Өзгеріске толы жыл
Өзгеріске толы жыл
Тағы бір күнтізбені түгесіп, өткен күннің есебін түгендейтін уақыт та жылыстап жетті. Қаңтар оқиғасынан басталған бұл жылдың қиындығы мен сынағы қатар жүрді.
Не десек те, 2022 жыл ел тарихында қалатын естен кетпес тарихи жыл болды. Газетіміздің жылжабар санында жылдың басты оқиғаларын түгендеп, шолу жасауды жөн көрдік.
Қаңтар қасіреті
Жылыстап бара жатқан жылдың жақсылығын жоққа шығарғанымыз емес, десек те былтырғы қуаңшылықтың, қымбатшылық қыспағынан шыққан халық үшін бұл жыл жеңіл өтті деуге де келмейді. Елдің қабырғасын қайыстырған Қаңтар оқиғасы ел тарихына ең ауыр, қасіретті оқиға болып жазылды. Қаншама азаматтың өмірі қиылды, қаншама адам денсаулығынан айырылды, жақындарын жоғалтқандардың қайғысы еліміз үшін ауыр сынақ болды.
Еділ ЖАҢБЫРШИН,
Мәжіліс депутаты:
Бір жыл ішіндегі саяси трансформациялар үлкен өзгерістерге бастайды
– 2022 жылда елімізде бірнеше маңызды саяси оқиғалар болды. Ең бірінші қаңтардың басындағы оқиғаны айтар едім. Өйткені осы оқиғадан кейін мемлекетімізде түбегейлі өзгерістер басталды. Үкімет ауысты, Президент жаңа саяси реформаларды қолға алды.
Маусым айында бүкілхалықтық референдум өткізіліп, Конституциямыздың үштен бірі өзгертілді. Суперпрезиденттік басқару институтынан «Мықты Президент, ықпалды Парламент, есеп беретін Үкімет» институтын қалыптастыруға бет алдық. Парламент Мәжілісі мен облыстық мәслихаттар пропорционалдық және мажоритарлық жүйемен, ал қалалар мен аудандардың мәслихаттары тек бір мандаттық сайлау өткізу арқылы құрамдалатын болды. Бұл өз кезегінде саяси аренада қоғам белсенділерінің арасында бәсекелестікті арттырып және халықтың мемлекет ісіне тығыз араласуына мүмкіндік береді.
Тағы бір мән беретін өзгеріс – ол облыс және республикалық маңызы бар қалалардың әкімдерін жаңа форматта тағайындау. Бұл да демократиялық үрдістердің көрінісі деп айтуға болады.
Жылдың екінші жартысында маңызды екі саяси оқиға болды. Тағы да Ата Заңымызға өзгеріс еніп, Нұр-Сұлтан қаласына Астана атауы қайтарылды және Қазақстан Республикасының Президенті «Бір Президент – бір мерзім» принципімен жеті жылға бір рет сайланды.
Бір жыл ішінде өткен саяси трансформациялар мемлекетіміздің басқару институттарында, әлеуметтік-экономикалық бағыттарында үлкен өзгерістерге әкеліп, Әділетті Қазақстан құруға ықпал ететіні даусыз.
Ентіккен экономика
Биыл халық қымбатшылықтың қысымын қатты сезінді. Құбылған бағаны арзандату былай тұрсын, бір қалыпта ұстап тұрудың өзі мұңға айналды. Үкіметтің бағаны реттеу саясаты сынға ілікті, азық-түлік бағасы халық үшін басты мәселе болды. Жалпы, әлеуметтік маңызы бар 19 азық-түлік бар десек, соның ішінде пияз, қырыққабат, қант, картоп, сәбіз, қарақұмық бағасы қатты қымбаттаған. Инфляция деңгейі шарықтап кетті. Бұл жыл коронадағдарыстан шатқаяқтаған ел экономикасына үлкен соққы болды. Әлемдегі геосаяси ахуалдың біз үшін ұтымды тұстары да болды, салқыны да тиді.
Биылғы экономикалық ахуалдың қорытындысын сарапшы маман пікірімен өрбітсек.
Жұмабек САРАБЕКОВ,
саясаттанушы,
ӘЭСИ сарапшысы:
Еуропалық одақпен қарым-қатынастың жаңа кезеңі басталып жатыр
– Жылдың басынан бастасақ, біздің сыртқы саясаттағы ғана емес, жалпы әлем бойынша ең геосаяси оқиға ақпанда Ресейдің Украинаға соғыс ашуы болды. Шынын айту керек, бұл шиеленіс 2014 жылдан бері жалғасып келе жатқанымен, мұндай шарықтау шегіне жетеді деп, яғни кең масштабтағы ашық әскери қимылдарды бастайды деп ешкім күтпеген еді. Бұл – жалпы әлемдік геосаясатқа, аймақтағы геосаяси жағдайға өте қатты әсер етті. Әрине, біз Ресейдің Украинадағы әскері операциясының салдарын тікелей болмаса да жанама түрде сезініп жатырмыз. Экономика саласында болсын, Мәскеумен арадағы диалогтың мазмұны да, меніңше Украинадағы оқиғаларды ескере отырып түзілетін болады. Бұл ішкі саясатқа да әсер етеді, себебі біраз ел азаматтарының Ресей жайлы көзқарасы негатив бағытқа өзгерді, оны да ескерген жөн.
