Сәдия Сүрер: Кёльндегі 1 000 қазақтың келбетін сақтау – парызымыз
Сәдия Сүрер: Кёльндегі 1 000 қазақтың келбетін сақтау – парызымыз
26-28 мамыр аралығында Германиядағы қазақ көп шоғырланған Кёльн қаласында Еуропа қазақтарының дәстүрлі құрылтайы өтеді. Онда Еуропаның бірнеше елінде тұратын 25-ке жуық диаспора өкілдері жиналып, белсенді жастардың басын қосатын конференция өткізілмек. Кёльн қазақ мәдени орталығының төрайымы Сәдия Сүрер құрылтайға қызу дайындықты бастап кеткенін айтады. Шалғайда өткізілетін мұндай құрылтайдың Қазақстанға пайдасы зор екенін алға тартқан Сәдия Сүрерге хабарласып, әңгімелескен едік.
– Еуропада тұратын қандастардан Германия қазақтары туралы сұрасақ, бірден сіздің есіміңізді атап, сізге хабарласуымызды сұрайды. Ал сізді жақсы танитындар Кёльн қазақ мәдени орталығының жұмысын жандандырып, салт-дәстүрімізді насихаттап жүрген азамат әйел деп мақтауыңызды асырады. Қоғамдық жұмыспен айналысуға не түрткі болды?
– Мен – Ыстамбұл қаласының тумасымын. 1981 жылы тұрмысқа шығып, Германияға қоныс аудардым. Сол жылдары Түркиядан Германияға күнкөріс қамы үшін көшіп келген аға-апаларымыз жастар тілін, дінін, дәстүрін ұмытпасын, әрқайсысымыз жеке-жеке жүргенше бір қоғам астында бірігейік деп Кёльн қазақ мәдени орталығын құрған. Ол уақытта күш-қуаты тасып жүрген әпкелеріміз түрлі іс-шара өткізіп, біраз шаруа атқарды. Олар сол кезде бәрін өз қолдарымен жасаған, тіпті қазақы киімді өздері тіккен. Осылайша, белсенді жұмыс істеген олар он-он бес жылдың ішінде Германияны мекендеген қазақтардың кім екенін, қайдан тарайтынын естен шығармауға барын салды. Мен Кёльннен екі жүз шақырым жерде орналасқан Гейдельбург қалашығында тұрамын. Бірақ әлгі мәдени орталық ашылғалы бері сонда мүшелікке өтіп, шама-шарқым жеткенше қолдау білдіріп жүрдім. Кейін әпкелеріміз бала-шағаның қамымен жүріп, қолы тимей, орталықтың жұмысы тұралап қалды. Оған қоса, олар жылдан-жылға жасармайтыны анық. Үй мен жұмыстың арасында жүріп шаршайтыны тағы бар. Бірақ сол жылдары Еуропаның бірнеше елінде ашылған қауымдастықтардың жұмысы бәсеңдеп қалды. Содан соң бұлай тұрып қалғанымыз болмас, мәдениетімізді қолдан келгенше насихаттайық деп 2018 жылдың соңында жеті қазақ әйел Кёльн қазақ мәдени орталығына төрайым болып сайландық.
– Еуропадағы қазақ ұйымдарының тізгінін ұстаған бір-екі жасты ғана танимын. Көбісінің мұндай жауапты істі қолға алуға жүрегі дауаламайтын секілді.
