فاتيما مولداشوۆا: امەريكادا قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتكىم كەلەدى
فاتيما مولداشوۆا الەمدەگى ەڭ بەدەلدى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ءبىرى ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق ءتىلىن ۇيرەنەمىن دەۋشىلەرگە ساباق بەرەدى. وعان دەيىن ول ينديانا ۋنيۆەرسيتەتىندە ينتەنسيۆتى قازاق تىلىنەن ءدارىس بەرگەن. لوس-اندجەلەس مەكتەپتەرىندەگى ءىت جۇيەسىنە قازاق ءتىلىن ەنگىزۋگە سەپتىگىن تيگىزگەن فاتيما امەريكادا الداعى ۋاقىتتا ءبىزدى جەكە ۇلت رەتىندە قاراستىرۋعا بار كۇشىن سالاتىنىن ايتادى. قازاق مادەنيەتىن قايتسەم دە دارىپتەيمىن دەپ جۇرگەن فاتيماعا حابارلاسىپ، اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
– ەڭ الدىمەن، كەزىندە ينديانا ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق تىلىنەن ساباق بەرۋگە قالاي شاقىرتۋ العانىڭىزدى بىلگىم كەلىپ وتىر. ەۋروپا ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە ءوزىڭىز سەكىلدى قازاق ءتىلىن ۇيرەتىپ جۇرگەن ماماندار اعىلشىن ءتىلى ءپانىنىڭ مۇعالىمى ماماندىعىن وقىعانىمەن، شەتەلدىكتەرگە قازاق ءتىلىن وقىتۋ ماقساتى بارىنەن بيىك تۇرعانىن ايتادى. سىزدە دە سولاي بولدى ما؟
– ءيا. اڭگىمەنى ارىدان باستاسام، مەن اتىراۋ وبلىسى قىزىلقوعا اۋدانىنا قاراستى ميالى اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەنمىن. 13 جاسىمدا شالعايدا ورنالاسقان ول اۋىلدان وبلىس ورتالىعىنا كەلىپ، ونداعى ج.دوسمۇحامبەتوۆ اتىنداعى تەحنيكالىق ليتسەيگە وقۋعا ءتۇستىم. قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنە وسىنشالىق اۋەس بولۋىما اۋىلىمداعى بىلىكتى ۇستازدارىم سەبەپشى بولدى. تەحنيكالىق ليتسەي بولسا دا، ونداعىلار مەنى قازاق تىلىنەن وتەتىن وليمپيادالارعا ءجيى قاتىستىراتىن. ول كەزدە ولەڭ شىعارىپ، شىعارمانى «بۇرقىراتىپ» جازاتىنمىن. قازىر امەريكادا تۇرىپ جاتقانىما ون ءۇش جىلعا تاياپ قالدى. وسى ۋاقىت ىشىندە قازاق ءتىلىن ۇمىتپاۋىما اۋىلداعى ۇستازدارىم قالاپ بەرگەن ىرگەتاس سەپتىگىن تيگىزسە كەرەك. ليتسەيدى بىتىرگەن سوڭ، ق.جۇبانوۆ اتىنداعى اقتوبە مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە «شەتەل ءتىلى: ەكى شەتەل ءتىلى» ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الدىم. ونى تامامداعان سوڭ، سوندا وقىتۋشى قىزمەتىن اتقاردىم. بىردە ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا ءىلۋلى تۇرعان حابارلاندىرۋدان امەريكانىڭ ينديانا ۋنيۆەرسيتەتىنە بارىپ، قازاق تىلىنەن ساباق بەرىپ، وعان قوسا، لينگۆيستيكا ماماندىعىن مەڭگەرىپ شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن باعدارلاماعا كونكۋرس جاريالانعانىن ءبىلدىم. ول باعدارلاما ينديانا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، ورتالىق