Екінші оқиғаны әлем экономикасымен байланыстырып қарастырар едім. Ол жаңа айтып өткен Ресей-Украина арасындағы шиеленіске де тікелей қатысты. Жыл бойы біз әлемдік экономикадағы болжап-білмеген түрлі оқиғалардың куәсі болдық. Ең алдымен, инфляция деңгейі өте жоғары болды. Коронавирус дағдарысынан кейін дамыған елдер өз экономикаларына өте үлкен көлемде қосымша ақша құйған болатын, бұл өз кезегінде инфляцияға әкеп соқтырды. Инфляция кейін бүкіл әлемді жайлады. Одан кейін коронавирус дағдарысы да толық аяқталды деп айтуға келмейді. Халықаралық өндіріс тізбектері әлі қалпына келген жоқ. Мәселен, Қытайдағы локдаун күні кешеге дейін жалғасты. Ол да өз кезегінде әлемдік экономиканың өз қалпына келуіне кедергі жасады. Осының бәрі инфляцияға әсер етті, Еуропа, Америкадағы 20-30 жылғы рекорд жаңарды. Елімізде де инфляцияның рекордтық деңгейі тіркелді. Бұл азаматтар үшін өте қиын кезең болып тұр.
Негативпен қоса, Қазақстан экономикасы үшін жағымды жаңалық та болды. Мұнай бағасы өсті, яғни осы Ресей факторына қатысты, ОПЕК+-тің шешіміне байланысты әлемдік нарықтағы мұнай көлемі, мұнай ұсынысына шектеулер енгізілді. Сол себепті жыл бойы мұнай қымбаттады, тек соңғы бірнеше айда қайтадан төмендегенін байқадық. Дегенмен бұл оқиға Қазақстан экономикасына оң әсер етті.
Үшінші оқиғаны халықаралық санкциялық текетіреспен байланыстырар едім. Ресейге қарсы көптеген санкция енгізілді. Қазір Ресей өзіне салынған санкциялар бойынша Иранды, Солтүстік Кореяны артта қалдырып, әлемде көш бастады. Қазір Ресейге салынған санкциялар саны 13 мыңнан асты. Бұл өз кезегінде Ресей экономикасындағы ауқымды рецессияға әкеліп соқтырды. Жалпы, Ресейдің экономикасы дағдарысқа еніп келе жатыр. Бұл да өз кезегінде Қазақстан экономикасына тікелей әсер ететін фактор болады. Мұны да жіті қадағалау керек. Одан бөлек, Ресей контрсанкциялар енгізді. Бұл да, меніңше, Еуразиялық экономикалық одақтың жұмысына кедергі келтіретін фактордың бірі.
Келесі оқиға ретінде Қазақстанның Еуропамен байланыстарын күшейтуге талпынысын айтуға болады. Қазан айында, қараша айында көптеген Еуропа шенеуніктері елімізге сапар жасаған еді. Мәселен, қазанның соңына қарай Еуропалық кеңестің төрағасы Шарль Мишель елімізге келген болатын. Германияның сыртқы істер министрі Анналена Бербок, одан бөлек Жозеп Боррель де жұмыс сапарымен келді. Жалпы, байқауымызша, қазір Қазақстан мен Еуропалық одақ арасында қарым-қатынастың жаңа кезеңі басталып жатыр. Бұл өте қызық, себебі Еуропа үшін Қытаймен арадағы сауда-саттық байланысы аса маңызды және ол логистикалық дәліздер арқылы жүзеге асырылады. Тек теңіз, су жолдары ғана емес, құрлық жолдары да ерекше маңызға ие. Бұған дейін Қытай мен Еуропа арасындағы тауар айналымының біраз бөлігі Ресей территориясы арқылы жүзеге асырылатын болса, қазіргі жағдайда Еуропа мен Қытайға альтернатив маршруттар керек болып жатыр. Бұл ретте Қазақстан Еуропа үшін бірден-бір маңызды ойыншыға айналып отыр. Осы бағытта меніңше белсенді жұмыстар жоспарлануда. Каспий арқылы транзиттік дәліздерді ретке келтіріп, тауар айналымын күшейтуге күш салып жатырмыз. Өз кезегінде Еуропа жасыл экономика бойынша, жалпы экономика бойынша инвестицияларын ұсынып отыр.
Халық саны және көші-қон
Былтыр тамызда еліміздегі халық саны 19 миллионға жетті деп сүйіншілеген болатынбыз. Соңғы үш жылда ел халқының саны 2,6 пайызға өскен. Ал пандемияға дейін көші-қон сальдосы бірнеше жыл қатарынан теріс көрсеткіш көрсеткені біраз алаңдатқан еді.
Ресей билігі ішінара мобилизация жариялағалы бері көрші ел азаматтарының бір бөлігі шекара асты. Көштің бір бағыты бізге де бұрылды, сәйкесінше әсерін де сезіп үлгердік. Содан бері бұл мәселе қоғамда қызу талқыланып, түрлі пікір, болжам тудырды. Келушілердің әсерінен ішкі нарықта абыр-сабыр байқалды. Дегенмен бұл уақытша құбылыс болғанын уақыт көрсетті.