Диқанның табысы – 3 миллион
Самат Сұлтанов – он жылдан бері егіншілікпен айналысып, несібесін Жер Анадан тауып жүрген диқаншы. Оған егіншіліктің қыр-сырын ешкім үйреткен жоқ, бүгінгі жетістігіне өзінің еңбекқорлығы мен ізденімпаздығы, төзімі мен тәжірибесінің арқасында қол жеткізді. Қара жерден ризық теруден ерінбеген кәсіпкер бүгінде жылыжайсыз қара күзге дейін бір алқаптан екі рет өнім алып отыр.
Ол 1984 жылы Түркістан облысы Ордабасы ауданы Қарақұм ауылында туған. 2000 жылы әкесі өмірден өткенде бір отбасының ауыртпалығы үйдің үлкені Саматтың мойнына түсті. Бір отбасын асырау оңай болмады. Жалғыз қарындасын оқытып жүріп, өзінің жоғары білім алуға шамасы келмеді. Архитектор болсам деген арманын ысырып қойып, құрылысшы, арасында таксист болып біраз жұмыс істеді.
«Жастар ауылда жұмыс болмағандықтан, қалаға кетіп жатыр. Әркімнің қалауы әртүрлі ғой, дегенмен ауылда да кәсіп бастауға болады. Есік алдында қараусыз қалып, арамшөп басқан жерге көкөніс егіп, диқаншылықпен айналысып, тұрмысты түзеуге болады. Өзім де әр жерде жалдамалы құрылысшы болдым. Бірақ мұның бәрінен шаршағанымды, болашағы жоқ тірлік екенін, кейін денсаулығымның да бұрынғыдай болмай қалатынын түсініп, жас кезде бір отбасын асырайтындай кәсіп түрімен айналысуға бел байладым. Білектің күші барда бір кәсіптің негізін қалап, нәтижелі еңбек еткім келді», – дейді кейіпкеріміз.
Диқаншылыққа бет бұрған ол 2010 жылдан бастап елдің игерілмей жатқан жерін жалға алды. Кейін о баста әкесіне пай үлесі үшін берілген 2,5 гектар суармалы алқапты да пайдалана бастады. Алғаш екі-үш жыл көлемінде мақта, кейін қауын-қарбыз егіп, мол өнім алды. Ал соңғы бес-алты жылдан бері қызанақ, қияр егумен айналысып келеді.
Алғашқы жылдары мақтаға қашан су беретінін, қауынның дәрісін қай кезде себетінін, пәлегін қашан қайыратынын білмейтін. Ақыл-кеңес сұрағанда айналасындағы шаруалар да құпиясын айта қоймайтын. Ақыры егіншіліктің қыр-сырын әр жылда жіберген қателіктерінен сабақ ала отырып, өзі үйренді.
Самат осыдан 6-7 жыл бұрын көкөніс еге бастағанда судан біраз тапшылық көреді. Егістік алқабы ауылдың ең шетінде болған соң су жетпей, әркімге бір бағынышты болды. Суға таласқаннан пайда жоқ екенін түсініп, интернеттен тамшылатып суғаруды үйренеді. Қажетті заттарды сатып алып, тамшылатып суғаруды бастайды. Ең алғаш тамшылатып суғару технологиясын пайдаланып, 30 сотық жерге күздік қияр егеді. Содан бері шаруа тамшылатып суғарудың тек оң нәтижесін көріп келе жатыр. Бұл судан тапшылық көрген шаруаларға таптырмас технология болды. Біріншіден, суды үнемдейді, екіншіден өсімдіктің тамырына дәрумендерді, тыңайтқыштарды ысырапсыз беруге болады.0
«Қара шаңырағымнан қалған үйімнің алдында жеті сотық жерім бар. Есік алдынан темірден жасалған, ішінде жылыту жүйесі бар шағын жылыжай салғанмын. Былтыр қияр егіп, 1 жылда 3 рет өнім алдым. Осыдан екі жыл бұрын ауыл мен аудан әкімдігінің араласуымен 24 сотық жерге қолым жетті. Осы бір айдың көлемінде есік алдындағы жылыжайымды сол жерге көшірсем деген мақсатым бар. Осы жылыжайдың арқасында жылдың үш мезгілінде өнім алдым, енді қыста да өнім алсам деймін. Өзімнің 2,5 гектар суармалы жерім де бар. Былтырдан бері ол жерге ештеңе екпедім, демалдырып жатырмын. Қосымша жер болмағаннан кейін ауыспалы егістік алқабын демалдырып отырмаса болмайды», – дейді жердің жайын білетін диқан.
