалдар міндетті түрде жасалуы керек, яғни еңбексіз адам еріншек келеді, тәжірибесіз адам түзелмейді. Мәселен, алғашқы адым киімнен басталса, яғни Алла­ның «Тәкаппарлық – киімім, ұлы­лы­­ғым – жамылғым...» деген сипат­та­ғы жамылғы киімнен орташа, жұпыны киімге бірден болмаса да, біртіндеп, жаймен, әйтеуір көшу не болмаса анда-санда киіп жүруді ұсыну. Одан кейін жеңілінен бас­тап ауырына яғни еден жуу, қоқыс жинау, көшелер сыпыру, жолдағы тасты алу, мал қораны тазалау, дә­рет­хананы тазалау сынды тәкап­пар­лықты жоятын амалдарды бұл­­­жытпай орындаса, қайырымды істер­мен айналысса, түнгі құлшы­лық­тарға аса мән берсе, дерттен толықтай айығады. Екіншіден, құзға талпынған таудың орта беліндегі адам­ға не қажет? Алдымен ойын, мақса­тын, арман-тілегін, көңілін, кем тұстарын, бағытын, неге қызығады, тал­пынады, қалайды, ұмтылады, қа­жеттілігін білу керек. Жүріп өт­кен жолын саралау, есінде қалған жақ­сы сәттер, өткенді бағалау, өзі­нен де зор немесе өзінен де төмен адамдардың өмірлерінен үзінді келтіру, Құдаймен танысу, құлшы­лыққа келу, зікір ету, салауат айту, дұға жасау, өзін-өзі дамыту, жалған өмір, сынақ, хақ өлім, көркем мі­нез, дін мен дәстүрге негізделген ата-баба жолы сынды тақырып­тар­да тіл сұхбатын құру, бағытын нақтылау, ниетін туралау. Жоғары­да айтылған амалдар бұл адамға да тиесілі. Үшіншіден, таудың етегінде тәкаппарлықпен саналы түр­де күресіп жүрген адамға Алла­ны көбірек еске алып, көптеп зікір ету, салауат айту, дұға жасау, нама­зы­на сақ болуы жеткілікті. Бұдан басқа, жалпы кез кел­ген адамға мейлі таны, мей­лі таныма, бірінші болып сәлем беру, бұл кішіпейілділік, бұл құр­мет, бұл ізет, одан ешкім кішірейіп қалмайды, ешкім төмендемейді. Неліктен «Топырақтан жаралған­сың!» дейді. Яғни, бұл «Тәкаппар бол­ма!» деген сөз. Өйткені, барар же­ріміз баршамызға белгілі. Дүние­ге шектеу болғанмен, нәпсіге шек­теу жоқ, сондықтан нәпсіні тіз­гін­деп отырған дұрыс. Одан кейін, ешкімге рен­жімеу және ешкімді ренжітпеу. Әлбетте жағ­дай қаралады, егер намыс тап­талса, ар-ұятқа нұқсан келсе және т.с.с. Бұл жерде пендешілікке рен­жімеу және ренжітпеу тәкап­пар­лыққа жол салмайды, мәселесі осын­да. Ал мақтауды қаламау кібір­ліктің жоқтығына дәлел! Өмір болған соң, пенде өзгеріп отырады, бұл заңдылық. Алла алдында тә­кап­пар болудан баршамызды сақ­тасын!