КҚК: Экономикаға екінші тыныс керек
КҚК: Экономикаға екінші тыныс керек
Шілденің 6-сы күні Ресей соты Каспий құбыр желісі консорциумының жұмысын 30 күнге тоқтату туралы шешім шығарған болатын. Ресми мәліметке сүйенсек, тексеріс кезінде экологиялық талаптардың сақталмағаны анықталған. Сол кезде сарапшылар ел мұнайының 82 пайызы экспортталатын құбыр жұмысының тежелуі экономиканы шатқаяқтатуы мүмкін екенін айтқан еді. Сарапшылардың сөзін Үкіметтің осы мәселеге қатысты шұғыл жиын өткізуі нақтылағандай болды.
Дегенмен 11 шілде күні Ресей соты күтпеген жерден КҚК жұмысын тоқтату туралы шешімді 200 мың рубль, яғни 3 250 доллар айыппұлға алмастырды.
Құбыр жұмысын тоқтату туралы соттың алғашқы шешімі шыққаннан-ақ бұл жағдайдан саяси астар іздеу басым болғанын байқауға болады, дегенмен ресми деректер мұны теріске шығарып отыр. Естеріңізде болса, бұған дейін де, яғни биылғы наурызда құбыр жұмысындағы техникалық ақауларға байланысты мұнай тасымалдау ағыны күрт қысқарған еді. Сол кезде бұл консорциум желісіне балама бағыт қарастырылуы керек екені айтылды. Ал бұл жолы мәселенің маңызды екені тағы бір мәрте айқындалғандай.
Мұнайдың 80 пайызы КҚК арқылы экспортталады
Биылғы наурыздың соңында Новороссийск аумағындағы күшті дауыл салдарында айлақ терминалындағы үш қондырғының екеуі зақымданып, құбыр арқылы мұнай тасымалдау ағыны күрт қысқарған болатын.
Ресей тарапы қондырғылар наурыздың аяғында іске қосылатынын айтқан еді. Алайда консорциумның жұмысы сәуірде ғана толық жанданды. Еліміз КҚК арқылы айына 5 миллион тоннадан астам мұнай экспорттайды. Үш құбырдың екеуі – соның шамамен 60 пайызы деп алар болсақ, бұл – 3 миллион тонна. Мұнайдың бағасы тоннасына 800 АҚШ доллары десек, біздің компаниялардың қалтасына
1 миллиард 600 миллион доллар қаражат кем түседі деген сөз. Ал бұл қыруар шығын екені сол кезде айтылды.
КҚК – 1,5 мың шақырымнан асатын магистралдық құбыр салу және пайдалану үшін құрылған Ресей, Қазақстан, сондай-ақ әлемнің жетекші өндіруші компанияларының үлесі бар ірі халықаралық мұнай тасымалдау жобасы.
Каспий құбыр консорциумына Ресей (31%), Қазақстан (20.75%), Chevron Caspian Pipeline Consortium Company (15%), LUKARCO B.V. (12,5%), Mobil Caspian Pipeline Company (7,5%), Rosneft-Shell Caspian Ventures Limited (7,5%), BG Overseas Holding Limited (2%), Eni International N.A. N.V. (2%) бен Oryx Caspian Pipeline LLC (1,75%) иелік етеді.
Теңіз – Новороссийск құбыры арқылы Қазақстанның барлық экспорттық мұнайының үштен екісінен астамы жеткізіледі. 2021 жылы КҚК арқылы 53,1 миллион тонна мұнай тасымалдаған.
Жалпы, Қазақстан экспортқа шығаратын мұнайының 82 пайызын Каспий құбыр желісі консорциумы арқылы тасымалдайды, мұнайдың бұл үлесі «Теңіз», «Қашаған» мен «Қарашығанақ» кен орындарында өндіріледі.
Айыппұл шешкен түйткіл
Апатты жағдайдан кейін арада 3 айдан астам уақыт өткенде Ресей соты Каспий құбыр желісі консорциумының жұмысын «экологиялық заң талаптарын бұзғаны» үшін 30 күнге тоқтату туралы шешім шығарды. Алғашында бұл жаңалық тек көрші елдің ресми мәлімдемелерінде ғана айтылды. Ал Энергетика министрлігі бұл мәселеге қатысты жаңалықты сәл кешірек жариялады. Дегенмен әу бастан екі ел билігі сот шешімінде саяси астар жоқ деп сендірді.
