Сұхбаттасқан Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ
Аргентиналықтар ет жеу мен кешігуден қазақтардан қалыспайды – Ирина Вагнер
Аргентиналықтар ет жеу мен кешігуден қазақтардан қалыспайды – Ирина Вагнер
Ирина Вагнер – Аргентинадағы Қазақстан мәдени орталығының директоры. Тарихи Отанын сағынып, қазақ мәдениетін насихаттағысы келгеннен орталық ашқан Иринаның сегіз жыл ішінде істеген жұмысы аз емес, алда атқарар жұмыс одан да көп. Ирина аргентиналықтардан бөлек, Мексика, Чили, Швейцария, Колумбия, Испания азаматтарына қазақ тілінен онлайн форматта сабақ береді. Атағынан ат үркетін Лионель Месси туып-өскен Росарио қаласында тұратын ол аргентиналықтардың қазақстандықтармен біршама ұқсастықтары бар екенін айтады. Достарының арасында «Арғынтинка» атанып кеткен, қайда барса да «қазақша» киініп алатын Иринаға хабарласып, сұхбаттасқан едік.
– Сұхбаттасу үшін хабарласқанымда «Аргентина құрамасының ойыны аяқталған соң сөйлесейік» деген едіңіз. Месси туып-өскен Росарио қаласында тұрып жатқан сізден әлем чемпионатының алғашқы айналымында аргентиналықтардың сенсациялық жеңілісі туралы реакцияңызды сұрамай кетсем болмас.
– Расында, сізбен басқа көңіл күйде сөйлесемін деп ойлаған едім. Бірақ бұлай болатынын кім білген? Қандай реакция болушы еді? Әрине, бәріміз шок болдық. Күйеуім сізбен әңгімелесуіме кедергі келтірмейін деп, ойын нәтижесін достарымен талқылау үшін аулаға шығып кетті. Аргентина құрамасы дүниежүзінің ең үздік ойыншыларынан құралғанын күллі әлем біледі. Ал Сауд Арабиясы туралы олай айта алмаймыз. Сондықтан бірінші айналымда Сауд Арабиясынан жеңілу – біз үшін трагедия. Бүгін Аргентинада трагедия.
– Шетелде қазақ мәдениетін насихаттап жүрген отандастарымыздың түгелін білемін деп ойлаушы едім, қателесіппін. Бізге сұхбат берген швейцариялық Эстер Ульман сізден қазақ тілінен сабақ алып жүргенін айтқан еді. Бірақ сіз қазақ тілін үйретуден де үлкен, қыруар жұмыс атқарып жүргеніңізді, Росарио қаласында Қазақстан мәдени орталығын ашқаныңызды енді естіп-біліп отырмыз.
– Жалпы, менің Аргентинада тұрып жатқаныма 22 жыл болды. Өзім Алматының тумасымын. Бойымда неміс, украин ұлтының қаны бар. Алматыдағы Қайнар университетінде халықаралық экономикалық қатынастар мамандығы бойынша білім алғанмын. Кейін Росарио қаласына қоныс аударып, Аргентина азаматына тұрмысқа шықтым. Ата-анам мен бауырым да осында тұрады. Біле білсеңіз, Росарио мен Алматы – бауырлас қалалар. Екі жыл бұрын біздің мәдени орталықтың бастамасы бойынша екі қаланың әкімшілігі өзара келісімшарт жасасқан болатын. Мұндағы көшелердің біріне Абай Құнанбайұлының есімі берілген. Ал Қазақстан мәдени орталығын ашуға не түрткі болғанын сұрасаңыз, Қазақстанды қатты сағынғаннан, табаным тиген жерлерде Отаным туралы айта бергім келгеннен ойыма осындай идея келді. Негізі, Аргентина – иммигранттар елі. Мұнда көбіне Италия мен Испаниядан келген иммигранттар тұрады. Ал Росарио – Аргентинаның екінші ірі мегаполисі. Елдегі алғашқы порт дәл осы қалада ашылған. Сол себептен де мұнда көп иммигрант