ازيانى زەرتتەۋشى عالىم، قازاق ءتىلىنىڭ جاناشىرى ۋيليام فيرماننىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن اشىلعان. رەسپۋبليكا بويىنشا 150 ۇمىتكەر قاتىسقان سول كونكۋرستان مۇدىرمەي ءوتىپ، امەريكادا قازاق ءتىلىن وقىتۋ مۇمكىندىگىن يەلەندىم. ءبىر قىزىعى، جەڭىمپازعا لايىق دەپ سانالعان كۇننىڭ ەرتەسى-اق جولعا دايىندالۋعا تۋرا كەلدى. بارلىعى اياق استىنان بولدى. ءتىپتى، ۇيدەگىلەرمەن دە قوشتاسىپ ۇلگەرمەدىم. جۇما كۇنى سوندا ۇشىپ كەلىپ، ءۇش كۇننەن سوڭ ينتەنسيۆتى قازاق تىلىنەن ساباق جۇرگىزۋىم كەرەك بولدى. ەش دايىندىقسىز باردىم. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ جۇيەسىمەن دە تانىس ەمەسپىن، ءتىپتى، كورپۋستارىن شاتاستىرىپ، اداسىپ جۇرگەنىم ەسىمدە قالىپ قويىپتى. ول ۋاقىتتا قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن وقۋلىق جوقتىڭ قاسى، وقۋلىقتى ايتپاعاندا شەتەلدىكتەرگە ارنالعان ماتەريال جوق. ءوزىم ەلدەن اپارعان 2-3 كىتاپقا سۇيەنە وتىرىپ، ءتۇرلى ماتەريالدار ازىرلەدىم. ءتورت ساعات ساباق بەرەمىن، ۇيگە كەلە سالا كەلەسى ساباققا قىزىق ماتەريالدار ءازىرلەپ، جازدىگۇنى بوس ۋاقىتىمدى سوعان جۇمسايتىنمىن. سوسىن كۇزدە باعدارلاما ەرەجەسىنە ءسايكەس قولدانبالى لينگۆيستيكا ماماندىعى بويىنشا وقۋىم باستالدى. وندا ەكى جىل وقىپ، تيىسىنشە ەكى جىل قازاق تىلىنەن ساباق بەردىم.
– وندا قازاق تىلىنەن ساباق بۇرىننان ءجۇرگىزىلەتىن بە ەدى، الدە ءسىز بارعاسىن جاڭادان اشىلدى ما؟
– جوق، ول باعدارلاما ينديانا ۋنيۆەرسيتەتىندەگى ورتالىق ازيا زەرتتەۋلەرى فاكۋلتەتىندە 1986 جىلدان باستاپ جۇرگىزىلىپ كەلگەن. پروفەسسور، قازىر زەينەتكە شىققان الما قۇنانباەۆا ساباق بەرگەن. نەگىزى، مەن امەريكاعا سول جەردە قالامىن دەپ بارعان ادام ەمەسپىن. وقۋ اياقتالعان سوڭ ەلگە ورالىپ، بار ءۇيرەنگەنىمدى ستۋدەنتتەرگە ۇيرەتۋگە اسىقتىم. سول كەزدە قبتۋ-دان ۇسىنىس ءتۇستى. ءسويتىپ، ونداعى وقۋ دەسە ىشەر اسىن جەرگە قوياتىن، امبيتسياسى مىقتى بالالاردى مامان ەتىپ ازىرلەپ شىعارۋعا كۇش سالدىم. سول جەردە شەتەل ازاماتىمەن كوڭىل جاراستىرىپ، وتباسىلى بولدىم. ۇلكەن ۇلىم سەباستيان الماتىدا دۇنيەگە كەلدى. سوسىن ينديانا ۋنيۆەرسيتەتىندەگى الگى باعدارلامانى جۇرگىزۋگە جاۋاپتى كىسىلەر مەنى جازدا تاعى جۇمىسقا شاقىردى. ول كەزدە ءتۇبى ءبىر وقۋلىق ازىرلەپ شىعارۋدى كوزدەپ جۇرگەن مەن ونى جازۋدى باستاپ كەتكەن ەدىم. اڭگىمە باسىندا ايتىپ وتكەندەي، وقۋلىق جوق بولعاندىقتان، ەسىل-دەرتىم سول وقۋلىق جازۋدا بولدى. ەل ءىشىن ارالاپ، ماتەريالدار جيناپ جۇرگەن كەزىم بولاتىن. دەسە دە، قايتادان امەريكاعا بارىپ، يندياناداعى قازاق ءتىلى ساباعىن تاعى جۇرگىزۋگە كەلىستىم. الايدا كەيىننەن قارجىلىق قولداۋ كورسەتىلمەۋى سەبەبىنەن ول باعدارلاما توقتاپ قالدى.