– Иә, көпшілігі істегісі келмейді. Жауапкершілікті жүк етіп алғысы жоқ. Енді бірі жеке өміріме кедергі бола ма деп уайымдаса керек. Ал жас отбасылар үйден асып шыға алмайды. Бірақ жүрегінде сезімі бар адам қанша жерден ауыр жұмыс істеп, күйбең тіршілікпен қолы тимей жүрсе де, бұл істі кейінге ысырып қоя алмайды. Мәдени орталықта жұмыс істейтін адам бір тиын ақша алмайды, керісінше өз қалтасынан жұмсайды. Бірақ тегін жұмыс болса да, орталық үшін жанымызды беруге әзірміз. Тағы да қайталап айтамын, сезімі күшті емес кісілер жарты, бір жылдан соң орталықтың жұмысынан басын алып қашады. Ал бұған бейжай қарай алмайтын, рухы мықты жетеуіміз келгенде «Бұлар не істей алады екен?» деп сенімсіздік танытқандар да болды. Бір қызығы, Германияда әйелдер жетекшілік ететін қауымдастық жоқ екен. Біз бірінші екенбіз. Қазақстанда, Германияда әйелдерге еркіндік берілген. Олар тіпті Парламент төрінде отырып, депутат бола алады. Ал Түркияда ежелгі дәстүр бойынша әйел бір саты төмен тұруы қажет. Мұны жақсы білетін көпшілік алғашында бізге сын көзбен қарады. Тәубе, жетеуіміз екінші рет төрайым қызметіне сайландық. Зейнетке шықсақ та, орталықтың жұмысымен жүгіріп жүрміз. Дегенмен біз қашанға дейін жүгіреміз дейсің? Немере, шөбере сүйетін жасқа жеттік. Сондықтан жастарға «Бізден кейін жетекші болуға дайын жүріңдер» деп тапсырма бердік. Алдағы жылдары жастар бастаған ісімізді алып кетеді деп ойлаймын. Жалпы, мен табиғатымнан бір орында тұрмайтын адаммын. «Мынаны істей салайыншы. Анау істі бітіре салайыншы» деп жүретін қазақпын. Сосын менің жүрегімде көп сезім бар. Қанша жерден шаршап-шалдығып тұрсам да, ұлтқа, атажұртқа, ата дәстүрге деген сезім мені жібермейді. Алғаш осында көшіп келгенде күн көру үшін қара жұмыс істедік. Кейін балаларымызды оқытайық, болашағын жарқын етейік деп заңдарды үйрене бастадық. Заңдарды ашып қарап, зер салып оқығанда бізге көп мүмкіндік берілгенін түсіндік. «Ееее, біз мынаны істей алады екенбіз ғой. Бізге мынаған рұқсат берілген екен ғой» деп көзіміз шайдай ашылды. Сөйтіп, жолай кезіккен тосқауылдарды еңсеріп, балаларымызды жетектеп, желеп-жебеп жүрдік. Сосын мен осында ашылған түрік және неміс қоғамдарынан үйренгенім көп. Тіпті, ұлдарымды спорт секцияларына апарғанда онда болып жатқан ивенттерге қарап «Бұл осылай істелінеді екен ғой» деп жадыма жаттап алатынмын. Содан кейін болар, қазір маған мұндай шаруаны атқару тіптен оңай. Жалпы, мен Германияға көшіп келгенде жиырма жаста болғанмын. Қазір алпыс үштемін. Қырық жыл бойы мінсіз өмір сүрдім дей алмаймын, себебі жеке өмірім біраз қажытып жіберді. Бірақ сонда да берілмей, төрт баланың ризығын тауып, қатарынан қалдырмауға тырыстым. Амалсыздан 15 сағат бойы жұмыс істеген кезім болды. Мұндайда қоғамдық жұмыстарға араласуға мұршаң бола бермейтіні анық. Бірақ сонда да айналадағы бір қауым қазақтың есіне салу үшін бірдеңе істегің келіп тұрады. Сөйтіп, жастар үйренсін деген мақсатпен қазақтың ұлттық тағамдарын пісіріп, мәзірі мен суретін интернетке жүктеуді қолға алдым. Бірден айтайын, мен аспаз емеспін. Бірақ еуропаның асханасына үйренген жастарға өзім білетін ұлттық тағамдарымызды таныстыруды парыз санадым. Кейін жастар тағам туралы жүктеген посттарымның астына «Апай, мынаған не қоссам болады? Анаған не қосу керек?» деп пікір жаза бастады. Жекесіне шығып, бәрін түсіндіріп беремін.
– Мамыр айының соңында Кёльнде Еуропа қазақтарының кезекті құрылтайы өтпек. Жалпы, бұл құрылтай әу баста Германиядан бастау алған ғой.
