Ақпанның басында өткен Үкіметтің кеңейтілген отырысында Мемлекет басшысы шетелге заңсыз шығарылған қаражатты қайтарудың ұсынысын әзірлеуді тапсырғаны есте. Маусымда Бас прокуратура активтерді қайтару бойынша арнайы комиссия құрған болатын. 18 шілде күні сол комиссияның жиыны өтті.
Елімізден заңсыз шығарылған ақшалардың бары, ол қаражаттың аз емес екені де бұрыннан белгілі. Қазақстанда байлықтың 55 пайызы бар болғаны 162 адамға тиесілі деген ақпарат тек біздің елде ғана емес, әлем бойынша талқыға түсті. Ұлыбритания парламентінде Қазақстандағы жемқорлыққа арналған пікірталас та өтті. Ұлыбритания парламентіне 1994 жылдан бері мүше Маргарет Ходж санкция салынуға тиіс 28 адамның атын атады. Депутат біздің еліміздегі жемқорлықтың етек алуына Ұлыбританияның да үлесі бар екенін, заңсыз ақша осы елден де табылатынын айтқан болатын.
Активтерді қайта қайтару туралы мәселе алғаш көтерілген кезден бастап олардың қайтатынына сенетіндер аз екенін, ал сарапшылар бұған үлкен еңбек, мол қажыр-қайрат керек екенін айтқан болатын. Сол кезде Үкімет нендей ұсыныстар айтады, қандай бастама көтереді, оны уақыт көрсетеді деп түйіндеген едік.
Жеке фирма 629 теміржол желісін ақысыз алған
Сонымен, Бас прокуратурада активтерді қайтару жөніндегі жұмыс тобының отырысы өтті. Жаңылыспасақ, бұл – комиссияның алғашқы отырысы. Комиссия құрамы құқық қорғау, арнаулы және бірқатар орталық атқарушы органдардың, Ұлттық Банктің, Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің және «Самұрық-Қазынаның» бірінші басшыларынан жасақталған.
Жиында комиссияның атқарып жатқан жұмыстары туралы біраз мәлімет айтылды. Мәселен, қазір прокуратура органдары жекешелендіру, мемлекеттік активтерді олигополиялардың иелігінен шығару туралы 8 мыңға жуық Үкімет актілерін және сот шешімдерін зерделеп жатыр екен. Олардың кейбіреулеріне шара қолданылып, нәтиже беріп үлгерген.
Мәлімдемеде айтылған нақты дерекке сүйенсек, Үкіметтің қаулысы мен сот шешімдері бойынша жеке фирма 629 теміржол желісін ақысыз алған. Бұл тарифтің 10 есе өсуіне ықпал еткені анықталыпты. Нәтижесінде, 332 кірме және магистралдық теміржол желісі мемлекетке қайтарылып, қалғандарына байланысты ревизия жалғасып жатыр.
Одан бөлек, Жамбыл облысында 1,7 миллиард теңгеге заңсыз жекешелендірілген 3 нысан мемлекетке қайтарылды. Сонымен қатар «Қазақтелеком» (28,75 пайыз), «Көліктік сервис орталығы» (100 пайыз), «Акмолит» (100 пайыз) тәрізді және басқа компаниялардың ақшалай қаражаты мен акциялары мемлекетке қайтарылған. Осы активтердің сомасы – шамамен 200 миллиард теңге.
Бұрын заңға қарамастан тәркіленбей қалған ел аумағындағы нысандарға ревизия жалғасып жатыр. Қазір 36 нысан (коммерциялық және тұрғын жылжымайтын мүлік, жер учаскелері) анықталды. Шығыс Қазақстан облысында орналасқан Храпуновтың 8 жер учаскесін тәркілеу туралы іс қозғалған.
Одан бөлек, Жоғарғы Сот Төлешовтің Шымкенттегі балабақша және Сарыағаштағы профилакторийді қайтару туралы прокуратураның кассациялық өтінішхатын қарастырып жатыр. Сондай-ақ олигополиялардың пайдасына шешілген сот актілері бойынша жоғары сотқа 4 наразылық түскен. Олардан шамамен 30 миллиард теңгеге жуық залал өтеу көзделіп отыр. Бұдан өзге комиссия жұмысы қалай жүріп жатқаны туралы халыққа ақпар беретін арнайы веб-сайт құру туралы шешім қабылданғаны айтылды. Осы жұмысқа қоғамды тарту үшін сайтта арнайы бөлім құрылмақ екен. Ол арқылы әрбір адам хабарлама жібере алады немесе комиссия қызметінің мәселелері бойынша ұсынысын айта алады.
Қылмыстық істер бойынша 230 миллиард теңге қайтарылды
Одан бөлек, ерекше резонанс тудыратын, шетелдегі заңсыз активтерді иемденуге байланысты Қ.Сатыбалды-ұлына, Г.Сатыбалдыға, Қ.Боранбаевқа, «ӨКМ» ЖШС операторының басшыларына қатысты істерге ерекше көңіл аударылып отырғаны айтылды. Қазір тергеп-тексеру органдары қабылдаған шаралар арқылы шамамен 230 миллиард теңге қайтарылғаны айтылды.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет тергеп-тексеріп жатқан іс бойынша айыпталушылар Люксембургтен 170 миллион АҚШ долларын өз еркімен қайтарған. Одан бөлек, «Қазақтелеком» АҚ, «Көліктік сервис орталығы» АҚ және басқа мүлікті жымқыру ісі бойынша шамамен 36 миллиард теңгені қайтартқан. ӨКМ Операторы ісі бойынша шамамен 180 миллиард теңгені жымқырмақ болғандардың жолы кесілген, оның 100 миллиард теңгесі жеңілдікті автонесиелеуге бағытталатыны айтылды.
