Баға бағдарламаға бағына ма?
Баға бағдарламаға бағына ма?
Инфляция деңгейіне қатысты соңғы ресми мәліметтер қымбатшылықтың әлі де қарқыны қатты екенін айтады. Дүкендер мен сауда орындарындағы баға бұл сөзімізді сөзсіз растайды. Статистика бюросы орташа айлық жалақыға қатысты да мәліметтерін жаңартты: жалақы мөлшері өскен, бірақ шын мәнінде кеміген. Одан бөлек, өткен аптада табысының ең көп бөлігін тамаққа жұмсайтын әлемнің ең нашар 10 елінің қатарындамыз деп тағы бір дүрліктік.
Жағдайымыз соншалықты нашар ма?
Жалпы қымбатшылық былтыр әлемді түгел алаңдатты. БҰҰ-ның азық-түлік және шаруашылық ұйымының (FAO) мәліметтері бойынша, былтыр әлемде азық-түлік бағасы рекордтық деңгейі тіркелген. Азық-түлік бағалары индексінің орташа мәні бірден 18 пунктке көтерілген.
Дегенмен FAO қаңтар айында азық-түлік бағасының төмендегені жайлы мәлімдеді. Ұйым мұны дәнді дақылдар мен еттің салыстырмалы түрде өсімдік майы, сүт өнімдері және қант бағалары индекстерінің мәнінің төмендеуімен байланыстырады.
Қаңтар айының қорытындысы бойынша еуроаймақтағы инфляция деңгейі де бәсеңдеп, 8,5 пайызға дейін түсті. Негізінен, 8,9 пайыз болады деген болжам айтылған еді. Бірақ азық-түлік пен энергия сияқты құбылмалы санаттарды есепке алмайтын негізгі базалық инфляция рекордтық 5,2 пайыз деңгейінде қалып отыр.
Одан бөлек, өткен аптада ourworldindata интернет ресурсында жарияланған рейтингті қоғам болып қызу талқыладық. Аталған рейтингте 2021 жылы әр ел халқының азық-түлікке қанша ақша жұмсайтыны туралы дерек берілген. Жалпы, интернет ресурс сенімді дереккөздердің біріне саналады, көптеген басылым сілтеме жасайды. Finprom.kz осы деректер негізінде елдерді үш топқа жіктеп, ең нашар көрсеткіш көрсеткен елдер қатарында Қазақстан тұрғанын айтады. Одан бөлек, бізбен қатар Нигерия, Мьянма, Ангола, Луанда, Өзбекстан, Кенияны байқауға болады. Рейтингке сүйенсек, 2,5 мың АҚШ долларын азық-түлікке жұмсаймыз. Яғни әлгі рейтингте біз қымбатшылық жайлаған, ахуалы ең нашар 10 елдің қатарындамыз.
Тәуелсіз қаржы сарапшысы Андрей Чеботаревтің сөзінше, жағдай расымен күрделі, дегенмен бұл деректегідей емес екенін алға тартады. Экономист рейтингтің қандай деректерге сүйеніп жасалғаны беймәлім екенін, тіпті деректер күмәнді екенін айтады.
Арман БАЙҒАНОВ,
экономист:
Фермерлерді қолдайтын тетік әзірлеуді ұсынамын
– Біріншіден, қазір мемлекеттік қаржы органдарынан жеңілдікпен қаражат алғысы келетін фермерлердің негізгі проблемасы кепілмен қамтамасыз ету төңірегінде туындап отыр, себебі ауылдарды қамтамасыз етудің тиімділігі аз саналады және төмен бағаланады. Осыған байланысты агроөнеркәсіптік кешен салаларын қаржыландыруға жеңілдікпен бөлінетін қаражат ұлғайса да, бюджет қаражатының толық игерілмей қалуы мүмкін. Осы мәселені шешу үшін Ауыл шаруашылығы министрлігіне қаржы компанияларымен бірлесіп, ауыл шаруашылығына бөлінетін субсидияны қосымша кепілмен қамтамасыз ету ретінде пайдаланатындай тетік әзірлеуді ұсынамын.
Мысалы, мал шаруашылығында мемлекеттік субсидия мөлшері сатып алынатын мал құнының 50 пайызына дейін, ауыл шаруашылығы техникасына бөлінетін субсидия оның баланстық құнының 30 пайызына дейін жетеді. Демек, егер субсидияның түсімдері бастапқы жарна ретінде немесе қамтамасыз ету ретінде ескерілер болса, онда фермерлерді қаржыландыру мөлшері айтарлықтай өседі (шамамен 20-50 пайыз). Мұның бәрі бізге фермерлердің қаржыландыруын арттыруға, азық-түлік өндірісін ұлғайтуға және сәйкесінше оның құнын төмендетуге мүмкіндік береді.