– ال الەمگە ايگىلى ءارى اسا بەدەلدى ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتىنە قالاي شاقىرىلدىڭىز؟ ينديانادا باعدارلامانى ءساتتى جۇرگىزە بىلگەن سوڭ شاقىرعان بولىپ تۇر عوي ءسىزدى؟
– ونداعىلار «ءبىزدىڭ فاكۋلتەتتە قازاق ءتىلىنەن ارنايى ءتىل باعدارلاماسى بار. ءسىزدى جۇمىسقا شاقىرايىق دەپ ەدىك» دەپ ماعان ءوزدەرى ءبىرىنشى بولىپ حابارلاستى. وعان دەيىن ول جەردە قازاق تىلىنەن ساباق جۇرگىزىلەدى دەپ ەش ويلاماپپىن. ءوزىڭىز بىلەتىن بولارسىز، ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتى مەديتسيناعا، عىلىمعا باسا نازار اۋدارادى. الەمدەگى زەرتتەۋدىڭ تۇگەلى ستەنفورد پەن برۋكلي ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە جۇرگىزىلەدى. بىراق ستەنفوردتا تىلگە اسا ءمان بەرمەيدى، گۋمانيتارلىق باعىتتان گورى تەحنيكالىق عىلىمدار بارىنەن جوعارى تۇرادى. ال ولار قازاق ءتىلىن نەگە كەرەك ەتتى دەسەڭىز، سلاۆيان جانە شىعىس ەۋروپا زەرتتەۋلەرى فاكۋلتەتىندە وقىپ، سلاۆيان الەمىن زەرتتەپ ءجۇرگەن ستۋدەنتتەر قازاق ءتىلىن وقىعىسى كەلەدى ەكەن. ءوتىنىش كوپتەپ تۇسكەن سوڭ، الگى باعدارلامانى اشقان. ماعان دەيىن جوعارىدا ايتىپ ءوتكەن الما اپاي ساباق بەرگەن. ول كىسى زەينەتكە شىققان سوڭ مەنى شاقىردى. قازىر سوندا جۇمىس ىستەيمىن. ساباقتى ونلاين فورماتتا ءجۇرگىزەمىن. بۇكىل الەمدى پاندەميا جايلاعان كەزدە Zoom پلاتفورماسىنىڭ ماڭىزى ارتا ءتۇستى عوي، ال مەن وعان دەيىن سول Zoom ارقىلى قاشىقتان ساباق بەرۋدى باستاعانمىن. نەگىزى، قازىر بىزگە قاراعاندا امەريكاداعى مەديسون ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق تىلىنە كوپ ءمان بەرىلەدى. وندا جازعى باعدارلاما بويىنشا راۋشان ەسىمدى مىقتى مامان ساباق بەرەدى. بىزدە ستۋدەنتتەر قوسىمشا ءپان رەتىندە تاڭدايدى. دەسە دە، وسى ون ءۇش جىل ىشىندە مەن كوپ عالىمعا ساباق بەردىم. نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندەگى شەتەلدىك پروفەسسورلاردىڭ تۇگەلى دەرلىك كەزىندە ينديانادا مەنەن ساباق العان. جالپى، وسىندا قازاقستانعا قاتىستى زەرتتەۋ جۇرگىزىپ جۇرگەننىڭ كوبىنە ساباق بەرگەنمىن. دوكتورانتۋرادا وقيتىن ستۋدەنتتەردىڭ جەكە كەڭەسشىلەرى بار، دەسە دە ولارعا قازاقستاندا قاي سالادا، قانداي تاقىرىپتا زەرتتەۋ جۇرگىزگەن دۇرىس ەكەنىن باعامداپ، باعىت بەرىپ، بايلانىس ورناتىپ، ءتىپتى مالشىعا دەيىن تاۋىپ بەرىپ، كومەكتەسكەنمىن. ينديانا ۋنيۆەرسيتەتىندە ساباق بەرىپ جۇرگەن كەزدە تەك ورتالىق ازياعا قىزىعاتىندار عانا ەمەس، باسقا