Ал Ұлттық қауіпсіздік комитетінің бұрынғы басшылары мен қызметкерлеріне қатысты іс бойынша Гонконг пен БАӘ-ден шамамен 3 миллион АҚШ доллары қайтарылған. Қаржы мониторингі агенттігі Боранбаевқа қатысты істі тергеп-тексеру кезінде «Қазмұнайгаз» АҚ-ға шамамен 11,3 миллиард теңге өтелген. Одан бөлек басқа да қаражатты қайтаруға байланысты шаралар атқарылып жатқаны туралы айтылды. Жауаптылар күдіктілердің қылмыстық активтерін, оның ішінде шетелде анықтау, тыйым салу және тәркілеу жұмыстары жалғасып жатқаны да тағы бір рет еске салды.
Халықаралық тәжірибе ескеріледі
Сондай-ақ активтерді қайтарудың әдіс-тәсілдері қандай болатыны қаражат қайтарылады деген мәлімдеме тарағаннан-ақ қызу талқыланған болатын. Сарапшылар, мамандар да заңсыз қаражатты қалай қайтаруға болатыны жөнінде пікірлерін айтқан еді. Ал жауаптылар тексеру мен заңсыз жекеге өткен активтерді қайтару дамыған елдердің тәжірибесі бойынша жүзеге асырылып жатқанын айтады.
Бас прокуратура тергеп-тексеру органдарына ұрланған активтерді қайтару бойынша алгоритмдер, әдістемелер мен сұрау салу үлгілерін дайындаған.
Бұдан бөлек, Бас прокуратура Дүниежүзілік банктің және БҰҰ-ның Есірткі және қылмыс жөніндегі басқармасының Ұрланған активтерді қайтару жөніндегі бастамасымен («СтАР») ынтымақтастық орнатыпты.
Қаржы министрлігі Еуропалық Одаққа, Түркияға және БАӘ-ге аталған елдердің кедендік аумағына кіру кезінде қолма-қол шетел валютасын декларациялаған Қазақстанның резиденттері (шамамен 340 жеке тұлға) бойынша ақпарат беру туралы сұрау салу жіберген.
Сондай-ақ Еуроодақ Қазақстаннан шығарылған активтерді қайтаруға көмектесуге дайын екенін білдірді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Төрағасы Олжас Бектенов Орталық Азия бойынша арнайы өкіл Тери Хакал бастаған Еуроодақ делегациясымен кездескен болатын. Еуропалық әріптестер елдің сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатының екпінін оң бағалап, ГРЕКО-ның Халықаралық сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарттары мен озық тәжірибелеріне сәйкестігіне ұмтылысын атап өтті.
– Агенттіктің еуропалық серіктестермен өзара іс-қимыл мәселелерінде ашықтығы мен дайындығын ерекше атап өткім келеді. Біз өз тарапымыздан Қазақстаннан Еуропаға шығарылған активтерді қайтару туралы сұраныстарға қолдау көрсетуге дайынбыз, – деп атап өтті Т. Хакал.
АҚШ та елден заңсыз шығарылған активтерді іздеуге және қайтаруға қолдау көрсетеді деген ақпар тарады. Бұл туралы АҚШ-қа жұмыс сапарымен барған Бас прокуратура өкілдері мәлімдеді. Олар АҚШ әділет департаменті мен Дүниежүзілік банк өкілдерімен нақты қылмыстық істер бойынша ынтымақтастықты нығайту, сотталғандарды ұстап беру туралы шарттар жасасу мәселелерін талқылады. Шетелдіктерге елімізде құрылған экономикалық ресурстарды заңсыз шоғырландыруға қарсы іс-қимыл мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссияның жұмысы да таныстырылған.
Расул РЫСМАМБЕТОВ,
экономист:
Ел игілігіне жұмсалуына назар аудару керек
– Егер комиссия жұмысының нәтижесінде осыншама қаражат қайтарылған болса, бұл – жаман нәтиже емес деп айтуға әбден болады. Дегенмен уақыт көрсете жатар.
Екіншіден, құқық қорғау органдарының бұл іске шынайы атсалысып, жұмыс істеп жатқаны да өте жақсы деп айтар едім. Қазіргі кезде, қолда бар ақпараттарға сүйене отырып, олар жедел, тез қимылдап, нақты шаралар атқарып жатыр деп айтуға болады. Дегенмен мына мәселеге назар аударған жөн: заңсыз шығарылған, ұрланған қаражатты қайтарудың кері әсерін болдырмауға, қайтарылған қаражат тағы да басқа арнаға бұрылмауына, ел игілігіне жұмсалуына назар аудару керек.
Жауаптылардың мәлімдемелеріне қарағанда, сең қозғалған сияқты. Дегенмен жоғарыда аталған миллиардтаған қаржылар 30 жыл бойы шетке жылыстаған қаражаттың тек мардымсыз бөлігі екені де жасырын емес. Дегенмен жұртшылық бұл іске үмітпен қарап отыр.
Д. Жанатқызы