тұрақтаған. Тиісінше мұнда әртүрлі елдің мәдени орталықтары жұмыс істейді. Росариоға алғаш келгенде «Жергілікті халық Еуропаның әр бұрышын жақсы біледі, тіпті кішігірім аймақтардан да хабардар. Алайда Қазақстан секілді алып ел туралы ештеңе білмейтіні несі?» деп таңғалғанмын. Бір қызығы, Қазақстанның жер аумағы Аргентинанікімен шамалас. Аргентина әлемде жер көлемі бойынша сегізінші, ал Қазақстан тоғызыншы орында. Бірақ сонда да Қазақстан туралы ешкім ештеңе білмейтініне аң-таң болып, күйеуім екеуміз жүрген жерімізде Қазақстан туралы айтып жүрдік. Жалпы, университетте алған біліміме сәйкес басқа елдер туралы бар білгенімді ортаға салу, өзге тілдерді үйрену идеясы бұрыннан менмұндалап тұратын. Сөйтіп, күйеуім екеуіміз қызу жұмысқа кірісіп кеттік. Жыл сайын өтетін «Ұлттар жәрмеңкесіне» қатысу үшін арнайы стенд әзірлеп, өзіміз сурет салдық. Ол кезде еншімізде ел назарын бірден жаулап алатын ұлттық киімдер болмады. Десе де, Қазақстан екенін аңғартатын детальдардың түгелін қамтыдық. Бауырсақ әзірледік. Әлгі стендімізге ерекше қызыққандар қасымызға жақындап, онда қамтылған деректер туралы сұрайтын. Әсіресе, ондағы көпшілік аспан текті зеңгір көк түсті Туымыздың ерекшелігіне мән беретін. Сол кезде біздің стендке жақындағанның бәрі «Бұл қай елдің туы?», «Қазақстан картада қай тұста орналасқан? Көрсетіп жібересіздер ме?» деп сұрайтын. 2014 жылы күйеуім екеуіміз бұл жұмысты бір арнаға тоғыстыратын мәдени орталық ашуды жөн санадық. Кейін біз туралы естіген елшіліктен ресми мәртебе алған соң бағытымыз айқындалып, жұмысымыз жандана түсті. Айта кетейін, осы жылдар ішінде ешкімнен ешқандай жәрдемақы алмадық. Орталықта бізге көмектесетін жанашыр азаматтар да ешқандай төлемақы алмайды, атқарған жұмысы үшін ақы да сұрамайды.
– Суреттерден байқағанымыздай, Росариодағы Қазақстан мәдени орталығы орналасқан ғимарат көздің жауын алады. Кіреберістегі тақтайшаның төбесіндегі киіз үй, көк және сары түспен безендірілген ою-өрнектер де өтіп бара жатқан адамды бейжай қалдырмайды.
– Иә, орталықты Қазақстанның «түсіне» бояуға тырыстық. Толығымен реконструкция жасадық. Онда әртүрлі тілдерді үйрететін кішігірім тіл институты жұмыс істейді. Үш жыл бұрын қазақ тілін үйренуге деген қызығушылық пайда болған соң қазақ тілі курсын ашқан болатынбыз. Біз бұл бастаманы бұрын да көтерген едік, бірақ ол кезде ешкімнен ондай әуестік байқалмады. Ал Димаш дүниежүзіне таныла бастаған соң бәрі өзгеріп сала берді. Бізге Қазақстан туралы деректер сұрайтындардың, онда қалай баруға болатынын білгісі келетіндердің қарасы көбейді. Сонымен қатар қатысқан іс-шарада қазақ мәдениеті, салт-дәстүрі, ұлттық тағам туралы сағаттап әңгімелегеннен кейін де тілді үйренгісі келетіндер табылды. Осылайша испантілді ортада өскендерге қазақ тілінен бастапқы деңгей бойынша сабақ беру ісін қолға алдым. Шәкірттерім тек Аргентинадан емес, арасында Швейцариядан, Колумбия, Мексика, Чили, Испанияда тұратындар да бар.
– Қазақстаннан көшіп кеткеніңізге 22 жыл болса да қазақ тілін ұмытпағаныңызға риза болып отырмын.
