Жаңаөзенге де жақсылық сыйлаған жампоз

Жаңаөзенге де жақсылық сыйлаған жампоз

Қазақ мұнайының игеріле басталғанына 120 жылдан асты. Бүгінде еліміз жылына 90 миллион тоннаға жуық мұнай өндіреді. Дүние жүзіндегі алпауыт мемлекеттерде өндірістің өркендеп дамуы мұнай-газ қор­ларына барлау жүргізу мен өндіру қар­қы­нын өте жоғары деңгейге көтерді, ал өңделген мұ­най өнімдерін сату мол қаржы та­будың бірден-бір тиімді жолына айналды. Бұл үрдіс біздің де даламызда мұнай мен газды өн­діру және өңдеуді жолға қойды, сондай-ақ бас­қа да табиғи байлық кендерінің көздерін ашып, елімізді тездетіп индустрияландыруға ар­қау болды. Сонымен қатар өндіріс сала­сы­ның қарқынды дамуы біздің атам заманнан бері қалыптасқан, тек қана ауыл шаруашы­лы­ғы­мен айналысатын қоғамымызға жаңа жұ­мыс табының пайда болуына септігін ти­гізді. Осы тың салаларды игеруде, әсіресе мұ­най-газ өнеркәсібінде көптеген қазақ аза­маты маңдай терін төгіп, қиын да абыройлы жұ­мыстың қыр-сырын толық меңгеріп, Ота­ны­мыздың экономикалық әлеуетінің өсуіне мол үлесін қосты. Солардың арасында атақ-даң­қы бүкіл Алашқа әйгілі болған Балғым­баев­тар әулеті бар. Біздің мақаламыз қайрат­кер­лер шыққан сол отбасының шоқтығы биік бір өкілі – Нұрлан аға Өтепұлы туралы болмақ. Қазақ халқының нар тұлғасы Нұрлан Өтепұлы туралы жазылған еңбектер жет­кілікті, тіпті ол өмірден озса да қазақ елі үшін атқарған қажырлы еңбегі, адамгершілігі мен ұлтсүйгіштігі ұмытылған емес. Дегенмен де Нұрекеңнің Жаңаөзенге жасаған еңбегін кө­зімен көрген азамат ретінде өткенге шолу жа­сап, ағамыздың рухы алдында інілік пары­зымды өтесем деген ой көптен көкейімде жүр еді. Мен Өзен мұнайын алғашқы игеру­ші­лердің ортасында өскендіктен, Бал­ғым­баевтар әулеті мен Нұрлан аға жайында жас­тайымнан қанық болдым, десе де ол кісі­мен алғаш рет кездесуіміздің сәті 1999 жылдың қа­зан айында түсті. Соның алдында Жаңаөзен қа­ласының әкімі Әбілхан Машани аға қыр­күйек­тің он алтысында сенатор болып сай­ланған-ды. Заңға сәйкес, сайлауға үміткер бол­ғандықтан, Мәкең тамыз-қыркүйек ай­ларында жұмыста бола алмады. Қазан айының бірі­нші декадасында Нұрлан Балғымбаев «Қазақойл» ұлттық мұнай компаниясының жаңа басшысы ретінде Ақтауға іссапармен ұшып келді. Ол күндері елдің тұрмыс жағдайы өте төмен деңгейдегі кез еді, себебі өндіріс тұра­лап, мекемелер банкрот болып, мардымсыз жа­лақының өзін де мезгілімен төлей алмай жат­қан уақыт. «Нұрлан Балғымбаев Ақтау қа­ла­сының әкімдігіне келеді» деген хабарды ес­тіген­нен-ақ сұрақтарымды әзірлеп, Жаңаөзен қаласында қалыптасқан жағдайларға қатысты мә­селелерді жеткізу мақсатымен кездесуге бар­дым. Аздаған топ қала әкімшілігінің қо­нақүй жағындағы орталық көшені жауып тас­тамақ болып жүр екен, олардың қоятын та­ла­бы – зейнетақы мен жалақы мәселесін ше­шуді жоғарғы жаққа жеткізу. «Жақсының жақсылығын айт, нұры тасы­сын» дейді атам қазақ. Бүкіл Қазақстан аймақ­тарында орналасқан мұнай кен орындарынан келген сан алуан маман иелері өзара жарысқа түсіп, үздіктері аса бағалы сыйлықтар алды. Осы үлкен мерекелік шара соңында барлық мұ­най басшылары мен ел азаматтарының ал­дында Нұрлан Өтепұлы менің қала басшысы ре­тінде атқарған еңбегімді бағалап алғыс айт­қанын ешқашан ұмытпаспын. Барлық түбек халқы жақсы білетін, 2000 жылдың қыркүйек айында республика деңгейде өткізілген Пір Бекет атамыздың 250 жыл­дығына арналған астың және құры­лыс­тар­дың идеялық авторы Ләззат Кетебайұлы бол­са, ал қаржыландыру