Жер туралы заңнаманы жетілдіру қажет
Жер туралы заңнаманы жетілдіру қажет
«AMANAT» партиясы жанынан құрылған «Жер аманаты» комиссиясы пайдаланылмай жатқан және заңсыз бөлінген ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді мемлекет меншігіне қайтару мәселесімен белсенді айналысып келеді. Комиссия бүгінге дейін еліміздің алты өңірін аралап, 140 мың гектардан астам жерді мемлекет меншігіне қайтарды. Өткен аптада «Жер аманаты» комиссиясы Солтүстік Қазақстан облысына жұмыс сапары барысында 19 мың гектарға жуық жерді қайтарып алды. Осы орайда «AMANAT» партиясы облыстық филиалының атқарушы хатшысы Әсем Рахметовамен өңірдегі жер мәселесі туралы сұхбаттасқан едік.
– Алғашқы сауалымызды жайылым жердің көлемі қанша деген сауалмен бастасақ...
– Солтүстік Қазақстан облысы жерінің жалпы ауданы 9 804,3 мың гектар, оның ішінде жайылым жер – 3 256,3 мың гектар. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердегі жайылым ауданы 1 991,0 мың гектарды құрайды. Ал елді мекендердегі жайылым жерлер – 786,4 мың гектар.
Өңірде 547,1 мың гектар жайылым жер жетіспейді. Аудан әкімдіктері елді мекендердің шекараларын кеңейту мақсатында меморандумдар жасап, нәтижесінде 505,7 мың гектар алқаптағы жайылым жерді тұрғындарға пайдалануға берді. Бұл жетіспейтін жайылым жердің 92,4 пайызын құрайды (елді мекендердегі жайылым 114,4 мың гектар, ауыл шаруашылығы құрылымдарымен меморандум арқылы 391,3 мың гектар). Бүгінде Солтүстік Қазақстан облысында ауыл шаруашылығы мақсатында 7,3 млн гектар жер бар. Жыл басынан бері пайдаланылмай жатқан 77,6 мың гектар жер мемлекет меншігіне қайтарылды. Ал 11 мың гектар жерді қайтару үшін сотқа жүгіну қажет болса, 66,5 мың гектар бойынша келісімшарт бұзылған. Қазір жалпы аумағы 16,4 мың гектар болатын 97 жер телімін қайтару үшін сотта талап-арыздар қаралып жатыр.
– Мемлекет меншігіне қайтарылған 19 мың гектар жерді тұрғындар қашаннан бастап пайдалана алады?
– Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 100-бабына сәйкес мемлекеттік меншікке қайтарылған жерлер бос жатқан жер құрамында есепке алынады. Халықтың мал жаюы үшін жайылым алқаптарын ұлғайту мақсатында облыс бойынша елді мекендердің жерлеріне бос жатқан жерлерден, яғни 72,8 мың гектар жер алқаптағы жайылымдардан, оның ішінде жоғарыда аталған 18,9 мың гектар жер берілді.
Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 26-бабының 3-тармағына сәйкес, халыққа қажетті жайылымдық алқаптарды ұлғайту жөніндегі елді мекендер шегіне енгізілген жайылымдардың жер телімі азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғалардың бөлек меншігіне және жер пайдалануына берілмейді.
Елді мекендер шегіне енгізілмеген, мемлекеттік меншікке қайтарылған пайдаланылмайтын ауыл шаруашылығы алқаптары (егістік, жайылым) жер кодексінің 43-1, 48-баптарына, сондай-ақ конкурс өткізу қағидаларына сәйкес конкурс негізінде шаруа немесе фермер қожалығын, ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін уақытша өтеулі жер пайдалану (жалға алу) құқығымен беріледі.
– Ауылдық жерлерде жерге байланысты тағы қандай даулы мәселелер бар?
– Бізге өтініш білдіргендердің басым көпшілігі – жерінен айырылып қалған адамдар. Ал ауылдарда туындайтын проблемалық мәселелердің бірі – пайға берілген жерлер. Көптеген жер иелері өз құқықтарын білмей жерлерін серіктестіктерге берген. Біріншіден, олар осы әрекеті арқылы жер үлесіне құқығын жоғалтады. Агроқұрылымдардың басшылары қаржы ұйымдарынан (банктерден) несие алу мақсатында пайлық жерлерді кепілге қояды. Яғни, кәсіпкерлер тұрғындардың сауатсыздығын пайдаланып, жерді банкке кепілдікке қойып, несие алады. Алайда шаруашылықтар банктен алған қарызды қайтара алмай, жер телімдері қаржы ұйымдарында кепілдікте қалады.