– Мен бастауыш сыныпта қазақ тілін өте жақсы бағаға оқыдым. Бірақ ол заманда қазақ тілі пәні интенсивті түрде оқытылмайтын. Қазір бұл жүйе толығымен өзгергенін білемін, дегенмен ол кезде қазақ тілі маңызды сабақ ретінде қарастырылмайтын. Сондықтан пандемияға дейін елшіліктің көмегімен ұйымдастырылған, онлайн форматтағы қазақ тілі курсына қатысып, қазақшамды жетілдіре түстім. Үйренерім әлі көп, бірақ үйренгенімді дереу өзгеге үйреткім келеді. Негізі, қазақ тілінен сабақ беруге тілдерді үйрену және өзгелерге үйрету қабілетім көмектеседі. Мен орыс және қазақ тілін қоспағанда испан, ағылшын, италиян және неміс тілін жетік білемін. Алғашында орыс тілінен сабақ бердім, кейін өзге тілдерді үйрете бастадым. Тілдерді үйрету Аргентинада тұрған осы жылдар бойы менің басты кәсібім болды. Өйткені мамандығым бойынша мұнда жұмыс табу оңай емес. Сондықтан тілдерді үйрету, ресми аудармалар жасау ісін қолға алдым. Қазақ тілін қайта оқи бастаған кезде оны үйреніп қана қоймай, өзгелерге де үйрете алатынымды түсіндім. Шынымды айтсам, қазір бұл іс өзге жұмыстарым мен әуестіктерімнен әлдеқайда қызық. Мұны үзбей жалғастырғым келеді, қазақ тілін білмейтіндерге оны үйреткім келеді. Қызығушылығым зор. Сабақ үстінде үйренушілерге қазақ тілінің ережелерін түсіндіріп отырғанымда ерекше күй кешемін, өзімді бақытты сезінемін десем, артық айтпаймын. Айтпақшы, біз тек тілді үйретіп қоймаймыз, сонымен қатар мәдениет туралы да сөз қозғаймыз. Әсіресе, олар қазақтың ерекше салт-дәстүрлері туралы сұрақтарды үсті-үстіне жаудырады.
– Әлеуметтік желідегі парақшаңызда қазақша-испанша видеолар жүктеп жүргеніңізге қарап, Аргентинада қазақ тілінің қолданылу аясын кеңейткісі келетін болар деп болжадық.
– Дәл солай. Виртуалды сабақпен шектелмей, жеке парақшама испанша сөйлейтіндерге арналған видеолар сериясын жүктеп қойдым. Димаштың Алматыда өткен концертіне көп адам баратын болғанда осындай идея туындады. Сөйтіп, Қазақстанға алғаш рет барғанда нені білу керек, нені қалай сұрау керек, қалай амандасу керек екенін үйрететін, ең көп таралған сөйлемдерді қамтитын бірнеше видео әзірледім. Негізі, испанша сөйлейтіндерге қазақ тілін үйрену оңайға соқпайды. Қазақ тілін үйреніп жүргендердің дені – ересектер, зейнеткерлер. Жұмыс, отбасы қамымен жүгіріп жүретіндіктен көбінің үй тапсырмасын орындауға кейде уақыты болмай жатады. Әрі олар үйреткеніңді жастар секілді тез сіңіріп алмайтыны түсінікті. Олармен өтетін сабақтарға ерекше ритм, ерекше тәсіл қолдану керек. Сондықтан әр сабақ алдын олардың нені меңгере алатынын, ал нені игеру қиынға соғатынын сараптап аламын. Бірақ олар дән риза, сабақ сайын жетіле түскендеріне мен де ризамын.
– Мәдени орталықта сізге көмектесетіндердің дені Аргентинада тұратын қазақстандықтар ма, әлде?