мәселесін бөлісе кө­тер­ген Нұрекең басқарған мұнайшылар еді. Бар­лық мәселеге зор жауапкершілікпен, терең­нен зерделеп қарайтын ағамыз өмірден тым ерте кетті, әлі де елге бергенінен беретіні көп қайран аға – ел тұлғасы, біртуар азамат еді! Мұнай министрі кезінде Нұрлан Өтепұлы 1995 жылы тамыздың 22-інде Жаңаөзен қаласында жи­налыс өткізіп, ауыз және сарқынды суды та­залау, Кендірліден демалыс орнын ашу жө­нінде тарихи шешім қабылдаған болатын, ол хаттама менде әлі де сақтаулы. Ұмытпасам, ке­лесі күні Нұрекең қала мен өндіріс басшы­лары­мен бірге Кендірліге арнайы барып, жаға­лау­ды аралап көрген болатын және араға алты жыл салып құрылысты бастатып, жоба осылай іске асты. Сапалы ауызсу жаңаөзендіктер үшін қай мезгілде де күрделі де ауыр мәселенің бірі бо­латын, сондықтан Еділдің суын тазалайтын «МУД-720» маркалы француздардың «Дегре­мон» компаниясының қондырғысын алдыр­тып, қаламызға орнатып берген-ді. «Өзен­мұнай­­газ» акционерлік қоғамының бас дирек­торы Жақсылық Смағұлұлының тікелей тап­сырмасына сәйкес, бұл жобаны жүзеге асыруға басынан аяғына дейін белсене араластым, тіпті «Өзен жөндеу-құрылыс» басқармасының ди­ректоры қызметін тастап, «Өзенмұнайгаз» ак­ционерлік қоғамының құрылыс департа­ментіне ауысуға да тура келген-ді. Қондырғы пайдалануға берілген соң қала бойынша гепатит көрсеткіші республикалық деңгейде тө­мендеді, негізінен сары ауру дерті ауызсу са­пасына тікелей байланысты екен. Мен бұл мақалада Нұрлан Өтепұлының жалпы мұнай-газ өнеркәсібі саласындағы атқарған ұлан-ғайыр еңбегін, республика деңгейіндегі үлкен шараларды ұйымдастырудағы біліктілігі мен қабілеті жөнінде сөз қозғаған жоқпын. Мен Нұрекең бастаған ағаларымыздың «Өзен» мұ­най кен орындағы атқарған еңбектерінің кей­біріне ғана тоқталамын. Жүзеге асырылған үл­кен жобалардың арасында УПСВ-1, УПСВ-2 (ал­дын ала мұнайды судан айыру) комплекс­тері­нің құрылыстары өнеркәсіп үшін ерекше орын алады. Сонымен қатар Солтүстік Қазақ­стан облысында алғаш құрастырылған бұрғы­лау мұнараларын «Өзенмұнайгаз» акционерлік қоғамы игеріп отырған «Өзен» кен орнында сы­нақтан өткізіп, «Бұрғылау» ЖШС-на пайда­лануға берілуі де өте маңызды оқиғалардың бірі болатын. Жақында «Маңғыстау» газетінің 6 қаңтардағы нөмірінде «Қазақойл» ҰМК бас­шыларының 1999 жылғы желтоқсанда Жаңа-ө­зен қаласы тұрғындарының «Қазтрансойл» акционерлік қоғамы жеткізген ауызсуы үшін қордаланған 243 миллион теңге берешегін жабудың ешбір амалын таппай, Астанадағы мұнай саласының басшылары болған ағаларға арқа сүйеп барғанмын. Бұл – Жаңаөзен тұр­ғын­дары үшін күрделі мәселе, сондықтан менің «жанайқайымды» түсініп, тауымды жық­пай, тез арада шешіп бергенін аса ризалықпен жазғанмын. «Қуана білмегенге құт қонбайды» де­мек­ші, өзімді Нұрлан Балғымбаев сияқты ел тұл­ғасы бастаған, қазақ елінің тәуелсіздігінің ір­ге­тасын қалаған, мемлекетіміздің қалып­тасуына өрелі үлес қосқан ағалармен қызмет­тес, әріптес, үзеңгілес інілерінің бірі болып тә­лім-тәрбие алғаныма және де тапсырмаларын абыроймен орындап, сенімдерін ақтай алға­ны­ма өзімді бақытты сезінемін. Уақыт өте келе менің түсінгенім, сол кез­дегі басшы ағалар үшін елдің қамы, ха­­­­лықтың тұрмыс-жағдайы өндірістің күн­делікті күйбең тіршілігінен анағұрлым жоғары тұр­ған екен. Олар Бауыржан Момышұлы ата­мыз айтқандай, «Ел дегенде еміреніп, жұрт де­генде жүгініп қызмет еткен» жандар еді. Дәл сол мезгілдері қала мен өндіріс арасында өте іс­керлік байланыс