– Дошиша университетінде краудфандинг алаңындағы бизнес модельдерді зерттеп, Қазақстанды зерттеу нысаны ретінде қарастырыпсыз. Ішкі нарықта кенжелеп болса да дамып келе жатқан бұл платформаны ілгерілетуге үлес қосқыңыз келді ме?
– Краудфандинг алаңындағы түрлі қызметтер мен өнімдерді бұрыннан бақылап жүретінмін. Әсіресе, шетелде әлдеқашан жүйеленіп, бір ізге түсірілген платформаларға қызығатын едім. Дамыған елдің түгелінде тұрақты жұмыс істейтін платформалар жетерлік. Ал бізде жоқтың қасы. Негізі, бұл бізге жат платформа емес, краудфандинг дегеніміз көпшіліктің көмегін пайдаланатын, кәдімгі өзіміздің асар сияқты ғой. Елімізде қолдаушылар көмекке мұқтаж жандар үшін көп қаражат жинап, көмектесіп жатқанын бәріміз естіп-көріп жүрміз. Бірақ олар краудфандинг арқылы емес, басқа жолмен көмек қолын созып, қолдау көрсетіп жүр. Әлем мойындаған бұл платформаға Қазақстан халқын қалай тартуға болады? Мұның әлдеқайда тиімді екенін қалай түсіндірсе болады? Қолдаушы топқа платформаға ақша салуға не ынталандырады? Маркетинг саласының профессоры атағына ие кураторыммен ақылдаса келе, осы мәселелерді зерттеген жөн деп шештік. Қазір Қазақстанда Азиза Өтегенова негізін қалаған Start Time краудфандинг платформасы ғана жұмыс істеп тұр. Зерттеп қарасам, кейінгі бес жылда Қазақстанда жеті краудфандинг платформасы ашылған екен. Өкініштісі сол, қазір алтауы жабылып, жоғарыда мен айтқан біреуі ғана қалды. Кезінде сол платформаларды не мақсатпен ашқанын, қалай жұмыс істегенін, неліктен жабылып қалғанын зерттедім. Сондай-ақ шетелде сәтті жүргізіліп келе жатқан платформаларға зер салдым. Олар туралы жазылған көптеген әдебиет беттерін ақтардым. Содан соң бізге не жетіспейтінін, шетелдіктердің бәсі неліктен биік екенін ұқсын деген оймен зерттеуімді Start Time өкілдеріне ұсындым. Ғылыми еңбегім пайдаға жарар деген ойдамын.
– Mitsubishi Fuso-ға магистратура бітірген соң бірден орналастыңыз ба?
– Иә. Алғаш осында келгенде мен оқыған университетте білім алған бір қазақ жігіттің Mitsubishi Fuso-ға жұмысқа тұрғанын естіп-білдім. Ол мені осында жұмысқа тұруға ынталандырды. Сол кезде талабың таудай болса, осындай ірі корпорацияларда жұмыс істеу мүмкін екенін түсіндім. Атынан ат үркетін алпауыт компанияларда жұмыс істеу бізге орындалмас арман секілді көрінеді ғой. Ал Жапонияда олай емес. Мұнда оқығанның бір жақсы жері – ірі компания басшылары студенттермен жиі кездесу өткізіп, тұрақты байланыс орнатады. Бізде тіпті, семинарға қонақ лектор ретінде шақыртылған компания басшыларының қолына түйіндемелерін ұстатып, ізінше іріктеуден өтіп, жұмысқа қабылданған бірнеше студент бар. Сондай кезде компания басшыларының біз секілді ет пен