– Росариода Қазақстаннан келген екі-үш жұп тұрады. Бірақ біздің мәдени орталықтың негізгі күші олар емес. Жоғарыда айтып өткенімдей, мұнда алғаш келгенде орыс тілінен сабақ бердім. Сол топта оқыған жергілікті аргентиналықтар кейін менің мүдделестеріме, біздің орталықта атқарылатын қоғамдық жұмысқа жанын салып кірісетін белсенділерге айналды. Айлық төленбесе де, Қазақстан мәдени орталығы десе, жүгіре жөнелетін көмекшілеріме айналды. Бірақ Росариода бұған ешкім таңғалмайды. Мұнда 70-ке жуық мәдени орталықтар жұмыс істейді. Сондықтан өзге мәдениетті дамытуға атсалысу анау айтқандай оғаш іс емес. Аргентиналықтар – расымен ерекше халық. Мысалы, біз қазір ұлттық киім жоқтығынан кейінге ысырылып келген маңызды жобамыз – би тобын дайындап жатырмыз. Алдағы уақытта біз қатты қалаған би тобын қолдайтындар көбейетініне сенімім мол. Себебі аргентиналықтар бойында қазақ қаны болмаса да қазақ биіне мың бұрала билейді. Олар билегенді қатты ұнатады. Әлбетте, мұның бізге пайдасы зор. Мысалы, егер біз ұлттық биді Германияның алаңында билесек, ортаға онда тұратын этникалық қазақтардан басқа ешкім билеп шықпас еді. Бірақ Аргентинада олай емес. Мұнда түрлі ұлт өкілдері бастаған идеяға қызығу үшін бойыңда сол ұлттың қаны болуы міндетті емес. Айтқызбай-ақ көмектеседі, іс-шалардың жоғары деңгейде өтуіне барынша атсалысады. Жергілікті халықтың мұндай бейімділігі бізге де оң әсерін тигізді. Маған орталықта көмектесетін он аргентиналықтың түгелі – ерекше адамдар. Бірі турагенттікте, енді бірі жылжымайтын мүлік агенттігінде жұмыс істейді. Келесі бірі – архитектор, бірі – оқытушы. Енді бірі – фотограф. Іс-шаралар кезінде суреттерді тегін түсіріп береді. Арасында студенттер де бар. Әрбірінің жұмысы, қоғамдық жұмыстан да маңызды мәселесі болса да Қазақстан мәдениетіне ерекше қызыққандықтан бізге көмектеседі. Сосын мен оларға ол мәдениетке қызығып қана қоймай, оны айналасына насихаттау идеясын «жұқтырдым». Қазір олар бұдан ләззат алып жүргенін байқаймын. Алдағы уақытта түрлі фестивальдерде билейтін болсақ, бұл істен одан бетер ләззат алатынымыз сөзсіз.
– Жеке парақшаңыздан тағы бір аңғарғанымыз – іс-шара сайын орталықтағылар біздің Тумен түстес киімдер киетінін байқадық. Өзіңіз де маңызды кездесулер мен жиындарға Қазақстанның Туы бейнеленген киімдер киеді екенсіз. Бұл сондай дресс-код па әлде?
– Иә, іс-шараларға үнемі солай киінеміз. Ол жейделердің дизайнын өзім жасап, арнайы тапсырыс бергенмін. Мен үнемі тағатын шарф пен жаулықтың дизайнын өзім жасағанмын. Жалпы, Қазақстанның Туына назар аудармау мүмкін емес. Әрі ол Ту бұл континентте бейтаныс. Бастапқыда барған жерімде Қазақстан туралы қандай да бір хабар беру үшін барлық жиынға, түрлі іс-шараға үнемі «қазақша» киім киіп баруым керек екенін түсіндім. Осыдан соң үстімдегі киімге көбі қызыға қарайтынды шығарды. Сосын қасыма келіп, сұрақ қоя бастайды. Осылайша, менің ә дегендегі мақсатым – Қазақстанды насихаттау туралы жоспарым орындалды. Олай киіну – Қазақстан жөнінде әңгімелеудің бір тәсілі.
– «Арғынтинка» деген атыңыз бар екен...
– Иә (күліп). Қазақстандағы достарым осылай атайды. Сосын Қазақстан халқы Ассамблеясының бір сессиясына қатысқанда осылай айтқаным есімде. Содан соң осылай атауды шығарды.
– Әлем жұртшылығы Аргентинаны футбол аңыздарының және танго биінің отаны ретінде таниды. Ал олардың көп мәдениеттің ішінен дәл қазақ мәдениетіне ерекше қызығатыны біз үшін қызық болып тұр.
