– Кафе атауын неге «Алма Ата» деп жазуды жөн көрдіңіз? Неге Алматы емес?
– Бәлкім, «Алматы» деген дұрыс шығар, бірақ менің естеліктерім «Алма-Ата» атауымен байланысты. Менің замандастарыма да бұл атау – өте ыстық. Менің, тіпті көлігімде де «Алма-Ата» деп жазылып тұр. Айта кетейін, көпшілік үнемі айтатындай, бұл атауды орысша айтуға ыңғайлы болғандықтан таңдаған жоқпын. «Алма-Ата» сөзін оқыған адам қазақша екенін бірден ұғады. Алманың атасы – Алматы қаласы. Әйгілі апортымен танылған бұл қаланы көпшілік алманың отаны деп санайды. Сондықтан кафеге атау берер кезде Алматыда мен тұрған уақытпен байланысты атауды қалдырғанды жөн көрдім. Шынымды айтайын, интернеттен «Алматы» сөзінің мағынасын іздеп көрдім. Бірақ таба алмадым. Айтпақшы, кафенің төбесіне ілетін тақтайшаны жасайтын мамандарға дефиспен жазып берген едім, бірақ олар мені дұрыс түсінбепті. Ақырында тақтайшаға дефиссіз жазылды. Испан тілінде алма «жан» деген мағынаны білдіреді екен. Ата деген сөздің тағы бір мағынасы бар. Тақтайшаны дайындаған әлгі мамандар испан тіліндегі сөз деп ойлап қалса керек. Сосын оларға бұл Қазақстанның бұрынғы астанасы екенін айтып, қаланың тарихын түсіндіргенім бар. Жалпы, «Алма-Ата» деген атау мұнда ешкімді бейжай қалдырмайды. Кафенің қасынан өтіп бара жатқан қазақстандықтар ол жазуды көргенде елең ете түсетінін айтады. Олар «Басында жазуды көргенде өз көзімізге өзіміз сенбедік. Өтіп кетіп, қайта келдік» дейді. Бізде көбіне жарнама арқылы біліп, басқа штаттан арнайы осында келетіндердің қатары көбейіп келеді. «Біз осындай күні сол өңірде боламыз. Міндетті түрде соғамыз» деп хабарласады. Елден жырақ бөтен елде жүргенде жаныңа жақын, жүрегіңе ыстық атрибуттарды көргенде назарыңды тартпай қоймайды ғой.
– Ас мәзірінде қандай тамақтар бар? Америкалықтар қай тамаққа көп тапсырыс береді?
– Мәзірде қазақша ет, палау, манты, лағман, орама және тағы басқа тағамдар бар. Бізде чебурек тағамы өте «танымал». Бұған өте көп тапсырыс береді. Айтпақшы, қазақша етті келушілердің тапсырысы бойынша әзірлеймін. Олар «Біз қазақша ет жегіміз келеді» деп алдын ала хабарласады. Келушілер келеді-ау деген уақытқа шақтап дайындап қоямын. Өзіңіз білетіндей, қазақша етті басқа тағамдар секілді қысқа толқынды пешке ысытып бере алмайсың. Тіпті, оны келушілер келгенше тоңазытқышта сақтаудың өзі бір күнә секілді. Оның жаңа әзірленген, пештен енді түскені сезіліп тұруға тиіс. Жалпы, қазақша ет әзірлеудің машақаты көп. Ет төрт сағаттай қайнауы керек. Сондықтан бәріне «Ертерек тапсырыс беріңіздер» деп айтамын. Қазақша етті тек Америкадағы қазақтар емес, америкалықтар да сүйсіне жейді. Олар үшін бұл – экзотика. «Бұл қандай тағам?», «Бұл неден жасалған?» деп қызығушылық танытып, құрамын сұрайды. Кейбірі, тіпті Қазақстан туралы ештеңе білмейді. Қазақстандағы ұлттық тағамдар екенін айтсаң, «Не дейсіз? Пәкістан дейсіз бе? Ауғанстан ба?» дейді. Сосын Қазақстанның тарихы, орналасқан жері туралы әңгімелеп «Солай. Міне, қазір мәдениетіміз дамып жатыр. Міне, өз тағамымыз» деп түйіндеймін. Енді біреулері «Бұл тағам жылқы етінен дайындалған дейсіз бе? Қалайша?» деп таңырқайды. Оларға жылқы етінің Қазақстанда кеңінен танымал екенін, оның денсаулыққа пайдасын, холестерин жоқ екенін, әсіресе спортшыларға күш пен қуат беретінін айтамын.
– Жылқы демекші, «Америкада жылқыны союға рұқсат алу керек» дегенді жиі естиміз. Ал сіз ол етті қайдан сатып аласыз?
– Бұл – бос әңгіме. Жылқы етін басқа елден Америкаға алып келуге рұқсат етілмейді. Бірақ «Жылқы етін жеуге тыйым салынады» деген ешбір заң жоқ. Дегенмен жылқыны үй жағдайында союға болмайды. Ет комбинатында немесе бұдан бизнес жасайтын кәсіпкерлер даярлап қойған арнайы орындарда союға рұқсат етіледі. Рас, ол орындарды тауып, үйге дейін жеткізу оңай емес. Бірақ мұндағы жылқы Қазақстандағыдай жылқы емес. Қазысы да сондай. Жуырда маған елден қазы алып келді. Оны асып жеген соң осында жасалатын қазының дәмін көрдім. Екеуінің дәмі жер мен көктей. Қазақстаннан келген қазы – мүлде бөлек тағам. Мұндағымен тіпті салыстыруға келмейді.
– Тағамдарды өзіңіз дайындайсыз ба? Әлде аспазыңыз бар ма?