Екіншіден, елімізде «интенсивті алма бақтары» атты қаржыландыру бойынша өте табысты мамандандырылған бағдарлама бар, соның арқасында соңғы жылдары алма бағасы аса қымбаттамады деуге болады, ал қалған ауыл шаруашылығы өнімдері бойынша бағаның айтарлықтай өскені байқалады. Алма шаруашылығы саласын қаржыландырудың табысты тәжірибесінің негізінде Ауыл шаруашылығы министрлігіне жүзім, таңқурай және басқа да жеміс-жидек өсіруді қаржыландырудың ұқсас өнімін әзірлеуді ұсынамын, бұл елдің барлық табиғи-климаттық ерекшелігін тиімді пайдалануға ықпал ететін болады.
Алдымен жыл сайын, әсіресе қыста, жылыжай өнімдерінің (қияр, қызанақ және т.б.) бағасы бірнеше есе қымбаттайды. Бағаның өсуі нақты мына факторларға байланысты:
Шетелде құрастырылған, өндірілген өнеркәсіптік жылыжайлардың бағасы қымбат;
Одан бөлек, энергия тасымалдау бағаcының тұрақты түрде қымбаттауы, ал бұл жылыжай өнімі құнының негізгі үлесін құрайды.
Үшіншіден, өнім өндіру елдің оңтүстігінде қарқынды жүреді, сәйкесінше айтарлықтай логистикалық шығын шығады, оған қоса өнімді жеткізу уақыты кешеуілдейді, бұл өнімнің сапасына теріс әсер етеді.
Бағаны төмендету үшін траншеялық (жерасты) типтегі жылыжайлардың жаңа түрлерін (елдің солтүстігінде) қаржыландырудың мемлекеттік бағдарламасын әзірлеуді ұсынамын. Жылыжайдың бұл түрінің артықшылығы – энергия бойынша аса тиімді: жердегі стандартты жылыжайларға қарағанда энергия шығындары бес есе төмен болады. Сонымен қатар бұл жылыжайларды ұзағырақ пайдалануға болады, ал құрылымның негізгі бөлігін өз күшімізбен құрастыра аламыз (импортты алмастыру), бұл жобаның өзіндік құнын және сәйкесінше өсірілген жылыжай өнімдерінің құнын төмендетеді.
Үкіметтің кезекті тапсырмасы
7 ақпанда Үкімет отырысында әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасын тұрақтандырудың жаңа тәсілдерін іске асыру талқыланды.
Вице-премьер – Сауда және интеграция министрі Серік Жұманғариннің мәлімдемесіне сүйенсек, азық-түлік инфляциясының ең жоғары деңгейі Астана мен Шымкентте (2,2 пайыз), Қызылорда және Солтүстік Қазақстан (1,8 пайыз), Ақтөбе (1,7 пайыз) және Ұлытау (1,5 пайыз) облыстарында байқалған. Сонымен қатар ол тіпті апта сайын динамика әртүрлі деңгейде екенін айтты. Тауарларға келер болсақ, пияз 22,5 – пайызға, күріш – 5,2 пайызға, қырыққабат – 4,1 пайызға, сүт пен сәбіз 3,1 – пайызға, картоп – 3,0 пайызға, кеспе 2,6 пайызға қымбаттаған.
Қазір бағаны тұрақтандыру құралдары қайта қаралып жатыр екен. Мәселен, «айналым схемасы» шеңберінде қарыз беру бойынша тәсіл қайта форматталмақ – қазір тікелей өндірушілерге беріледі, тұрақтандыру қорларын қалыптастыру тетігі өзгертілді – өнімді сатып алу егін жинау кезеңінде, яғни нарықта бағалар бәсекелестік болғанда жүреді, ал олар маусымаралық кезеңде сатылады.
Бұдан басқа, ауыл шаруашылығы өндірушілерінен өнімді сатуға дейін сақтауға мүмкіндік беретін келісімшарт жасауға форвардтық сатып алу тетігі енгізілмек. Серік Жұманғарин республиканың барлық ірі сауда желісі бағаны тұрақтандыру жұмыстарына атсалысатынын айтты.
Үкімет басшысы сатып алу-сату кезіндегі тауарлар көлемі мен бағасын ерекше бақылауға алуды тапсырды. Сонымен қатар Премьер-Министр барлық ауданды қамти отырып, тұрақты негізде арнайы жәрмеңкелер өткізу және бағаны, көлемді, қарсы міндеттемелерді және айыппұл санкцияларын белгілеу жөніндегі міндетті шарттарды көрсете отырып, форвардтық сатып алу шартының бірыңғай форматын әзірлеу қажеттігін атап өтті.
Дегенмен фермер Алмасбек Садырбаев тұрақтандыру қорларынан нәтиже барына күмәнмен қарайтынын айтады. Одан бөлек, сарапшы жалпы Үкіметтің әзірлеген бағдарламалары нақты ахуалды, жағдайды толық білместен қабылданып жатыр деген пікірде.