Ресми деректерге сүйенсек, консорциум жұмысына көшпелі тексеру жүргізу туралы шешімді 2022 жылғы 28 сәуірде Ресей Федерациясы Оңтүстік Ространснадзор UMRN басшылығы қабылдаған. Жоспардан тыс бұл тексеріс 2022 жылғы 6 мамыр күні өткізіліпті. Тексеру кезінде мұнай төгілуіне байланысты біраз талаптардың бұзылғаны анықталған.
Консорциумға қателіктерді түзеу үшін 30 қарашаға дейін уақыт берілген, сонымен қатар Ространснадзор Новороссийск қаласының Приморск аудандық сотына құбыр желісінің жұмысын 90 күнге тоқтата тұру туралы арыз берген, бұл туралы 5 шілдедегі сот отырысында мәлім болды.
Сот (судья А. Литвинов) Ространснадзордың талабын жартылай мақұлдап, «КТК-Р» АҚ қызметін 30 тәулікке тоқтату туралы әкімшілік жаза кескен. Каспий құбыр консорциумы Ресей Федерациясының құқықтық алаңы аясында жұмыс істейтіндіктен сот шешімін орындауға мәжбүр.
Ресей сотының шешімі елде қызу талқыланды. Сарапшылар бұл шешім ел экономикасына және халықтың әл-ахуалына тікелей әсер ететінін болжады.
6 шілде күні Премьер-Министр Әлихан Смайылов осы мәселеге байланысты Үкіметте жедел кеңес шақырды. Жиында мұнай экспортының шектелуінің салдары талқыланған. Ал 7 шілдеде Мемлекет басшысы кей министрліктер мен ведомстволардың, Ұлттық компаниялардың басшылары қатысқан отырыста Транскаспий, яғни Атырау-Кеңқияқ, Кеңқияқ-Құмкөл мұнай құбырларының қуатын арттыруды тапсырып, мұнай тасымалдауын диверсификациялау қажет екенін мәлімдеді.
– Мұнай тасымалдауда Транскаспий басым бағыт саналады. «ҚазМұнайГазға» оны жүзеге асырудың оңтайлы нұсқасын, соның ішінде Теңіз жобасының инвесторларын тарту мүмкіндігін пысықтауды тапсырамын. Үкімет «Самрұқ-Қазынамен» бірлесіп, Атырау – Кеңқияқ және Кеңқияқ – Құмкөл мұнай құбырларының қуатын арттыру жөнінде шаралар қабылдауы қажет», – деді Президент.
Сот шешімі жария болғаннан кейін сарапшылар бірнеше күн қатарынан құбыр жұмысының тоқтамағанын, елден шығарылатын мұнай-газ көлемінің бір тәулік ішіндегі көлемі өзгеріссіз қалғанын айтып жатты.
Ал 11 шілде күні Ресей соты күтпеген жерден КҚК жұмысын тоқтату туралы шешімді 200 мың рубль айыппұл төлеуге алмастырды. Бұл мәлімет Краснодар өлкесі соттарының бірлескен баспасөз қызметінде айтылған. Шешім заңды күшіне енді. Сот шешімінің аяқ астынан өзгеруі көпті таңғалдырды. Бұдан бұрын құбыр жұмысы бір айға тежелсе, шамамен 300 миллиард теңгедей шығын келетіні айтылған еді, осылайша мәселе айыппұлмен шешілетін
болды.
Премьер-Министр Әлихан Смайылов бұл мәселені екі елдің Үкіметі бірлесе шешкенін мәлімдеді.
– Соңғы бір мысал – КҚК мұнай құбыры бойынша Новоросийсктегі аудандық сот 5 шілде күні КҚК жұмысына бір айға шектеу қойды. 6 шілде күні біз ресейлік әріптесіміз – Үкімет төрағасымен байланысып, сол күні мәселені шештік. КҚК құбырының жұмысы штаттық режимде жұмыс істеп тұр. Мұнай экспортына ешқандай шектеу қойылған жоқ. Сондай мәселелер күнделікті туындайды, біз бұл мәселелерді шешу үшін көршілес елдердің үкімет басшыларымен тығыз байланыстамыз, күнделікті проблемаларды жедел түрде шешуге шара қабылдаудамыз. Бұл – жедел шаралар, – деді Әлихан Смайылов Ұлттық арнаның «Жаңа Қазақстан» бағдарламасында.