ماماندىقتى مەڭگەرىپ جۇرگەن ستۋدەنتتەر دە بولدى. ءتىپتى، باسقا شتاتتان كەلىپ وقىعاندار دا بار. ودان ءبولەك، لينگۆيستيكا بويىنشا زەرتتەۋ ءجۇرگىزگەن انتروپولوگ كارىستەرگە دە كومەكتەستىم. نەگىزى، قازاق تىلىنە قىزىعاتىن ستۋدەنتتەر ەكى باعىتقا بولىنەدى. ءبىرىنشىسى، مەملەكەتتىك جۇمىس ىستەۋدى ماقسات ەتكەندەر شەت ءتىلىن ءبىلۋى كەرەك، سوندىقتان ولار اراب يا قازاق ءتىلىن تاڭداۋى مۇمكىن. ەكىنشىسى، جاڭا ايتىپ وتكەندەي، زەرتتەۋ جۇرگىزەتىندەر انا ءتىلىمىزدى ۇيرەنگىسى كەلەدى. مىسالى، كريس ريس دەگەن ستۋدەنتىم ءمانشۇك مامەتوۆانىڭ ەسكەرتكىشى تۋرالى ديسسەرتاتسيا جازدى. مەن ونىڭ زەرتتەۋىنە كومەكتەسىپ، بارىنشا قولداۋ ءبىلدىردىم. قازاقستاننىڭ باتىس ايماعىندا تۋىپ-وسكەندىكتەن، باستاپقىدا تىكمىنەزدىلىك تانىتىپ، بىربەتكەي بولدىم. تالابىم كۇشتى بولدى. بۇرىن-سوڭدى مۇندايدى كورمەگەن ستۋدەنتتەرىم فاكۋلتەتتەگىلەرگە مەنى قاتقىل مىنەزدى دەپ قالجىڭداپ ايتسا كەرەك. سونداي ساتتە جوعارىدا ايتىپ وتكەن ۋيليام «ول – اداي، سىزدەر ونى ءتۇسىنبەيسىزدەر» دەپ ايتتىم» دەيدى (ك ۇلىپ). ىزىنشە وسى جاقتىڭ ساباق بەرۋ مادەنيەتىن ۇيرەنىپ الدىم.
– اعىلشىنتىلدى ستۋدەنتتەر قازاق ءتىلىن تەك زەرتتەۋىنە قاجەت ماتەريالداردى ىزدەۋ ءۇشىن قولداناتىن سەكىلدى كورىنەدى. ولاردىڭ قازاق ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيى، اناۋ ايتقانداي، جوعارى ەمەس شىعار؟
– جوق، اراسىندا جوعارى دەڭگەيگە دەيىن جەتكەندەر بار. ءتىپتى، ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاق ءتىلىن ەڭ جوعارى دەڭگەيگە جەتكىزگەن ستۋدەنتتەرىم جەتەرلىك. وندا وقيتىن ستيۋ ماكلافلين دەگەن ستۋدەنتىم قازاقشا ءسويلەگەندە بىزدەن اسىپ تۇسپەسە، كەم تۇسپەيدى. ەڭبەكقور بالا. ستەنفوردقا كەز كەلگەن ستۋدەنت تۇسە بەرمەيدى، وندا وقۋ قيىننىڭ قيىنى، ءىزدەنۋشىگە ارتىلاتىن جۇك كوپ. سونىڭ وزىندە قازاق تىلىنە ۇيرەنۋگە ۋاقىت تاۋىپ جۇرگەنىنە ريزا بولاسىڭ. جازدا قازاقستانعا بارعاندا Geographic Qazaqstan جۋرنالى نومىرلەرىنىڭ اراسىنان ستيۋعا پايدالىسىن تاڭداپ، ساتىپ الىپ، «وسى جۋرنالداردى وقىپ كورشى» دەپ ونىڭ قولىنا تاپسىرعانمىن. جالپى، ولار ساباققا ءجۇردىم-باردىم قارامايدى. ۇيرەنەمىن دەگەن ماقساتپەن كەلەدى. ارتىڭنان قالماي ءجۇرىپ، ۇيرەنىپ الادى. بىرەۋىنە وڭاي، ال ەندى بىرەۋىنە قيىن سوعادى، بارلىعى ستۋدەنتتىڭ الەۋەتىنە بايلانىستى. بىراق قازاق ءتىلى اۋەزدى ءتىل عوي. كەيدە كوپتىڭ ورتاسىندا بالالارىما قازاقشا سويلەسەم، اينالامداعىلار جالت