Шаруаға берілген 24 сотық жердің аумағында жол, жарық жоқ, электр желісі тартылмаған. Ал су мәселесін шаруаның өзі шешіп алған. Қолмен қазған құдықтан мотормен су тартып, егістік алқапты суғарады. Ал электр жарығын 200 метр жердегі көрші үйден уақытша алып отыр. Осы орайда Қарақұм ауылының әкімдігі инфрақұрылым мәселесін шешіп берсе, егістік алқаптары жайқалар еді.
Тумысынан тынымсыз, еңбекқор Самат берекені көктен емес, жерден тілейтін нағыз жер емген диқан дерсің. Ауылдастары қашан көрсең оның егістік басында жүретінін айтады. Өзі Instagram, TikTok, YouTube желілерінде белсенді, егіншілікке бет бұрғысы келетіндерге ақыл-кеңесін аямайды, білгенін бөлісіп, көкөніс өсірудің жаңа технологиялары мен оны күтіп баптаудың қыр-сырын үйретеді. Бүгінде оны халық шағын алқаптан мол өнім алудың жолын білетін диқан-блогер ретінде таниды. Ал қарапайым Саматтың өзі бұл туралы «білгенім бір тоғыз, білмегенім тоқсан тоғыз» дейді.
Жетістікке еңбек арқылы ғана қол жеткізуге болатынын жастай түсінген ол Абайдың: «Әуелі құдайға сыйынып, екінші өз қайратыңа сүйеніп, еңбегіңді сау, еңбек қылсаң, қара жер де береді, құр тастамайды» деген сөзін өмірлік қағидасына айналдырған. Ерінбей еңбек еткен адамға Жер Ананың да берері мол. Қазақ «Еңбек еткен емеді, еңбексіз не өнеді» деп бекер айтпаған. Кәсібіңді жан қалауыңмен жасасаң, қай салада болмасын жетістікке жетуге болады. Былтыр ол ауыл сыртындағы арамшөп басып, қараусыз жатқан жерге қияр екті. 300 метр тереңдікте құдық қазып, жарық жүргізді. Егін ырыс таңдамайды, еңбек таңдайды деген рас екен. Бір алқаптан көктемнен жазға дейін 12 тонна қияр, жаздан күзге дейін 8 тонна қияр алды. Осылайша, 20 сотық жер 20 тонна қияр берді. Табысы да жаман болған жоқ. Былтыр шағын ғана жерден 3 млн теңгеге жуық табыс тапқан.
Самат биыл қаңтардың аяғы ақпанның басында өзінің жылыжайында қызанақтың тұқымын өндіріп, өсірді. Көктем шығып, жер жыли бастағанда тамшылатып суғару әдісімен қызанақ екті. 8 тонна өнім алды. 5 сотық жерге еккен қияры 3,5 тонна өнім берді. Осы жерді қайтадан трактормен айдап, тыңайтқышын сеуіп, екінші рет өнім алу үшін қияр егіп қойған. «Егінші – мәрт, жер – жомарт» деген. Күзде 7-8 тонна қияр алуды жоспарлап отыр. Сонымен қатар алдағы уақытта тропикалық, цитрустық жемістерді көптеп өсіруді қолға алмақ.
«Болашақта 24 сотық жерімдің 7-8 сотығына үй салсам деймін. Қалған бөлігін жылыжайға арнаймын. Келесі жылғы табысыма жылыжайды үлкейтіп, жан-жағын қоршап, кәсібімді үлкейтсем деген мақсатым бар. Жылыжайды үлкейткен соң ауылдың апайларын тұрақты айлыққа жұмысқа алсақ деген мақсат бар. Сонда қысы-жазы жұмыс болады», – дейді диқан.
Самат өзі өсірген өнімдерін Шымкенттегі, сондай-ақ ауылдардағы шағын базарларға да апарып сатады. Өзі диқаншы болғандықтан, өнімдерін басқаларға қарағанда арзандау береді. Ауыл-аймақтағылар да оны танып қалған. Өнімі таза болғандықтан, тұрақты тұтынушылары да көп. Өйткені өнімдеріне селитра қоспайды.
Дала еңбегі оңай шаруа емес. Нағыз диқан болу үшін темірдей төзім мен тынымсыз еңбек қажет. Таң атқаннан кеш батқанға дейін кетпенін иығынан тастамай жүретін диқандардың еңбегі адал-ақ. Қиындығы көп кәсіпті ары қарай дамыту үшін қолдау артықтық етпейді. Мемлекет пен жеке кәсіпкерлер тарапынан қолдау болса, Самат әлі талай адамды жұмыспен қамтамасыз етер еді.
Арайлым ЖОЛДАСБЕКҚЫЗЫ