Ақылы байқау ақылды бала қалыптастыруға негіз бола ала ма?

Ақылы байқау ақылды бала қалыптастыруға негіз бола ала ма?

Ізденіс жолына түскен, мектеп жасындағы оқушы үшін өз қа­бі­лет-қарымын көр­сететін әрбір мүм­кіндік алаңы маңызды. Ол мек­те­пі­шілік өнер сайыстары не­месе ау­дандық, облыстық бай­қаулар болуы мүмкін. Тіп­ті, «республи­ка­лық» де­ген статусы бар кез келген кон­­курстың сертификаты мен ма­ра­паты жетістікке ұм­тылған жа­сөс­пірім үшін аса өзекті екені сөз­сіз. Сол үшін де мектеп оқу­шы­лары кон­курс, олимпиада атау­лыға жары­са қатысып жа­тады. Дегенмен «саны көп, сапасы жоқ», 300, 500, 1 000 теңге болса да баланың қал­­­тасын қағуды мақсат тұтатын бай­қау­лар­дың бар екені жасырын емес. Жай ғана бар емес, олар өте көп. Білім және ғылым ми­нистрі Асхат Аймағамбетовтің сөзінше, он­дай олимпиадалар білімнің құнын түсіріп, ба­ланың ұмтылысына, ынта-жігеріне кері әсер етеді. Олай деу себебіміз, ол ақылы бай­қау­ларда нақты бір құрылған алгоритм жоқ. Мы­салы, 1-орын жеңімпазы біреу емес, бір­неше болып шығып, алғашқы 2, 3-орынды да 10-20 шақты қатысушы қатарынан ие­леніп жатуы ғажап емес. Одан бөлек, ақпарат құпиялылығының сақталмауы. Өйткені ақысы төленген соң байқау сұрақтары қолға беріледі. Сол арқылы бала парақтағы тап­сыр­маларды ағайын-туыс, ата-анасының жа­нында отырып та оңай орындап тастай ала­ды. Бұлардың барлығы – оқушының бі­лім көрсеткіштерін нақты бағалау кри­те­рийі­не қарама-қайшы келіп, пәндік олим­пиа­да мәртебесін төмендететін факторлар. Сондай-ақ министр білім ордаларында ақылы олимпиада өткізілмеуі керек де­ген талап қойылғанын қадап айтқан еді. Ал оған баланың өзі қатысуға ниетті болса, ол процесс мектептен, мұғалімдерден тыс жүр­гізуге тиіс. Оған шектеу жоқ. Бұл – әр адам­ның жеке таңдауы екенін алға тартқан ми­нистр тағы бір жайтты жіті бақылауда ұстау керегін ескерткен. «Бірақ мектеп ұйымдастырып, олар ақы­лы олимпиадаға қатыс деп мәжбүрлесе, бұл бас­қа мәселе болып саналады. Қазір біз ақы­сыз олимпиадалардың санын көбейтіп жа­тыр­мыз. Ондай олимпиадалар көп болуы ке­рек. Бұл – балалар үшін маңызды. Бірін­ші­ден, ол ашық, адал болуы керек. Екіншіден, бала­ның білімін анықтайтын олимпиада болуы керек» деп ескерткен Асхат Аймағамбетов. Дәл осы тұста «қазіргі орта және жо­ғары білім беру саласында «Республи­ка­лық, халықаралық деңгейдегі деген титул­ды иеленіп алып, ақылы-тегіні бар, сапалы-са­пасызы бар, санына жетіп болмайтын кон­курстар мен байқауларды бақылап, сарап­тап отыратын орган бар ма?» деген заңды сұрақ туатыны сөзсіз. Сол байқау­лар­дың ең басты қатысушылары оқушылар мен оқытушылар, ал қамтитын аумағы мектеп ау­диториясы болғандықтан, Білім және ғы­лым министрлігінің Мектепке дейінгі және ор­та білім беру комитетінің бас сарапшысы Ма­рат Сүлейменовке көтерген мәселеге қа­тысты бірнеше сауал жолдаған едік. Марат Сүлейменов, Білім және ғылым министрлігі­нің Мектепке дейінгі және орта білім беру комитеті­нің бас сарапшысы: Артықшылық берілген олим­пиадалар бар – Жеке қоғамдық ұйымдар Білім және ғылым министрлігіне бағынысты болмаған соң, олар қандай да бір конкурстар өткізетін бол­са, оны тексеруге, жұмысын үйлестіруге ми­нистрліктің құзыреті жоқ. Жеке ұйымдар кә­сіпкерлік қызмет субъектілері болған­дық­тан, Кәсіпкерлік