بۇرىلىپ «وتە ادەمى ءتىل، قاي تىلدە سويلەپ جاتىرسىز؟» دەپ سۇرايدى. وسى رەتتە ايتا كەتەيىن دەگەنىم، بىزدە، قازاق دۇنيەتانىمىندا زەرتتەيتىن نارسە كوپ. مەن سونى ستۋدەنتتەرىمە تاۋىپ بەرەمىن. مىسالى، انيماتسياعا اۋەس ءبىر ستۋدەنتىمە امەن قايداروۆتىڭ «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» اتتى كارتيناسىنداعى مۋزىكامەن كونتراست جاسايتىن جەرىن تاۋىپ بەرىپ ەم، قىزىعۋشىلىعى ارتا ءتۇستى. تاقىرىپ تاۋىپ بەرىپ قانا قويماي، ونىڭ قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋ دەڭگەيى جوعارى ەمەستىگىن ەسكەرىپ، بۇكىل ماقالانى اۋدارىپ بەردىم. سول ءۇشىن فاكۋلتەتتەگىلەردەن ءسوز ەستىگەنىم بار (ك ۇلىپ). كەيىن ول سول زەرتتەۋىن بەدەلدى جۋرنالعا ماقالا ەتىپ شىعاردى. كەيدە ءدارىس بەرۋ كەزىندە تاقىرىپتان تىس باسقا دۇنيەلەر ايتىپ، ستۋدەنتتەرىمنىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ الامىن. سونداي ساتتە ولار «وسى تاقىرىپ بويىنشا دەرەك تاۋىپ بەرىڭىزشى» دەپ كەتپەي، تۇرىپ الادى. بىردە «قازاق ۇعىمىندا ايداھار قالاي قابىلدانادى؟» دەگەن تاقىرىپتى ءوربىتىپ وتىرعانىم سول ەدى، دجەك دەگەن ستۋدەنتىم سول تاقىرىپتى بىردەن تاڭداپ، زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، اقىرىندا زەرتتەگەن دۇنيەسىن جۋرنالعا جاريالادى. مۇنداي مىسالدار كوپ. بايقاپ وتىرساڭىز، راسىمەن دە قازاق دۇنيەتانىمىندا زەرتتەيىن نارسە كوپ ەكەنىنە كوزىڭىز جەتەدى. الداعى ۋاقىتتا مۇنى زەرتتەيتىن ستۋدەنتتەردىڭ قاراسى كوبەيەدى دەپ سەنەمىن. ۇلدارىم سەباستيان مەن جاناسارعا دا كۇي ۇيرەتىپ جاتقانىم دا سوندىقتان. ەكەۋى دە قازاقشاعا سۋداي. مۋزىكاعا اۋەس ۇلكەن ۇلىم كۇيلەر تاريحىن زەرتتەسە ەكەن دەيمىن. بالام ارقىلى قازاق مادەنيەتىن دارىپتەگىم كەلەدى. جالپى، شەتەلدىك ستۋدەنتتەر جان-جاقتى بولعان سوڭ، ءبىزدىڭ قورجىندا جاتقان تىڭ تاقىرىپتاردى تاڭداۋعا تىرىسادى. ال بىزدىكىلەردىڭ كوزقاراسى باسقاشا. قازىر دە وسىندا كەلگەن قازاق ستۋدەنتتەردەن «قازاق ءتىلى بولاشاققا ەسىك اشپايدى» دەگەن تۇجىرىمدى ءجيى ەستيمىن. ستۋدەنت كەزىمىزدە قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمىنە جيىركەنە قارايتىن كوزقاراس بولدى. قازىر ول كيىمدەرگە بۇرىننان وڭ كوزقاراس تانىتىپ كەلە جاتقان سەكىلدى كورىنەدى عوي، ال نەگىزىندە ولاي ەمەس-ءتىن. ول زاماندا ۇلتتىق كيىم كيگەن جاندى ەسكىلىكتىڭ ادامى دەپ قابىلدايتىن. قازىر كەيبىر ستۋدەنتتەردىڭ دە قازاق ءتىلى تۋرالى كوزقاراسى، وكىنىشكە قاراي، سوعان ۇقساس.
