Салтанат құрған сұлтан Бейбарыс

Салтанат құрған сұлтан Бейбарыс

Тарих деген қария кітап бар. Біз Бейбарыс есімін бұрын анық білмейтін едік. Морис Си­машконың «Емшан» атты хикаятында, со­сын әйгілі Нұрмұхан Жантөрин сомдаған «Бей­барыс» фильмі арқылы ғана еміс-еміс бей­несін таныдық. Қатпар-қатпар тарих па­рақтарында есімі алтын әріппен жазылатын ұлы тұлға туралы тек Тәуелсіздік тұсында кө­бірек біле бастадық... Былтыр Сенат Төрағасы Мәулен Әшімбаев 20-21 ақпан аралығындағы Мысырға сапары ба­ры­­­сында әл-Азһардың жоғарғы имамы шейх Ахмед ат-Тайебпен және Мысырдың Уақыфтар ми­нистрі Мұхамед Мұхтар Жұмамен кездесулер өт­кізді. Кездесуде Қазақстан тарапы бұған дейін Каир­дегі Сұлтан Бейбарыс мешітін қалпына кел­тіруге қаржы бөлгенін айтты. Сенат Төрағасының Египетке жасаған ресми сапары кезінде Бейбарыс, Қалауын, Қайтбай сұлтандардың басына барып, зиярат еттік. Сол сапардан келген соң Серікбай Тру­мов екеу­міз сол кездегі Премьер-Ми­нистрдің орын­басары Е.Тоғжановтың атына депутаттық сауал жолдаған едік. Де­путаттық сауалда Мысыр елін 17 жыл би­леген Бейбарыс сұлтан туралы Араб та­рих­­шылары Бейбарыс сұлтан басқарған ке­зеңді – «алтын жылдар» деп атайтынын, та­рих­шы Виль­гельм Тайпольский: «Бей­ба­рыс – жауынгерлігі жағынан Гай Юлий Це­­­зарьмен терезесі тең тұра­тын қаһарман» де­ген баға бергенін айттық. Бей­барыс әлем­нің 54 елімен дипломатиялық қарым-қа­ты­нас жасаған. Ол өз заманында Мекке мен Иерусалимнің қауіпсіздігін қамтамасыз еткенін айтсақ та жеткілікті. Шын мәнінде, теңдесі жоқ тарихи тұлға.Қазақстан мен Мысыр арасындағы қа­рым-қатынас жақсы дамыды. Қазақстан мен Мысырды байланыстыратын тарихи тұлғалар бар. Солардың ішінде Сұлтан Бей­барыс­тың есімі ерекше аталады. Бейбарыс би­лігі тұсында салынған тарихи ескерт­кіш­тер күні бүгінге дейін Каир қаласының сәнін келтіріп тұр. Мысырдағы қыпшақ сұлтандарына қа­тысты жазылған сирек кездесетін кітап­тар мен қолжазбалардың көшірмелерін, электронды нұсқаларын алдырып ғылыми айналымға енгізу керек. Мәмлүктер ке­зеңінде жазылған қазақ тарихы үшін маңызы зор араб және қыпшақ ғалым­дары­ның еңбектерін қазақшаға аударып кітап етіп шығару маңызды. Кейбір араб тарихшылары мәмлүктерді кав­каздықтар деп біледі. Алайда Барысбай, Бел­бай, Қайтбай, Жанболат, Тұманбай се­кіл­ді сұлтандардың есімінің өзі көп нәрсені дә­лелдеп жүр. Мұндай қазақи есімдер кав­каздықтарда бұрын да болмаған, қазір де жоқ. Сондықтан араб-қазақ тарихшылары бірі­гіп, Мысыр мәмлүктерінің Дешті Қып­шақ даласынан барғанын дәлелдеп, бұл таласқа нүкте қойғаны дұрыс. «Қазақ­стан­ның Египеттегі елшілігі ұсынып отырған бас­қа да бірқатар ұсыныстарды зерделеп, Бей­барыс сұлтанның 800 жылдық мерей­тойын өткізудің кешенді жоспарын тезірек жасауды