– Димаштың Польшадағы фан-клубының жетекшісі Тереза Какол қазақ тілін Димаштың орындауындағы қазақша әндердің мағынасын түсіну мақсатында емес, музыка арқылы біздің тілге ғашық болғаннан үйреніп жүргенін айтып еді. Видеодан байқағанымыздай, қазақша сөйлемдерді арнайы дәптерге жазып, қайталап жүргеніңізге қарағанда қазақ тілі сізді де «баурап» алған секілді?
– Дәл солай. Жалпы, қазақ тілін үйренуге деген құлшынысымның пайда болуына бірнеше фактор әсер етті. Аргентинаның Росарио қаласында тұратын, қазақ тілінен сабақ беретін Ирина Вагнер есімді мұғаліммен таныстым. Ирина тек мұғалім ғана емес, сондай-ақ, Росарио қаласындағы Қазақстанның мәдени орталығының директоры. Қазақстанда туған, онда 21 жасына дейін тұрған ол туған елінен жырақта жүрсе де, қазақ тілін ұмыт қалдырмай, үйренемін деушілерге бар жанын салып, сабақ беріп жүр. Әрі ол қазақ мәдениеті туралы бар білгенін ортаға салып, айналасына айтып жүреді. Тағы бір фактор – мен Димашты қоршаған жақындарының, туыстарының сұхбаттарын бірнеше рет тыңдадым. Сол кезде Димаштың ата-әжесінің қолында өскеніне, зерттей келе, қазақтарда тұңғыш баласын үлкендердің бауырына салып беру дәстүрі бар екеніне назарым ауды. Қазақстанға барғанда байқағаным, қазір бұл дәстүрді ешкім ұстанбайтын секілді. Бәлкім, кейбір өңірлерде әлі де бар шығар. Дей тұрғанмен, бұл – бала тәрбиелеудің өте қызық аспектісі. Мүмкін, кейбір адамдар бұдан кемшін тұс табатын шығар, бірақ мен ешкімді сөкпеймін. Мен әртүрлі елдің мәдениетін зерттегенде оларды сынап-мінеуді емес, олар туралы кеңінен білуді, хабардар болуды алдыма мақсат етіп қоямын. Ал қазақ тілін оқудағы үлгерімім туралы айтатын болсам, мен оны үйреніп жүргеніме бір жылдан астам уақыт болды. Бірақ прогресс анау айтқандай емес, баяу жүріп жатыр. Мұның себебін сұрасаңыз, мен жас емеспін. 65-темін. 18 жасқа қарағанда 65 жаста жаңа нәрсе үйрену қиынға соғатыны айтпаса да түсінікті. Біздің миымыз жаңа тілді үйренуге «көне» бермейді. Солай құрылымдалған. Оған қоса, кириллица қарпін үйрену біраз уақытымды алды. Бірақ қазір мен ол қаріпті танитын деңгейге жеттім. Дегенмен оңайға түспеді. Мұны бірінші кедергі деп есептейік. Тағы бір кедергі, мен бірнеше латын тілін жетік білемін. Олардың арасында ұқсастық көп. Таныс сөздер бар, өз тіліңе аударудың қажеті де жоқ. Ал қазақ тілінде ешқандай «таныс» сөз таба алмадым. Бәрі басқаша. Әр сөзді жаттап, мағынасын зерттеуім қажет. Ештеңемен байланыстыра алмаймын. Дыбыстап айтқанда да маған таныс сөз ретінде естілмейді. Бұл да кәдімгідей кедергі тудырды. Бәлкім, екі түрлі тілдер тобына жататын болғандықтан ұқсастық таппаған болармын.
– Бірақ TikTok-та таралған видеода емін-еркін сөйлеп тұрғаныңызды байқадық. Әсіресе, төл дыбыстарымызды еш қиындықсыз айтып тұрсыз.
– Димаштың биыл қыркүйек айының соңында Алматыда Stranger деген атпен өткен концертіне барамын деп шешкен кезде Иринаға қазақтармен байланыс орнатуға көмектесетін сөйлемдерді үйрету туралы өтініш айттым. Сосын онымен бірге үйренген сөйлемдерді жаттап, қайталап жүрдім. Қазақстанға барғанда үн-түнсіз жүрмей, жергілікті тұрғындармен араласып, жақындасқым келді. Содан көп сөз есімде қалып қойды. Бірақ менің ана тілімде де сіздердегідей «қ», «ғ», «ө» дыбыстары бар. Біз де бұл дыбыспен таныспыз (күліп). Оп-оңай дыбыстаймыз. Ал бірақ менімен бір сыныпта оқыған испандыққа бұл әріптерді дыбыстау оңай болмағаны есімде, себебі оларда мұндай дыбыстар жоқ. Белгілі болғандай, қазақ тілін үйренуде бұл менің басымдығым болды. Қазақ тілін толық үйренгім келеді. Қанша қиын болса да, ол тіл маған ұнайды. Қазір сабақты жалғастырудамын. Әсіресе, TikTok-та кеңінен таралған әлгі видеодан кейін құлшынысым еселеніп, өз-өзіме деген сенімім арта түсті. Ондағы әрі Instagram желісіндегі қазақ достарым «Сіздің қазақ тілін үйренгеніңізді қалаймыз», «Біз сізге көмектесеміз» деп жазып, бір желпіндіріп тастады. Расымен, соңғы аптада тіл үйренуге деген құлшынысым күрт артты.