кодексіне сәйкес жұмыс ат­қарады. Сондай-ақ осы бұйрықпен бекітіл­ген олимпиадалар мен жарыстар тегін өткі­зі­леді. Жалпы білім беретін пәндер бойын­ша республикалық және халықара­лық олимпиадалар мен ғылыми жобалар, кәсіби шеберлік конкурстары және спорттық жа­рыстардың ішінде ресми түрде рұқсат етіл­гендері Білім және ғылым министрінің 2011 жылғы 7 желтоқсандағы №514 бұйры­ғын­да көрсетілген. Сондай-ақ барынша ашықтықты қам­та­масыз ету мақсатында министрлік өт­кізетін барлық олимпиада мен жарыс­ «Дарын» республикалық ғылыми-прак­ти­­­калық орталығының daryn.kz сайтында жарияланады, оған кез келген адам кіріп кө­ре алады. «Ал ол байқаулар талапкерлерге қандай ық­пал етеді?» деген сұраққа келсек, «Білім ту­ралы» Қазақстанның 2007 жылғы 27 шіл­де­дегі заңына сәйкес, бiлiм беру гранттарын алу конкурсы кезiнде түлектердің 8 ұпайлары тең болған жағдайда, халықаралық пәндік олим­пиадалар мен ғылыми жобалар кон­курс­тарының (бiрiншi, екiншi және үшiншi дәрежелi дипломдармен мара­пат­талған), ха­лықаралық, республикалық конкурс­тары­ның және спорттық жарыс­тардың соңғы үш жылдағы жеңiмпаздардың, сондай-ақ өздерi таңдаған мамандықтары бойынша олим­­пиада жеңiмпаздарының артық­шы­лық­ты құқығы бар. «Бізде оқушылардан ақша жиналмайды» БҒМ Мектепке дейінгі және орта білім беру комитетінің жауабын алып болған соң бұл байқау, олимпиадаларға қатысу мек­теп­тердің өзінде қалай жүзеге асады екен деген ойға қалдық. Астаналық мектептердің осы са­лаға жауапты мамандарын сөзге тартқан едік. Ең бірінші BINOM Ұлы дала мектебінің бейін­дік оқыту жөніндегі директордың орын­басары Самал Жәдігерқызынан мектеп оқу­шылары жиі қатысатын республикалық не­месе халықаралық олимпиадалар туралы сұрадық. Оның сөзінше, балалар қатысатын байқаулардың ең негізгілері — «Дарын» рес­публикалық ғылыми-практикалық ор­та­лығымен ұйымдастырылатын тегін, мек­тептен бастап, кейін қалалық, аудандық, республикалық, халықаралық деңгейде өтетін байқаулар мен жалпы білім беретін пәндер бойынша олимпиадалар. Әлбетте, мектеп оқушылары үшін әр­бір марапат, мадақтың орны ерекше ыс­тық болатыны сөзсіз. Ал сол барын салып, жа­нын салып қатысқан олимпиадалардан ал­ған диплом-сертификаттардың нақты қан­дай пайдасы болады?! БҒМ жолдаған сауа­лымызға қатысты Самал ханымның да жауа­бын естігіміз келді. Оның айтуынша, биылғы жылы ми­нистрліктің бекітіп жатқан халық­ара­лық деңгейдегі олимпиададан оқушы орын алса, әр медальға ақшалай түрде сыйа­қы беріледі деген қаулысы мо­ти­ва­ция­ беретін жаңалық болып тұр. Осылайша, оқу­шы­лар ауқымды деңгейдегі конкурс-олим­пиа­даларға қатысуға тырысатын болады. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына Жол­дауын­да халықаралық пәндік олимпиада­лар­да жеңімпаз және жүлдегер болған оқу­шы­ларға бір реттік ақшалай сыйақы беруді тап­сырған болатын. Дарынды балаларды қолдау үшін Пре­зиденттің тапсырмасына сәйкес, кон­курсқа қатыспай-ақ гранттар беру, сон­дай-ақ халықаралық олимпиада жеңім­паз­дары­на біржолғы ақшалай сыйақы беріледі деп жоспарланып отыр. Атап айтсақ, алтын медаль үшін – 4,5 млн, күміс медальға –3 млн, қола медальға 1,5 млн ұсынылмақ. Со­ны­мен бірге жүлдегерлерді дайындаған пе­да­гогтерді қолдау мақсатында 450-150 мың көлемінде сыйақы беріледі.