– لوس-اندجەلەس مەكتەپتەرىندەگى ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىنىڭ ءىت جۇيەسىنە ءبىزدى جەكە ۇلت رەتىندە قاراستىرۋ ءۇشىن كوپ ۋاقىت جۇگىرىپسىز. بارلىعى نەدەن باستالدى؟
– بالام ەكى جىل بۇرىن مەكتەپ اۋىستىردى. وندا وقيتىن بالالارمەن اڭگىمەلەسىپ، اراسىندا قازاقشا سويلەسە، ءۇزىلىس كەزىندە بارلىعىن باقىلاپ جۇرەتىن سۋپەرۆايزەرى وعان كەلىپ اعىلشىننان وزگە شەت تىلدە سويلەۋگە تىيىم سالىنعانىن ايتقان. ونى ەستىگەن مەن «نەگە سويلەمەيدى ەكەنبىز؟ ءومىر بويى سول تىلدە ءسويلەپ كەلە جاتىرمىز. ول نەگە ولاي ايتادى؟» دەپ اشۋعا بۋلىقتىم. نەگىزى، مۇندا جاڭا مەكتەپكە اۋىسقان سوڭ، شۋ شىعارماي، بالالاردى قابىلداعانى ءۇشىن العىستان باسقا ايتارىڭ بولماۋى كەرەك. ال مەن انا جايتتان سوڭ ديرەكتورمەن كەزدەسۋ ۋاقىتىن بەلگىلەپ، مەكتەپكە جەتكەنشە ورەكپىپ، ويىمدى جەتكىزۋگە اسىقتىم. سول كەزدەسۋدە «وسى جەردەگى ۋنيۆەرسيتەتتە مۇعالىممىن ءارى لينگۆيسپىن. بالامنىڭ ءتىلى اعىلشىننان بۇرىن قازاقشا شىققان. قازاقشا جەتىك بىلەدى. ول تىلدە سويلەۋگە بولمايتىنىن ايتقان الگى سۋپەرۆايزەر كاليفورنيانىڭ ءتىل تۋرالى زاڭىن بىلمەيدى» دەپ سول زاڭدا جازىلعان ەرەجەلەردى ءتىزىپ شىقتىم. اڭ-تاڭ بولعان ديرەكتور شەت تىلدە سويلەۋگە ەشكىم تىيىم سالمايتىنىن ايتتى.
لوس-اندجەلەستە قازاق كوپ تۇرادى. ولاردان بالالارىن مەكتەپكە قالاي تىركەيتىنىن، قاي ۇلتتار توبىنا جاتقىزاتىنىن سۇراسام، ءبىرى اق ءناسىل، ەندى ءبىرى ازيالىق توپتى تاڭدايتىنىن ايتادى. سوسىن ول جۇيەگە قازاق دەگەندى ەنگىزۋ ماقساتىندا پەتيتسيا جينادىم، بىراق از قول جينادىم. سودان سوڭ وسىنداعى قازاقتاردىڭ بالالارى قاي مەكتەپكە باراتىنىن ءبىلىپ، ءبىلىم باسقارماسىنا حابارلاسىپ، كوپ ۋاقىت بويى ولاردىڭ قىر سوڭىنان قالماي جۇگىردىم. ولار وعان اسا ءمان بەرمەگەن سوڭ، اقىرىندا Zoom ارقىلى كەزدەسۋ وتكىزىپ، «وسىندا تۇراتىن قازاق دەگەن ۇلت بار. ولار ورىس نە قىتايلىق ەمەس. شىعىس ازيا توبىنا دا كىرمەيدى. ءبىز باسقامىز. بولەك قاراستىرىلۋىمىز قاجەت» دەپ ءتۇسىندىردىم. كوپ ۇزاماي ولار حابارلاسىپ، 19 شىلدەدەن باستاپ بالالار مەكتەپكە تىركەلگەندە انا ءتىلى رەتىندە قازاق ءتىلىن كورسەتە الاتىنىن، قازاق ءتىلىنىڭ ءىت جۇيەگە ەنگىزىلگەنىن ايتتى. ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باسشىسى «نەگىزى، ءبىز باسقا تىلدەردى ەنگىزگەلى جاتقان ەدىك، بىراق ءسىز ەشكىمگە دەس بەرمەي، كوپ ۋاقىت جۇگىرگەن سوڭ، قازاق ءتىلىن ءبىرىنشى قىلىپ ەنگىزىپ وتىرمىز» دەيدى. وسىلايشا، بارلىق وقۋشى ءوزىنىڭ ۇلتى – قازاق ەكەنىن ءىت جۇيەسىندە راستاي الاتىن بولدى. نەگىزى، مەن بۇل كەلەسى جىلى جۇزەگە اسار دەپ ويلاعان ەدىم، شىلدە ايىندا ىسكە اسقانىنا قۋانىشتىمىن. الداعى ۋاقىتتا تۇتاستاي كاليفورنيا شتاتىنىڭ ءىت جۇيەسىنە دە ەنگىزىلەدى دەدى.