– Қазақстанға жасаған саяхатыңыздан алған әсеріңіз қандай?
– Өте керемет! Әсіресе, Қазақстан тұрғындары мені қатты таңғалдырды. Мейірімді, жылы шырайлы, бейтаныс болсам да, менен көмегін аямайтын адамдарды көп жолықтырдым. Хал-ахуалымды сұрап, кез келген мәселемді шешіп беруге дайын тұратынына таң-тамаша болдым. «Бөтенсің» деп жатқан ешкім жоқ, әркім менімен әңгіме-дүкен құруға асықты. Әрбірі «Біздің ел ұнап жатыр ма?», «Біздің тағамдар ұнады ма?» деп сұрап, асты-үстіме түсіп, асқан қонақжайлық танытты. Қазақстанға жасаған саяхатымның алғашқы екі аптасын Алматыда өткіздім. Арбаттың қасындағы қонақүйге тоқтағандықтан, әр кеш сайын сол маңайда қыдырдым. Онда күніге жиналатын өнерпаз жастармен байланыс орнатып, олардың орындаған композицияларын ерекше ықыласпен тыңдап, уақытты керемет өткіздім. Кей тұста олардың менен сәл ұялғанын байқадым. Жастар менімен ағылшынша сөйлескенде қате жібергеніне үнемі кешірім сұрай береді. Бірақ мен де қазақшаға судай емеспін. Қате жіберемін. Одан ұялудың қажеті жоқ. Бір-бірімізді түсінуіміз үшін мүмкін болған барлық әдісті қолдануымыз керек. Одан бөлек, Көлсай, Қайыңды, Шарын, Көктөбе, Медеу, Шымбұлақ секілді туристер көп қызығатын әсем жерлерге табаным тиді. Ондағы тұмса табиғатты, сөзбен сипаттай алмайтын пейзажды көргеннен керемет әсер алдым. Мен қыдырған күні ауа райы да керемет болды. Бәрі, бәрі, ке-ре-мет болды. Маған бұдан артық ғаламат көріністің қажеті де жоқ. Астанада да көп нәрсе тамашаладым. Конгресс-холлда қобызшы, Димаштың ән кештерінде сүйемелдеп отыратын Олжас Құрманбектің концертіне шақырылдым. Бұл кештен де үлкен әсер алдым. Германияда тұратын бір қазақ досым Астанадағы жақын досымен байланыстырып, ол мені Назарбаев университетіне ертіп барды. Онда студенттер оркестрі ұйымдастырған арнайы концерттің көрермені болып қайттым. Ол кештен алған әсерім тіпті бөлек. Барлық туынды қазақ тілінде орындалды. Залдағылардың барлығы қазақша сөйледі. Ал сен отырған кеңістікте әрбір екінші адам қазақша сөйлесе ондағы энергия да басқаша болады екен. Мен сондай керемет әсерге бөлендім, өзімді сондай бақытты адам сезіндім. Дәл осындай ортада болғаныма қатты қуандым. Содан соң мен туралы естіп-білген студенттер мені ортаға алып, қызықтырған сұрақтарын қойды. Өте әсерлі кеш болды. Жалпы, Қазақстанда дәл осындай қуанышты сәттерді бастан кешіргеніме қуанамын.
– Тұра тұрыңызшы...Суретіңізге қарап, енді есіме түсіп отыр. Димаштың Алматыда өткен концертінің ертесінде біздің журналистер шетелдік бір жанкүйер шашын біздің Тудың түсі секілді көк түске бояп келгені туралы жарыса жазған еді. Сол сіз емес пе?
– Дәл өзімін (күлді). Арнайы сол концертке шашымды көк түске бояп бардым. Оған қоса, басыма тағып алған сәндік аксессуарда Dimash деген жазу да көк түс болып жанады. Оның жарығы менің шашыма түскенде Қазақстан Туының түсімен үйлесім табады (күлді). Сол видеодан байқасаңыз, қазақша стильдегі сырға тағып алғаным бар. Оны Алматыдан сатып алған едім.
– Әлеуметтік желідегі парақшаңызда бұл саяхаттан тек жағымды әсер емес, сонымен қатар бағалы сыйлық алып қайтқаныңызды жазған едіңіз.