Не десек те, осы уақыт ішінде бір ғана желі жұмысының 30 күнге тоқырауы ел экономикасына қаншалықты салқынын тигізетіні тағы бір рет бағамдадық. Сот шешімі өзгеріссіз қалған жағдайда біз үшін салдары ауыр болатыны айқын еді.
Мәселенің салмағы
артып барады
Экономикамыздың жетекші саласы мұнай-газ секторы екені анық. Шамамен бүкіл әлемдегі мұнай қорының 1,8 пайызы біздің елде.
2020 жылғы мәліметтерге сәйкес, мұнай қоры туралы рейтингте Қазақстан 11-орында тұр, көлемі – 30 миллиард баррель. Егер салыстыратын болсақ, рейтинг басында Венесуэла – 302,8 млрд баррель, одан кейін Сауд Арабиясы мен Канада тұр, сәйкесінше, оларда 267 және 167,9 млрд баррель. Мұнай экспортынан пайда екі жолмен, салық төлемдері, жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемдерін қоса алғанда (ҚР Ұлттық қорына қайта бағытталады) және шикі мұнай мен мұнайдан өндірілген тауарларға экспорттық кедендік баж түрінде (республикалық бюджетке) түседі. Бюджеттің 44 пайызы осы мұнай экспортынан түсетін қаражатпен толығады.
Мұнай-газ өнеркәсібі – ел экономикасының негізгі драйвері, сәйкесінше экономиканың осы саланың кірістеріне айтарлықтай тәуелді. Сарапшы мамандардың сөзінше, Қазақстандағы мұнай қоры 30 жылға дейін жетеді. Бірақ бұл аса көп уақыт емес. Бұған дейінгі 30 жыл мұнай өндіруден түсетін табысқа иек артумен өтті. Осы уақыт ішінде мұнай-газ саласының табысына жетеқабыл пайда әкелетіндей басқа салалардың әлеуеті қалыптаспады. Сондықтан бізге тек КҚК-ға балама ғана емес, жалпы ел экономикасын мұнай шикізатынан тәуелсіз қылуға бағытталған балама шешімдер керек екені айдан анық болып отыр.
Бауыржан Сқақов,
«Тұран-Астана» университеті экономика факультетінің деканы:
Мұнайдан түсетін табыстың орнын басатын төрт сала бар
– Біз 1 жыл болмасын, 5 жылға болмасын жоспарларымыздың барлығын мұнайдың нарықтағы бағасымен есептейміз. Жаңа Қазақстанды құру үшін шикізатқа тәуелді мемлекеттен трансформацияланған, яғни басқа да салалары пайда әкелетін мемлекетке көшу жоспарын жасауымыз керек.
Мәселен, экономиканың әлі де дамымай жатқан салаларына назар аудару қажет. Біз шикізатқа тәуелді болып отырған осы кезеңнен өтіп, ауыл шаруашылығы, туризм саласы, жеңіл өнеркәсіп, автоөнеркәсіп салаларына қаражат бөліп, одан түсетін табысты болашағымызбен байланыстыруымыз қажет.
Осы төрт сала мұнайдан түсетін табыстың орнын баса алады. Табыс түсірмейді дейтін салалардың барлығына реформа жасау арқылы кластер құрып, табыс түсіретін салаға айналдыруымыз керек.
Қара алтын нарығындағы ахуал, күретамыр құбырға айналған КҚК жұмысы дәл қазір біз үшін Ахиллестің өкшесіндей ең жанды жеріміз екені тағы бір мәрте дәлелденді. Қорыта айтқанда, мұңсыз болашақ болсын десек, мұнай-газ саласынан түсетін табысқа байланған ел экономикасына балама тірек болатындай салаларды дамытуға көңіл бөлетін уақыт келді. Тіпті, қолды мезгілінен кеш сермеп қалуымыз мүмкін екені де байқалып отыр.