– سوندا ۇلتى – قازاق دەگەن وپتسيانى كوپ ادام تاڭداسا، الداعى ۋاقىتتا تەك لوس-اندجەلەس ەمەس، تۇگەل امەريكانىڭ مەكتەپتەرىنە ەنگىزۋگە مۇمكىندىك بار عوي؟
– ءيا. كوبىنە سول وپتسيانى تاڭداۋ كەرەك ەكەنىن ايتىپ ءجۇرمىن. مۇمكىندىك بولسا، مۇنى ارى قاراي دامىتقىم كەلەدى. اعىلشىن تىلىندە cultural awareness دەگەن تۇسىنىك بار، مۇنىڭ ماعىناسى – وزگەلەرگە ءوز مادەنيەتىڭنىڭ نيۋانستارىن مويىنداتۋ. ونداي قادام جاساۋ ءۇشىن الدىمەن وسىنداي جۇيەلەردى دۇرىستاۋ كەرەك. جوعارىدا ءبىز ءسوز ەتكەن، قازاقشاعا سۋداي ستۋدەنتىم ستيۋ قازاق ءتىلىنىڭ بار ەكەنىن ستەنفوردقا كەلىپ ەستىمەي، باسقا جەردەن دە تانىپ-بىلسە ەكەن دەيمىن. قازاق ءتىلىن وسىنداعى مەكتەپتەردىڭ ءىت جۇيەسىنە ەنگىزۋ – تەك باستاماسى عانا. ارى قاراي ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن كوپ ادام وسى وپتسيانى تاڭداۋى كەرەك. «كانە، سونشا ءجۇگىرگەنىڭدە جيىرما شاقتى قازاق قانا تىركەلدى مە سوندا؟» دەپ ايتپاس ءۇشىن قولداۋ قاجەت. ءبىلىم باسقارماسىنداعىلارمەن قازاق ءتىلىن دامىتۋعا قاتىستى باسقا ماسەلەلەر تۋرالى دا سويلەستىم. ولار «الدىمەن، وسى باستامانى ىسكە اسىرايىق، سوسىن باسقاسىن قاراستىرا جاتارمىز» دەدى. بىراق وسى باستاماعا دا شۇكىر دەيمىن. ءبىزدىڭ identity قازاق ەكەنىن كورسەتۋ ءۇشىن، قازاق رەتىندە تانىلۋ ءۇشىن بۇل باستامانىڭ ماڭىزى زور. جەكە ۇلت رەتىندە تانىلۋ ءۇشىن وسىنداي جايتتار ماڭىزدى. وسىنداعى قازاقتىڭ كوبى ورىسشا سويلەگەن سوڭ، اينالاداعىلار ولاردى ورىس دەپ سانايتىن. بۇرىن قازاقتار ءىت جۇيەدە قازاق ءتىلى جوق بولعاندىقتان، ورىس ءتىلىن تاڭداپ، ولارعا ورىس اۋدارماشى تاۋىپ بەرىپ، ورىس رەتىندە قارايتىن. ال قازىر قازاق رەتىندە تانيدى. مەن وسىندا ەمدەلۋگە كەلگەن وتباسىلارعا كومەكتەسكەندە جانە سوتتا اۋدارماشى بولىپ جۇمىس ىستەگەندە ۇلتىمىزدىڭ قازاق ەكەنىن ەرەكشەلەپ كورسەتۋ ماڭىزدى ەكەنىن ۇقتىم. بۇيىرسا، الداعى ۋاقىتتا بۇدان دا كوپ شارۋا اتقارىلادى.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت! دەگەنىڭىزگە جەتىڭىز!
سۇحباتتاسقان
ءاليا تىلەۋجانقىزى