– Өзім әзірлеймін. Ас әзірлеуді анамнан үйренгенмін. Негізі, кафе ашу, ас әзірлеу ісін марқұм анамның құрметі үшін қолға алдым. Бұл әлемде анаң әзірлеген тамақтың дәміне ештеңе жетпейді. Кімнен сұрасаңыз да, осылай айтатынына бек сенімдімін. Бала күнімнен ересек кезіме дейін анам алдыма қойған дәмді тағамдардың рецептісін жақсы білетінмін. Кейін өзім де сол рецептімен, анамның айтып кеткен ақыл-кеңесі бойынша тағам әзірлей бастадым. Мұның арты үлкен кәсіпке ұласты. Мен әзірлеген тағамдар бәріне ұнап жатқан секілді. Қасымда Мәскеуден келген, ұлты татар көмекшім, сосын ыдыс-аяқ жуатын және даяшы қызметін атқаратын екі қызметкерім бар. Төртеуіміз ғана жұмыс істейміз.
– Видеодан кафе ішінде Алматы бейнеленген картиналар ілулі тұрғанын байқадық.
– Иә, Алматыда тұратын, фотобизнеспен айналысатын кенже ініме өтініш айтқан едім, ол Медеу, «Қазақстан» қонақүйі мен «Алтын адамның» портреттерін беріп жіберіпті. Ұлттық киім киген екі қуыршақ бар. Сосын қабырғада кішкене киіз үй ілулі тұр. Негізі, елден шағын киіз үй алып келгенмін. Ішіне балалар кіріп ойнай алады. Бірақ ол үшін кафедегі біраз затты шығарып, орын босату керек болып тұр. «Қай бұрышқа тіксем болады?» деп ойланып жүрмін. Жуырда орнатамын. Олардың бәрін алып келгендегі себеп – осында Отанмен байланысты әлдебір заттың болғанын қалаймын. Сіздер Қазақстанда байқамай, онша зер салмай өтіп кететін заттар мұнда біз үшін бағалы саналады. Біз үшін – қымбат. Мұнда жерлестерімді көрудің өзі – мен үшін баға жетпес сәт. Мұндағы қазақстандықтар бір-бірін қатты құрметтейді, үнемі қолдау білдіреді. Бөліну жоқ. Алабөтен көзқарас жоқ. Арам пиғыл деген жоқ. Көмегін аямайды. Бәлкім, саны аз болғандықтан шығар.
– Қазақстандық боксшыларға да көмегіңіз көп тиіп жатыр екен.
– Иә, қазір Дарын деген балаға виза әзірлеп жатырмыз. «Балқаш жолбарысы» атанған әйгілі боксшы Василий Жиров екеуіміз кезінде Хьюстоннан зал ашқан едік. Кезінде Қазақстаннан Америкаға келген арнайы түсірілім тобы біз туралы бағдарлама әзірлеген болатын. Василий екеуіміз 1990 жылы танысып, кейін жақын араластық. Америкаға келгенде де үнемі бірге жүрдік, спортшыларға көп көмектестік. Екеуіміз көп жыл бойы Қазақстан, Өзбекстан, Дағыстан, Қырғыз Республикасы, жалпы айтқанда, ТМД елдерінен осында өзін мықты екенін дәлелдеуге келген жастарды жаттықтырып келеміз. Түрлі жарысқа апарамыз.
– Жаңа жылда қандай жаңа бастамаларды қолға алмақсыз?
– Бұйырса, тағы бір кафе ашпақпын. Хьюстонның солтүстігінде қазақ көп шоғырланған Вудланд деген аудан бар. Онда тұратындар «Біз жақтан ашыңызшы. Сіздерге дейін бір сағат жүріп барамыз. Алыс» деп қолқалап жүр. Осы жерді реттеп алған соң сол маңайдан кафе ашу ісін қолға алмақпын. Сосын спорт әлемінде көмекке мұқтаж жандарға бұрынғыдан бетер көмектескім келеді. Жоғарыда айтқанымдай, біз спортта жолы болмай, қаражаттың жоғынан қиналып жүргендерге баспана тауып беріп, тамақтандыру, жаттықтыру жағынан да көмектесеміз. Олар көбіне біздің кафеден тамақтанады. Ешкімнен кем емес екенін дәлелдегісі келетін олар осында рухын көтеріп, шеберлігін арттырып алса екен дейміз. Аз уақыт ішінде сол көптің арасынан кемі біреуі шығып, әлемдік аренада топ жарады деп сенемін.
– Екінші кафеге қандай атау бересіз? Астана, әлде?
– Алматыдағы екі теміржол вокзалы секілді бірінші кафені Алма-Ата-1, екіншісін Алма-Ата-2 деп атаймын. Бәрі Қазақстандағыдай болады. Ештеңе өзгертпеймін (күліп).
– Америкаға көшкеніңізге ширек ғасыр уақыт болсаңыз да, Алматыға деген сағынышыңыз әлі сарқыла қоймапты. Соңғы рет Алматыға қашан келген едіңіз?
– 2018 жылы бардым. Сол кезде спортшыларды жарысқа апарғанмын. Шынымды айтсам, мен ешқашан өзімді америкалық ретінде сезінген емеспін. Осында жүргеніме жиырма бес жыл болды. Тілді де білемін. Мәдениетінен де хабарым бар. Бәрін білемін. Бірақ ойымда мен – қазақстандықпын, соның ішінде алматылықпын. Мен мұны түсіндіре алмаймын. Бәлкім, бұл жас ұлғайған сайын болатын сезім шығар. Мүмкін, өмірімдегі ең жарқын сәттерім сол қалада өткеннен болар.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