сүйектен жаралған адам, елдің айтып жүргені аңыз екеніне көзің жетеді. Ал менің Mitsubishi Fuso-ға қалайша жұмысқа тұрғанымды сөз етсем, соңғы семестрге көшкен студенттерге тағылымдамадан өтуге мүмкіндік беріледі. Мен де осы мүмкіндікті мүлт жібермей, Mitsubishi Fuso-ның жаһандық желілермен жұмыс жөніндегі бөлімінде алты ай тағылымдамадан өтуге келістім. Ондағы ортаға сіңіп кету еш қиын болған жоқ. Қазақстанда жұмыс істегенім бар, халықаралық ортада жинаған тәжірибем бар, жұмыстан тыс түрлі жобаларға атсалысқаным бар, барлығы көмегін тигізді. Менеджердің алдына барып отырғанда оған білікті маман екенімді көзін жеткізетіндей «айтарым» болды. Алғашында тынбай күні-түні, демалыссыз жұмыс істедім. Оңай болған жоқ. Жұмыс істей жүріп, жоғарыда айтып өткен краудфандинг туралы зерттеуімді аяқтауым қажет. Содан не керек, түнде жұмыстан босаған бетте университет орналасқан Киото қаласына автобуспен барып, келесі күні түнделетіп Токиоға қайтып келіп жұмыс істейтінмін. Қанша қиын болса да, алғашқы үш айда кеңседе өзімді жақсы қырынан көрсетуге тырысып бақтым. Сосын басшылық «Сабағың біткен соң, бізде қалып жұмыс істесең қалай болады?» деп ұсыныс айтты. Осылайша, шілде айында келісімшарт жасасып, қазан айында сабағым аяқталған бойда концернге ресми түрде жұмысқа кірістім.
– Көпшілік Mitsubishi Fuso компаниясын автокөлік өндіруде әлемдегі алыптардың бірі саналатын Mitsubishi Group концерніне тиесілі деп ойлайды екен. Ал негізінде...
– Негізінде, ол әу баста сол компанияның құрамында болған. 2003 жылы компанияда қаржылық қиындықтар туындаған соң концернге тиесілі, жүк көліктері мен автобустар өндірумен айналысатын еншілес компания Mitsubishi Fuso Truck and Bus Corporation-ді Mercedes-Benz-ке сатқан. Қазір компанияның 89,29 пайыз акциясы Mercedes-Benz-ке тиесілі, ал қалғанына Mitsubishi Group иелік етеді. Кеңсеміз Жапонияда орналасқан, зауыттар да осында, өнімдер де жапондық, бірақ корпорация 90 пайыз неміс компаниясы саналады. Сол үшін еуропалық компанияға сай келетін корпоративтік мәдениет моделін ұстанамыз. Көпұлтты ұжымбыз. Мысалы, бір қабатта отыратын 100-ге жуық қызметкер әлемнің 25-30 елінен келген. Біздің кеңсе – түрлі мәдениеттердің тоғысқан жері. Олармен тіл табысудың өзі қызық. Әрқайсысының дәстүрі мен мәдениетін танып-білгенде таңғалысып, қызыққа «батасың». Десе де, әркімнің жұмыс істеу стилі бөлек. Мысалы, немістер жылдам жұмыс істегенді құп көреді. Нақтылықты жаны сүйеді. Ал жапондықтармен «жапонша» жұмыс істесу қажет. Бірақ бәрімізді еуропалық корпоративті мәдениет біріктіреді. Ол мәдениетке сәйкес, жұмыс уақытынан тыс мерзімде жұмыс істемеуге тырысамыз.
– Онда сізге жүктелген міндет қандай?