Бүгінгі күні СҚО бойынша қаржы ұйымдарында 1 млн гектар жер кепілдікте жатыр. Ол жерлер «жұмыс істемейді». Осылайша, пай иелері жер үлесіне өз құқығын жоғалтып отыр. Алдағы уақытта осы жерлерді қайтаруға әрекет жасау жағы қарастырылып жатыр. Екінші мәселе – пай иелерінің серіктестік құрамынан шығып қалуы. Көбінесе акционерлер серіктестіктің құрамынан шыққысы келеді. Алайда ЖШС құрамынан шығу Жер кодексінің 101-бабы негізінде жүзеге асырылады, яғни серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысын өткізу арқылы ғана жүзеге асырылады. Серіктестікке қатысушылардың кемінде 50 пайызы қатысқан жағдайда жалпы жиналыстар заңды болып есептеледі.
– Солтүстік өңірде жерге қатысты заңсыздық көп екенін білеміз. Халықтан шағым жиі түсе ме?
– Халық жер мәселесі бойынша жиі жүгінеді, ұсыныс та көп түседі. Мәселен, экономиканың банкроттығы кезінде акционерлердің жер үлестерімен бірге жерді пайдалану құқығына ие болған басқа экономикаға көшуі ұсынылды. Серіктестікке қатысушының (пайшының) жер телімдеріне уақытша жер пайдалану құқығын жаңа инвесторға беру кезінде шартты жер үлестеріне құқығын сақтау, сондай-ақ әлеуметтік шиеленісті болдырмау мақсатында жаңа серіктестікке қатысушының (пайшының) шартты жер үлестеріне құқығын сақтау бойынша жер заңнамасына өзгерістер енгізу қажет. Сондай-ақ серіктестікке қатысушылардан шыққан кезде олар ақшалай өтемақы төлеуді ұсынады, өйткені жеке акционерлерге жер учаскелерін бөлу жер учаскесінің тұтастығын бұзады.
– Мемлекет меншігіне қайтарылған жерлерді пайдалануға өтінім бергендердің арасында жастар бар ма?
– Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді беру Жер кодексінің 43-1-бабына сәйкес конкурстар өткізу арқылы жүзеге асырылады. Облыс бойынша жастар арасында жер пайдалану құқығын алуға өтінім бергендер бар. Тайынша ауданында ағымдағы жылдың тамыз айында конкурсқа өтінім берген 46 қатысушының үшеуі – 29 жасқа дейінгі жастар. Олар жер телімдерін егістік, жайылым және шабындық мақсатта жалға алуға өтініш берген. Олар осылайша ауыл шаруашылығын дамытуға үлес қосқылары
келеді.
– Биыл қанша жерді мемлекет меншігіне қайтару көзделіп отыр?
– Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі пайдаланылмай бос жатқан және ҚР заңнамасын бұза отырып берілген ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді қайтару бойынша бекітілген жоспарды ұсынды. Солтүстік Қазақстан облысы бойынша мұндай жерлер көлемі – 300 мың гектар. Жерді мемлекет меншігіне қайтару мәселесі пайдаланылмайтын жерлердің анықталуына қарай жүргізілетін болады. Бүгінде облыс бойынша жалпы ауданы 81,1 мың гектар жер қайтарылды. Оның 8,6 мың гектары егістік жер болса, 62,8 мың гектары жайылым жерлер. Жалпы, пайдаланылмай жатқан жерлерді мемлекеттік меншікке қайтару жұмыстары қарқынды жалғасуда.
– Пайдаланылмаған жерлерді өз еркімен қайтаратын жер иелері бар ма?
– Бүгінгі күні жерді жалдау шарттарын өз еркімен бұзу арқылы жалпы ауданы 19,9 мың гектар болатын 45 жер пайдаланушы жер телімін мемлекеттік меншікке қайтарып берді.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан Арайлым ЖОЛДАСБЕКҚЫЗЫ