– Иә. Әдепкіде осында тұратын отбасылар жыл сайын футбол ойнауды дәстүрге айналдырған-тын. Артынан қатысқысы келетіндер саны көбейіп, ақылдаса келе кездесу форматын өзгертейік деп, ақырында құрылтайға айналдырдық. Жыл сайын өткізілетін құрылтай пандемия салдарынан төрт жыл өтпей қалды. Былтыр көп адам жиналуға рұқсат берілген соң көп күткен құрылтай Парижде ұйымдастырылды. Бірақ соның өзінде біраз адам пандемия ережелеріне байланысты қатыса алмады. Биыл бұл игі іс-шараны ұйымдастыру бізге жүктелді. Бағдарламаға сәйкес бірінші күні ресми түрде ашылу салтанатын өткіземіз, екінші күні жастар футбол ойнайды. Жүзге жуық баланы бәйгеге қосамыз. Кешке жастар кеші ұйымдастырылады. Үшінші күні ойындарда оқ бойы озғандарды марапаттаймыз. Мұның соңы үлкен концертке ұласады. Мұқым Еуропадан 25-ке жуық диаспора өкілдері қатысуға ниет білдіріп отыр. Қазақстаннан ат арытып келетіндер де жетерлік. Бұл құрылтайдың астарында жастарымыз қайда жүрсе де бір-бірін танысын, үнемі қолдап жүрсін, танымай, теріс айналып кетпесін деген мақсат жатыр. Байқап қарасаңыз, бұл – Қазақстан үшін үлкен пайда. Себебі осындай жиындарда рухтанған олар ертең қазақтың атын шығарып, бір-бірін демеп жүреді. Осылайша, мүмкіндігіміз барда жастардың басын қосып, таныстырып кетейік дедік. Еуропадағы қазақ жастарының Қазақстанға түбі пайдасы тиетіні анық. Біз оларға қазақ тілін үйрете алмасақ та, қазақ екенін ұмыттырмауға тырысып-бақтық. Барлығы тағы да ұлтқа деген сезімге келіп тіреледі. Жүрегінің түбінде сезімі болса Еуропадан ары аспаған қазақ сіз айтқандай еуропаланып кетпейді. Көшеде кездейсоқ қазақты кездестіре қалса да, «Қазағым! Жалғызым!» деп жақын тартып тұрады. Олар ағылшын, неміс, түрік тілдерінде сөйлесе де, бәрібір қазаққа пайдасы тиеді. Сөйтіп жүріп қазақ тілін үйренеді. Қазір «Отандастар» қоры қандастар үшін қыруар шаруа атқарып жүр. Абзал Сапарбекұлы секілді зиялы азаматтың ол қорға жетекшілік етуі бізге берілген керемет мүмкіндік деп ойлаймын. Олар қазақ тілі, ұлттық музыкаға баулитын сабақтар жүргізеді. Қазір менің балам қазақша үйреніп жатыр. Болашақта Қазақстанда тұрғысы келеді. Екі апта бұрын ғана Алматыға қыдырып барып келді. Біз кейде «Үкімет неге істемейді?», «Жауапты тұлғалар қайда қарап отыр?» деп кінәні басқа біреуден іздеуге дайын тұрамыз. Бірақ тәрбиенің бәрі отбасынан басталатынын жадымыздан шығарып аламыз. Байқағаным, балаға төрт пен он екі жас аралығында нені үйретсең, ол сол үйреткеніңді өмір бойы бағдаршам етіп ұстап жүреді. Ал он екі жасқа толғанда балаңды тәрбиелей алмайсың. Ол даладан, айналасынан тәрбие алады. Қазақ тілін үйрете алмағаным болмаса, балаларымды қазақилықтан ажыратпауға тырыстым. Бірақ олар кішкентай кездерінде қазақша сайрайтын. Кейін балабақша, мектепке барған соң ұмыт қалды. Дегенмен оларға бойымдағы мықты сезімді дарыта білдім деп айта аламын. Балаларым Қазақстанның әнұранын ести қалса, тік тұрып тыңдайды. Қазақылыққа, Қазақстанға қатысы бар дүниелерге елең етпей қоймай-ды.