сұраймыз» деген едік. Депутаттық сауалымыздың нәти­жесінде осы айтылған мәселелер Үкімет тарапынан қолдау тапты. Мешіттің ашылуын мысырлықтар мен қазақ елі көп­тен күткен еді. 8 ғасыр бұрын негізі қа­лан­ған «Сұлтан Аз-Захир Бейбарыс» мешіті қай­та қалпына келтіріліп, салтанатты түр­де ашылды. Сенат Төрағасы Мәулен Әшім­баев қазақ елінің делегациясын бас­тап барды. Делегация құрамында сена­тор­лар, Ақпарат және қоғамдық даму министрі Дархан Қыдырәлі, Мәдениет және спорт министрі Асхат Оралов және зиялы қауым өкі­лдері болды. Салтанатты рәсімге Әл-Азһардың Жоғарғы имамы, шейх Ахмед Ат-Тайеб бастаған көрнекті дін өкілдері, мемлекет қайраткерлері және жергілікті жа­мағат қатысты. Алдағы уақытта мешіт елде­ріміз арасындағы байланыстың алтын ар­қауына және екі халықтың ортақ игілі­гіне айналатыны анық. Сенат Төрағасы Мәулен Әшімбаев: «Қа­зақ даласында туып, Мысырда ел билеген әй­гілі бабамыз Бейбарыс сұлтанның туға­ны­на биыл 800 жыл толып отыр. Бұл – екі ел үшін де маңызы зор оқиға. Сондықтан Қазақстан осы мерейлі датаның жоғары дең­гейде аталып өтуіне ерекше көңіл бөліп отыр. Бұл бағытта 600-ден астам іс-шара өткізу жоспарланған. Олардың бірқатары Мы­сыр жерінде ұйымдастырылды. Мем­ле­кет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың тапсырмасы бойынша ұлы тұл­ға­ның есімін ұлықтайтын айтулы шаралар­ға қатысу үшін Мысырға арнайы келдік. Бейбарыс сұлтан өз дәуірінде ержүректі­гі­мен және әділдігімен дараланған қолбасшы. Крестшілер жорығы мен моңғол шапқын­шы­лығына тойтарыс беріп, бүкіл ислам өркениетін күйреуден құтқарып қалды. Мешіт, медреселер салдырып, Мысыр жерінде ғылым-білімнің дамуына даңғыл жол ашты. Каирдегі «Сұлтан Аз-Заһир Бей­барыс» мешіті ұзақ уақыт пайдаланылмай, қиран­ды қалыпта жатыр еді. Қалпына келтіру жұмыстарынан Қазақстан тарапы да қалыс қалмады, жан-жақты қолдау көр­сетті. Сұлтан Бейбарыс 1266 жылы мәмлүк сәулет өнері үлгісінде «аз-Захир Бейбарыс» ме­шітін салуға әмір береді. Мысыр билеу­ші­сінің мақсаты – Мысыр тарихында Қыпшақ мәмлүктерінің орнын тайға таңба бас­қандай етіп қалдыру. Мысыр мен Шам елі­нің төрт құбыласы түгел әрі біртұтас мем­лекет болатынына үмітпен қарап, пі­шіні төрт бұрышты мешіттің іргетасын қа­лауға бұйрық береді. Жергілікті халық бұл мешітті қамал деп те айтады. Айту­ларын­­ша, мешіт жобасы жергілікті тұр­ғын­дарға соғыс жағдайына да ыңғайлы етіп салынған. Бейбарыстың өмір тарихы ғы­лым үшін аса маңызды. Сол себепті оны зерт­­теу, дәріптеу қашанда өзекті. Осы ретте бұл конференция бейбарыстану ілімін іл­герілетіп, осы бағытқа тың серпін беретіні сөзсіз», – деді. Шын мәнінде, Бейбарыс сұлтан ме­шітінің қайта ашылуы Қазақстан мен Мысыр тарапы және екі елдегі мұсыл­ман қауымы ұзақ күткен жаңалық.