Бәкірдің ізбасары
Бәкірдің ізбасары
Димаш Құдайбергеннің 15 жасында жазған тұңғыш әні «Ұмытылмас күн» бүгінде күллі әлем халқы шырқайтын хит әнге айналды. Ондаған тілге аударылған туындыны дүниенің түкпір-түкпірінде түпнұсқа – қазақ тілінде әуелететіндердің де қатары көп. Біздің бүгінгі әңгімеміз «Ұмытылмас күннің» сөзін жазған азамат, танымал әндердің авторы Орал Байсеңгір туралы болмақ.
Асанәлі Әшімовтің бағасы
Құдай берейін десе, жер таңдамайды ғой, ә? 1992 жылы Ақтөбе мәдени оқу- ағарту училищесінің студенті Орал Байсеңгір бір асханаға кіріп: «Сорпа бар ма?» деп еді, анадай жерде тұрған тұлғалы кісі жалт қарады. «Әй, бала, бері келші. Дауысың күшті екен, қайда оқисың?». Бұл жөнін айтты. «Бізде бүгін «Жігіт сұлтаны» байқауы өтетін еді, соны жүргізіп беруге қалай қарайсың?». Қайран жиырманың жауабы да шалт қой: «Әзірмін». «Жүр, ендеше». Таңырқап қалғаны рас. Өйткені ана кісі қалжыңдайтын адамға мүлде ұқсамайды. Киген киімі, болмыс-бітімінен зиялылығы аңғарылып тұр. «Тәуекел». Көлік ішінде танысты. Төлеген Қуанышев. Ақтөбе педагогика институтының проректоры. Әңгімесінен ұққаны – бүгінгі сайысты жүргізуші жігіт аяқ астынан ауырып қалған. Кештің өтуіне жауапты адам – Төкең. Тамақтанып алайын деп, асханаға кірген беті екен. Алдағы іс-шараны ойлап басы қатып тұрғанда, бұл келіп гүр ете қалған. Баритон дауыс жалт қаратқан Төкең алдында тұрған сымбатты жігітті көреді...
Байқау дүрілдеп өтті. Тарихтан хабары мол, қой қайырып жүріп талай кітапты кемірген жүргізушінің сценарийден тыс сұрақты да қойып, кейде сасқалақтап қалған қатысушының қолтығынан демеп жіберген сәттері қазылар алқасының да, көрерменнің де назарынан тыс қалған жоқ. Өзін еркін ұстайтыны, сахна мәдениетін жетік білетіні де аңғарылып тұрды.
Кеш біткеннен кейін Төлеген Қуанышевтың жаңадан ашылған драма театрдың режиссері Дихан Жәлекеновке телефондап: «Саған дайын актер таптым» деуі сол ырзашылығының белгісі еді. Кейін Парламент Мәжілісінің депутаты болып талай мәселе көтерген Төлеген аға бұның жолын осылай ашып берген болатын.
Актерлік – арманы еді. Оның себебі бар. Ақтөбеден шыққан даңқты актриса, Қазақстанның халық әртісі Алтын Ружева жыл сайын кіндік қаны тамған Оймауытына әріптестерін алып келіп, ашық аспан астында түрлі қойылым қоятын. Көрші Дияр ауылына да келетін. Ауыл адамдары актерлерді кезек-кезек алып кетіп, қонақ қылушы еді. Олар келгенде күллі ауыл, әсіресе, балалар басқа бір әлемге еніп кеткендей күй кешетін. Аттанған сәтінде қызы кеткен үй сықылды қоңылтақсып қалатын. Қимас бір сезім билейтін. Бала Орал келесі жазға дейін олар сомдаған әрбір рөлді көкірегінде тербетіп, әлдебір әуенді талмап жүретін. Айтпақшы, Алтын Ружеваның белгілі актер Болат Әбділмановтың анасы екенін айта кеткеніміз жөн шығар.
...Міне, енді сол театрға өзі келіп отыр. Жалпы, Ақтөбе кеңес заманында орыс билеген өңір ғой, 1935 жылы Темірбек Жүргеновтің ұсынысымен ашылған қазақ музыкалық драма театры 1941 жылы соғыс басталғанда жабылып қалған болатын. Есесіне орыс театры гүрледі. Сондықтан да 1992 жылы қазақ труппасы ашылғанда жұртшылық бөркін аспанға атып қуанды. Кәсіпқой актері аз театрдың режиссері Дихан Жәлекенов оларды халық арасынан іздеді. Оралға ықыласы түскені де содан.