орнаған-ды, әттең кейінгі жас менеджер басшылар тек мұнаймен ай­на­лысып, әкімшіліктен сырт айналып, қала тір­лігіне қатысты мәселелерді немқұрайды тың­дап, өзім білдікке салынды, тіпті жазған өтініш хат­тарымызды атүсті қарап, сыртымыздан әр­піл-тәрпіл сөйлейтін кездер де болмай қал­ған жоқ. Ол басшылар кәсіподақтың қор­да­ланған қаражатын мезгілімен аудармай, кә­сіп­одақты әбден әлсіретіп, ел алдында беделіне нұқ­сан келтірді, сондықтан ел ендігі жерде өн­діріс басшысы мен кәсіподаққа арызданбай, ереуілдеуші топ басшыларына иек артатын жағ­дайға жеткен-ді. Мұнайшы жұмысшылардың әлеуметтік пакеттерін ең жоғарғы деңгейге көте­ріп, республикада жұмыс берушілер арасында бірін­ші орын алдық деп масайрап, халыққа енді тек жұмыс істеңіздер деген талап қойып, үгіт-насихат жұмыстарын жүргізуді мүлдем ұмыт­ты, жұмысшы халықпен арадағы байла­ныс­ты сөйтіп жүріп үзіп алған-ды. Оның кейін­гі салдары бәрімізге белгілі. Өкініштісі, жас толқын басшылардың кейбіреулері Нұр­лан Балғымбаев сияқты сардар басшылардың салған сара жолымен жүре алмады. Дегенмен барлығын бірдей кінәлауға да болмас, себебі білімді, талантты жас ма­ман­дар­дың қажырлы еңбегімен жаңа тех­нологиялар өндіріске енгізіліп, жаңа өндіріс мә­дениеті қалыптасып келеді. Олардың алғыр­лығына риза болып қуанамыз, болашақта елді, өндірісті кімдер басқарады деген ой өз жауа­бын тап­қандай. «Ауру батпандап кіріп, мыс­қыл­дап шығады» демекші, болашақта өткеннен са­бақ алып, басшы кадрларды дайындау, та­ғайын­дау мәселесіне дұрыстап көңіл бөлетін уа­қыт жетті. Өйткені басшылық қызметке кез­дейсоқ адамды тағайындау, яғни оның жер­лес­тігіне немесе руластығына қарау дұрыс емес саясат. Қазақтың «Басшысы жақсы ел азбас, бас­шысы жаман ел оңбас» деген даналық сөзі осын­дайдан шыққан болар. Мақаланы жазу­да­ғы көздеген мақсатым, біріншіден елдің ең қиын өтпелі кезеңінде қызмет атқарған ел аза­маты Нұрлан Өтепұлының Жаңаөзен қала­сы мен мұнай өнеркәсібіне қосқан мол үлесін, үзеңгілес әріптестерімен бірігіп атқарған ең­бегін қазіргі жас ұрпақ өкілдері біле жүрсе де­ген ой. Орайы келгенде айта кетейін, Нұре­кең ағамыз алпысқа толғанда Атырау қаласына мерейтойға шақырды, сыйлы азаматтың ықы­ласын қабыл ала отырып құр қол бар­ма­дым. Өйткені мен атақты геолог Сайлау Жыл­қыайдаров ағамыздан Ұлы Отан соғысының ар­дагері, мемлекет қайраткері Өтеп Бал­ғым­баев атамыздың Жаңаөзен қаласының алғаш қа­зығын қаққанын және оның өркендеуіне мол үлесін қосқаны туралы айтқан естелігін әлденеше рет естігенмін. Сондықтан Өтеп ата­мыздың айрықша еңбегін бағалап, оған Жаңа­өзен қаласының ең үлкен көшесіне есімін беру туралы шешімді Нұрекеңе ел алдында табыстадым. Алдыңғы лек ағалар қиын-қыстау кезде еңбек етті, бірақ мойымады, себебі олар қазақтың: «Қиындықтан қайыспаған жанға құ­дай қарасады, тағдыр болысады» деген да­налық сөзін бойына жастайынан сіңіріп өскен бол­са, кейін өздерінің ұстаз - басшысы, уақы­тында «қазақтың Маресьеві» деген абыройлы атаққа ие болған Рахмет Өтесінов ағамыздың өмірдегі ерлігі де өнеге болды деп есептеймін. «Жақсы адам – елдің ырысы» демекші, сөз соңын­да тірі болғанда биыл 75 жасқа келетін Нұр­лан Өтепұлының топырағы торқа, иманы жол­дасы болсын. Оның үлгі тұтарлық өмірінен са­бақ алған, елім деп бой түзеген ұрпақтары – іні­лері­міз тәуелсіз еліміздің мәңгілігі үшін қажырлы еңбек етіп, әке жолын абыроймен жалғастыра­тынына сенімім мол.

Жалғас БАБАХАНОВ, Қазақстанның Құрметті құрылысшысы