– Мұнда былай айтады – «Сенің әкең, анаң бар және футбол клубың бар». Футболға деген ынтықтығын сөзбен сипаттап түсіндіре алмаймын. Әр ойынды қызу талқылайды. Тіпті, кейде айнымас достар футболға бола дауласып, арты кикілжіңге ұласады. Біздің қалада екі футбол команда бір-бірімен бәсекелес. Қаланың өзі географиялық тұрғыда екі бөлікке бөлінген. Көшеде келе жатқанда тротуар, қоршаудың қандай түске боялғанына қарап-ақ ол аймақтың қай футбол клубқа «тиесілі» екенін түсінесің. Сондықтан осында туып-өскен біраз мықтының қазір Аргентина ұлттық құрамасында ойнауы бекер емес. Лионель Месси Росариодан, Анхель Ди Мария да Росарионың тумасы. Олардан бөлек мықты ойыншылар жетерлік. Олардың бәрі жергілікті клубтардан шыққан. Ондағы тұрғындар футболды бәрінен биік қойса да олар әр елдің мәдениетіне бейжай қарамайды. Қазақстан туралы алғаш естігенде «Ең көп таралған қандай дәстүрлі тағамдары бар?», «Қай тілде сөйлейді?», «Туы қандай екенін көрсетіңіздерші?», «Қазақша қалай алғыс айтуға болады?» дегендей сұрақтар қоятын. Территориясын, әлеуетін айтқанымда бәрі аң-таң болатын. Кейбірі тіпті сенбейтін. Димаштың өнеріне тәнті аргентиналықтар Қазақстан туралы бәрін білетіні хақ. Ал оның өнеріне онша қызықпайтындарға, оны дұрыс танымайтындарға Қазақстан әлі де жұмбақ. Халықаралық саясатты зерттеп жүргендер де хабардар. Дей тұрғанмен, көбі Қазақстанды дұрыс танымайды. Ал оларға Қазақстанды таныстыру менің міндетім деп санаймын. Менде оларға айтатын арнайы спич бар. Тіпті, көбі сұрамаса да әрі кездесудің мәдениетке еш қатысы жоқ болса да әлгі спичімді қыстырып, сөйлей жөнелемін (күліп). Сол кезде байқағаным, аргентиналықтар қазақтардың салт-дәстүрі мен әдеп-ғұрыптарына, отбасындағы ұлттық тәрбиеге қатты қызығады. Кейінгі кезде мұнда маңызды әрі қымбат саналатын кейбір дәстүрлердің сиқы кеткенін байқап жүрмін. Ал кездесулерде олардың Қазақстанда үнемі назардан түспейтін дәстүрлерге ерекше құрметпен қарайтынын аңғарамын. Жалпы, біз аргентиналықтармен бас қоссақ, міндетті түрде бауырсақ әзірлеймін. Кәуап пісіреміз. Үлкендер былай тұрсын, он жастағы ұлымның сүйікті тағамы – бауырсақ. Ол мектепте бір топта 20 баламен бірге оқиды. Сенбессіз, бірақ сол жиырманың барлығы бауырсақтың не екенін беске біледі. Сабақ біте сала олардың түгелі дерлік бізің үйге келіп, бауырсақтан дәм татқысы келеді. Ұлыма салсаң, мен оларға күн сайын бауырсақ әзірлеуім керек (күліп). Оның сыныптастарының анасы «Ал бізге бауырсақты қалай әзірлеу керек екенін айтып жібер. Болмаса, рецептісін жазып жібер. Әйтпесе, балам сенің үйіңнен келген соң «Бауырсақ әзірлеші» деп әбден мазамды алды» дейді (күліп). Кезінде интернетте қазақ асханасы туралы курс жасаған едім. Соның ішінде бауырсақ әзірлеудің рецептісі бар видеоны жолдадым, оның сыртында тағы да түсіндірдім. Мұның барлығы біздің орталықтың дамуына және біздегі консулдықтың жұмысына ерекше серпін берді деп ойлаймын. Тағы бір айта кетерлігі, менің күйеуім Қазақстан елшілігінің шешімімен осындағы консулдықтың Құрметті консулы қызметіне тағайындалды. Мұны осы жылдар бойы атқарған жұмысымыз үшін марапат деп білемін.
– Кейде біз қазақтардың үнемі кешігіп жүруін ұлттың мінезіне балаймыз. Бір сұхбатыңызда сіз аргентиналықтардың қазақтардан бетер кешігіп жүретінін айтасыз. Қайсысы мұқият расымен?