...1997 жыл. Мұхтар Әуезовтің туғанына 100 жыл толуына орай Алматыда өткен халықаралық байқауда Ақтөбе драма театры ұлы суреткердің «Айман-Шолпанын» сахналады. Оралға жылпос Жарастың рөлі тиген. Сахнада тұрып бұл «Теңге тоқал келе жатыр» деп жар салды. Бірақ «Теңгенің» шығатын түрі жоқ. Абдырамай: «Теңге тоқал келе жатыр...», «Апырай, тоқал Теңге қай жақтан шыға келеді екен...» деп анда-мұнда жүгірген бұның хәлін ешкімнің басына бермей-ақ қойсын. Теңгенің рөліндегі актрисаның таулы Алматыға келгелі бері қан қысымы көтеріліп жүрген. Сахнаға шығар сәтте қатты ауырғасын жедел жәрдем шақырылып, олар ем-дом жасапты. Бір кезде шықты-ау, әйтеуір. Шыққаны бар болсын, аузы икемге келер емес. Соны аңғарған бұл «Былай дегің кеп тұр ғой, ә?» деп «тоқал» айтуға тиіс сөзді айтады. Бір кезде отыра қалып, дұға оқып жатқан кезінде басына бірдеңе кірш етті де, тұла бойы жылып сала берді. Сөйтсе, сценарий бойынша дұға оқып біткеннен кейін «Теңге» лақтырып, бұл қағып алуға тиіс найза ауырып тұрған актрисаның қолынан түсіп кеткен екен. Көрерменге басынан аққан қанды көрсетпеу үшін шашын қайта-қайта тарақтайды.
...Қойылым біткен сәтте қазылар алқасының құрамында отырған Асанәлі Әшімов сахнаға көтерілді. Әдетте халықаралық байқауда қазылар алқасының мүшесі сахнаға шықпауға тиіс. Бұлар үрпиісіп қалған. Атақты актер көп ішінен бұны тауып алып, қолын ықыластана қысты: «Алып шықтың!». Сөйтсе, талайды көрген тарлан бәрін аңғарып, бұнымен бірге қиналып отыр екен ғой. Мэтрдің бұл сөзі кез келген атақ-дәрежеден артық емес пе?.
Бұдан кейін де біраз рөлді «алып шықты». Рөл ойнап қана қоймай, образ жасауға ұмтылатын актердің ықыласын көрермен де байқады. Жиенғали Тілепбергеновтің «Перизат-Рамазанындағы» Жарылғаптың, Сұлтанәлі Балғабаевтың «Ең әдемі келіншек» атты пьесасында Абдолланың, Елен Әлімжановтың «Тақталасында» су жұқпас Дауғабайдың, Қ.Ысқақов инсценировкасын жазған «Ұлпан-Есенейде» қарақшының, Шекспирдің «Король Лирінде» Бургундия герцогінің рөлін ойнаған ол Тахауи Ахтановтың «Антында» баһадүр Әбілқайыр ханның рөлін сомдады.
Театрдың есігі сынған күн
Ақтөбедегі Құдайберген Жұбановтың есімін иеленген оқу орнында оның ұлы, белгілі ғалым Есет Жұбанов жұмыс істеді. Орал сол кісіге жиі барып, әңгімесін тыңдайтын. Бірде ол Жиенғали Тілепбергеновтің «Сүйіскендер» атты пьесасы бар екенін айтты. Пьеса Құдайберген Жұбановтың үйлену тойына арнап жазылған екен. Кезінде сахналаныпты. Мұны естіген біздің кейіпкеріміздің пьесаны тауып алып қоюға, яғни, өзін режиссер ретінде сынап көруге аңсары ауды. Бірақ шығарманы таба алмады. Әлі таба алмай жүр...
Бірақ режиссер ретінде бақ сынап көрді. Қ.Жұбанов атындағы өңірлік университетте жастар театрын құрған ол Мұқағали Мақатаевтың «Қош, махаббатын» сахналады. Ертеректе жазылған дүние ғой, соны бүгінгі өмірге қалай кіріктіруге болатыны жайында бас қатырды. Бас кейіпкер Бағдаттың әні қандай болды екен, шіркін?. Мұқаң пьесада бұл жайында ашық айтпайды. Міне, осы жерден жұмбағының кілтін тапты. Ән керек! Ән болғанда да, көрермен еріксіз қосыла кететін туынды болуы керек. Сосын Бағдаттың басындағыдай баянсыз махаббатқа арналған шығарма болуға тиіс. Іздегенге сұраған, осы кезде досы, ғажап әнші Аймұрат Мәжікбаев бір ән жазғанын айтты. Соған сөз керек дейді. Тыңдап көрсе, буынға көне бермейтін, ырғағы бөлек, тосындау дүние екен. Бірнеше күн толғанып жүріп сөз жазды. Ән сол тұста Ақтөбенің кәрі-жасы түгел тыңдайтын «Рауан» радиосы арқылы насихатталып, әп-сәтте жүректерді жаулап алды. Жұрттың бәрі радиоға хабарласып, сол әннің берілуін сұрайтын. Бірер айға созылған пьесаның дайындығы біткенше, күллі Ақтөбе жастары бұл әнді жаттап алып еді.