– Mitsubishi Fuso жасап шығаратын жүк көліктері мен автобустар әлемнің 170-тен астам елінде сатылады. Әр елде бір-бірден ресми дистрибьютор жұмыс істейді. Олар жапондық компаниямен келісімшартқа отырып, тауар сатып алып, әр қаладағы дилерлер арқылы сол тауарларды сатылымға шығарады. Біз әр елдегі сол дистрибьюторлармен жасалатын келісімшарттарды әзірлеуге жауаптымыз. Келісімшарттың жасалуын бақылаймыз. Қажет жерін түзетеміз, мерзімі өткен болса келісімшарттың күшін жоямыз. Дистрибьютор басқа нұсқасын талап етсе, оны ауыстырудың тиімділігін талдап, керек болса заңгердің көмегіне жүгінеміз. Заңгерлер заң тұрғысынан дұрыс-бұрысын тексереді, ал біз ол бастаманың бизнес жағынан тиімділігін қараймыз. Сарапшылармен ақылдасамыз. Соңында таңдалған нұсқаларды талқыға салып, ішінен біреуін таңдаймыз. Бір келісімшарттың ішінде көліктердің қосалқы бөлшектерінен бастап маркетинг мәселелеріне дейін қамтылған, сондықтан концердегі көп бөліммен тығыз байланыстамыз. Десе де, олар өзіне тиесілі бөлігін ғана қарайды, ал барлығына тұтастай қарайтын біз дистрибьютор мен компания арасында дәнекер қызметін атқарамыз. Командада менімен қосқанда жеті адам жұмыс істейді. Жетеуміз түрлі аймақтағы жұмысқа жауаптымыз.
– Ендігі мақсатыңыз не?
– Негізгі мақсат – осындай өндірісі мен білікті қызметкерлері бар, күрделі процесті өткізуге жауапты үлкен команданы немесе ірі компанияны басқаруды үйрену. Үлкен ұжымды дұрыс мәдениет, дұрыс тәсіл арқылы мол табысқа кенелткім келеді. Бізде Қазақстанда атын әлем білетін, шетелде клиенттері бар бірнеше компания бар. Бар білімім мен тәжірибемді сондай компанияларды өркендетуге жұмсағым келеді. Осы ретте айтайын дегенім, қазір көбі «ірі компанияда жұмыс істегісі келетін адам ағылшын тілін білсе болғаны, жұмысты дөңгелетіп әкете алады» деп ойлайды. Ағылшын тілін меңгеру жеткіліксіз, қай елмен, қандай мәдениетпен қалайша байланыс орнату керегін білуің керек. Кеңседегі әріптестерімнен бөлек, әр елдегі дистрибьюторлармен келіссөздер жүргізу арқылы көп қызық ерекшеліктерге қанық болдық. Біреуін аты-жөнімен атау керек, ал енді бірін атымен атауға болмайды. Өте қызық. Қазақстанға оралғанда ағылшыннан аударып отыратын қана емес, шетелдік клиенттермен тиімді қарым-қатынас орната алатын, барлық процесті өз қолыма алатындай деңгейде жұмыс істегім келеді. Дегенмен елге келіссөз жүргізудің шебері ғана емес, жоғарыда айтып өткендей, үлкен ұжымды басқара алатындай қарым-қабілет жетілдіріп, келуім керек. Қазір Mitsubishi Fuso өз қызметкерлеріне керемет нәрселер үйреткен секілді, мен де елге барғанда осындай мәдениет қалыптастырғым келеді. Айналып келгенде, барлығы адам мен корпоративті мәдениетке келіп тіреледі. KPMG-де жұмыс істеген кезде байқағаным, біздегі компанияларда персоналдың жұмысын жақсартуға бағытталған бағдарламалар жоқ. Ал ондай жерде жұмыс істейтін қызметкер «Ештеңе білмеймін, өз жұмысымды істеймін де қайтамын» деп өз міндетіне немкетті қарайды. Ал ол оның атқарған шаруасы компанияның тұтастай жұмысына әсер ететінін білмейді. Алысқа бармай-ақ компания ішінде жетілуге, жұмысы көңілінен шықпаса, компания ішінде басқа қызметке ауысуға болатынынан да бейхабар. Мен оларды осының барлығына үйреткім келеді. Қайыра айтқанда, болашақта әлемдегі алпауыт компаниялардың жұмысын «алға бастырып отырған» корпоративті мәдениетті біздегі ірі компаниялардың жұмысына енгізгім келеді.
Әңгімелескен Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