– Қазақтар әлдеқайда мұқият. Кешігіп жүретіні былай тұрсын, мұнда барлығы ертеңге қалдырылады. Ал екі елдің арасындағы басты ұқсастық ретінде етті көп жеуді айтар едім. Мұнда жан басына шаққанда ет жеу пайызы жоғары. Бірақ кейінгі кезде белең алған дағдарыс салдарынан бұл көрсеткіш біраз азайды. Бірақ Қазақстанда негізінен қойдың еті көп желінсе, мұнда сиыр етін көп қолданады. Жылқыны союға тыйым салынған.
– Аргентинаға көшкеніңізге ширек ғасырдан астам уақыт өтсе де, Қазақстанда тұтанған ұшқынның әлі өшпегенін тұтқаның ар жағынан-ақ сезіп тұрмын. Латын Америкасындағы мың бояулы мәдениетке қазақтың өрнегін қосып жүргеніңізге алғыстан басқа айтарым жоқ!
– Ол ұшқын өшпейді де. Себебі... Қалай айтсам болады екен? Қазақстан – кіндік қаным тамған жер. Қазақстан – менің Отаным. Менің одан басқа Отаным жоқ. Мен онда әркез барғым келеді. Үнемі сағынамын да жүремін. Аргентиналықтардың да Қазақстанға барғанын қалаймын. Өткенде Димаштың Алматыда өткен концертіне барып қайтқан шәкірттерім керемет әсермен оралды. Олардың сабақ барысында таласып тұрып айтқан эмоцияларын көргенде көңілім жібіп сала берді. Мұндайда бойымды мақтаныш кернейді, марқаямын. Қазақстанмен байланысым ешқашан ажырамайды. Менің атқарып жүрген шаруам оң әсерін беріп жатқанын бәрі біледі. Сондықтан бойымдағы сіз байқаған ұшқын бір күні өшіп қалады деп ойламаймын. Лапылдап жанбаса, өшпейтіні анық. Сосын менің жоспарлап жүрген жобаларым жетерлік. Мысалы, қазір испан тілінде сөйлейтіндерге қазақ тілін үйретуге арналған оқулық әзірлеумен айналысудамын. Жоғарыда айтып өткендей, би тобының жұмысын қадағалап жүрмін. Бразилиядағы Қазақстан елшілігі биыл бізге ұлттық киім тарту етті. Дегенмен ол бізге аздық етеді. Мысалы, бізге сәукеле, тақия секілді басқа киетін киімдер жетіспейді. Ұлттық киім туралы толық картина болу үшін бас киімнің болуы маңызды екенін сіз жақсы білесіз. Одан бөлек, қазақтардың тұрмысынан хабар беретін жабдықтар қажет. Себебі көрмелер мен жәрмеңкелерге қатысқанда аңғарғанымыздай, ол заттарға да қызығатындар бар екен. Сосын бізге домбыра аса қажет. Қазақстандағы достарымыз сыйлаған бір домбыра бар, бірақ ол – әуесқойларға арналған аспап. Тағы бір көздеген жоба – орталықтың террасасында киіз үй тіккіміз келеді. Сосын тағы бір айта кетерлік жайт, қазақ тілі курстарына қатысқандарға арнайы бір сертификат берілсе екен деймін. Біздің институтта басқа тілдерді үйреніп жүргендерге Аргентина университеттерімен расталған арнайы сертификаттар беріледі. Ал қазақша үйреніп жүргендерге ешқандай сертификат бере алмаймыз. Сондай-ақ орталықта маған көмектесіп жүрген аргентиналықтар Қазақстанға барып қайтса деймін. Қазақстанға барып көрмеген олар 8 жыл бойы Латын Америкасында Қазақстан мәдениетін насихаттау үшін тынбай жұмыс істеп жүр. Мың рет естігенше, бір рет барып көрсе жақсы болар еді. Негізі, көздегеніміздің көбі орындалды. Қазақстан Тәуелсіздігінің 30 жылдығына орай Росариода Қазақстан аллеясы ашылды. Қазір онда көп адам қыдырады. Бұл біздің жобамыз деп мақтана айта аламын. Алда да іске асырғымыз келетін жоба жетерлік. Түсінгенім – шын жүректен жұмыс істегенде бір жобаның соңынан екінші жоба менмұндалап тұрады. Маған көп уақыт берсеңіз, мен жобаларым туралы сағаттап айтуға әзірмін (күліп).
– Әңгімеңізге рақмет! Ойлағаныңыз іске ассын!