– Иә. Димаштың Дубайда өткен концертінде Астанада тұратын керемет бір отбасымен таныстым. Олар мен Астанаға барғанда ерекше сыйлық – сирек кездесетін ағаштан істелінген құнды қораптың ішіндегі таза алтыннан жасалған 10 мың теңгенің банкнотын тарту етті. Мұндай бағалы затты маған қалай сыйлауға болады? Мен ол отбасының маған жасаған сый-сияпатының бағасын ешқашан қайтара алмаймын. Бұл сыйлық туралы айтқан сайын көзіме жас келеді. Мен үшін бұл сыйлықтың маңызы мен бағасын сөзбен айтып жеткізе алмаймын.
– Бізде «Сыйлағанның құлы бол» деген аталы сөз бар. Сіздің сонау Швейцарияда тұрып, біздің тілімізді, мәдениетімізді насихаттап жүргеніңізді бағалап, ерекше құрмет көрсеткісі келген шығар, бәлкім...
– Бәлкім, солай. «Сыйлағанның құлы бол» дейсіз бе?! Мағынасы керемет екен. Мәдениет демекші, осы ретте бір күлкілі әңгіме айта отырайын. Қазақстанда Сәуле және Дана есімді апалы-сіңлілі достарым бар. Бірде олармен тамақтануға кафеге бардық. Тамақ дайын болғанша шай демдеп әкелді. Сосын апалы-сіңлілінің біреуі маған үлкен кесені толтырмай, шай құйып берді. Байқап қарасам, ол бәріне шайды аз-аздан құйып отыр екен. Үстелде тұрған шәугім үлкен, бірақ оның неліктен шайды аз құйып отырғанын түсінбей, дал болдым. Сосын «Кешір. Айыпқа бұйыра көрме, бірақ неліктен кесеге шайды аз құятыныңды түсінгім келеді» деп шыдамай сұрадым. Ол үйге келген қонақ ыстық шай ішу керек, шайы суып қалмауы қажет екенін, қазақтар арасында бұл да бір құрмет екенін айтып түсіндірді. Ал мұны менің елімдегілер қалай түсінетінін айтып, бір күліп алдық. Себебі Швейцарияда шайды осылай жартылай құятын болсаңыз, біз мұны «Саған толтырып құйып беретіндей менде шай жеткіліксіз. Мен сенің кесеңді толтыра алмаймын» деп түсінер едік. Сол сәтте басқа елдің мәдениетін түсіну қандай қиын екенін, бірақ сөйте тұра ол туралы айтып жүру қандай маңызды екенін жете түсіндім. Айтпақшы, Қазақстан кафелерінде шай ғана емес, қымызды да тегін беретініне таңғалдым.
– Біз сізді күні кеше танысақ та, Швейцарияда тұратын қандастар сізді ерекше құрметтейді екен. Кеше парақшаңызда сізді «Швейцариядағы қазақ мәдениетінің амбассадоры» деп атағанын көзім шалды.
– Олай атауға лайықпын ба, білмеймін. Оны уақыт көрсетер. Өткен аптада осында Тәуелсіздік күнін атап өтуге арналған керемет кешке бірінші рет шақырылдым. Осындағы қазақтар қауымдастығының мүшелерімен шүйіркелесіп, елшіліктегілермен етене таныстым. Би билеп, ұлттық тағамдардан дәм таттық. Бұл кешке шақырылғандар бір-бірімен кітап алмасатын болып келісіпті. Ал мен ол туралы білмегендіктен ешқандай кітап әкелмедім. Есесіне, олардан Абайдың менің ана тіліме аударылған кітабын сұрап алдым. Айтпақшы, Алматыдан Астанаға қатынайтын ұшақта танымал жазушы Дулат Исабековтің қасына отырып бардым. Оған дейін оны танымасам да оның жазушы екенін бірден түсіндім, сосын қасымдағылар ол кісіге аздап аударып беруге тырысып-бақты. Екеуіміз көсіліп сөйлесе алмадық, бірақ кейде түсінісу үшін сөздің керегі жоқ екенін сіз бен біз жақсы білеміз. Десек те, ол баспадан жаңа шыққан «Дулат Исабековтің анекдоттары» деген кітабын сыйға тартты.
– Сөз соңында отбасыңыз туралы бірер сөз айта кетсеңіз.
– Қазақша айтайын ба?
– Қалауыңыз білсін!
– Жақсы, сізбен қазақшамды жетілдіре түсейін. Менің шағын отбасым бар: бір қызым және бір немерем бар. Егде жастағы анам тағы бар. Біз – мықты әрі тәуелсіз әйелдердің төрт ұрпағымыз. Қазір біз Швейцария астанасы – Берн қаласында тұрамыз.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