Жаңалықтар

Американың Индиана университетінде қазақ тілін үйретіп жүрген Мөлдір

ашық дереккөзі

Американың Индиана университетінде қазақ тілін үйретіп жүрген Мөлдір

Бұған дейін кәрі құрлықтың белді университеттерінде қазақ тілі мен әде­­биетінен дәріс оқып жүрген мамандар тура­лы жиі жазған едік. Сол кезде «Ал Америкада қазақ тілін оқытып жүрген кім бар екен?» деп қызыққанымыз бар. Мөлдір Оразбаева – АҚШ-тағы жетекші ЖОО-лар қатарына енетін Индиана университетінде америкалықтарға қазақ ті­лін үйретіп жүрген жас мұғалім. Аме­ри­када қазақ тілі пәнінен сабақ беруді дұрыс жолға қоюға бағытталған Fulbright Foreign Language Teaching Assistant бағ­дар­ламасының грантын ұтып алған Мөл­дір америкалықтардың қазақ тіліне деген қызығушылығы зор екенін айтады. Елге келген соң, Америкада жиған-тергенін қа­зақстандық студенттерге бөлісуді көз­деп жүрген Мөлдірге хабарласып, әңгі­ме­ге тартқан едік. – Индиана университетінің студент­тері­не қазақ тілін үйрету мүмкіндігі қай­дан туындағанын сұрамас бұрын, ал­дымен қиыны мен қызығы қатар жүре­тін ұстаздық қызметке қалай ара­ласқаныңызды айта кетсеңіз. – Жалпы шет тілін, соның ішінде ағыл­шын тілін үйрену процесіне деген қызы­ғу­шы­лық бала кезімнен бастау алған. 6 жаста бол­ғанымда анам Жезқазғандағы Оқушылар сарайына ертіп келіп, «Көңілің қалаған үйір­мені таңда» дегенде «ағылшын тілі курсына бара­мын» деп айтқаным есімде. Сосын, есіңіз­де ме, бір кездері Қазақстанның алыс ай­мақ­тарына ағылшын тілін үйреткісі келетін аме­­­рикалық еріктілер келіп, лагерь ұйым­дас­тырып, қызыққа толы сабақтар өткізетін еді ғой. Сол мамандардың өткізген сабақ­тары­нан әсер алғаным соншалық, оқуға де­ген ынтызарлығым бұрынғыдан бетер арта түс­ті. Сөйтіп, Жезқазғанда орта мектепті тә­­мам­даған соң Е.Бөкетов атындағы Қара­ған­ды мемлекеттік университетінде «шет тілі: екі шет тілі» мамандығы бойынша білім ал­дым. Екінші шет тілі қытай тілі бол­ған­дық­тан, 2-курста академиялық ұтқырлық бағ­дарламасы бойынша Қытайда бір семес­тер оқыдым. Ол оқудан келген соң, қытай тілін үйренуге қызығушылығым жоғарылап, оны жетік меңгеруді мақсат еттім. Еліміздегі Конфуций институты филиалының өкілдері қытай тілін меңгергендерге арнайы шәкір­тақы тағайындап, аспан асты еліне оқуға жібереді. Ол грантты ұтып алған мен ба­ка­лавриатта оқып жүріп Қытайда тағы бір­неше ай оқып келдім. Содан соң «Бола­шақ» бағдарламасымен пара-пар Қытай мем­лекеттік грантын жеңіп алып, Шандон про­винициясында орналасқан Циндао уни­верситетінде магистратура бөлімінде білім алдым. Онда оқып жүргенде белсенділік таны­тып, көп іс-шараға қатыстым, әсіресе, Шан­хай ынтымақтастық ұйымына (ШЫҰ) мү­ше мемлекеттер басшыларының самми­тін­де, Теңіз экспосында қазақ және қытай тілі­нен аудармашы болып жұмыс істедім. Ма­гистратураны бітірген соң, өзім оқыған Қара­ғанды мемлекеттік университетінің бас­шылығы оқытушылық қызметке шақы­рып, еңбек жолымды сонда бастадым. Сабақ барысында[/caption] – Елшіліктің ресми сайтында бұл бағ­дарлама «Америка университеттері мен колледждерінде қазақ тілі пәнінен сабақ беруді дамытуға көмектеседі» де­лінген. Бізді Американың ЖОО-ларында қа­зақ тілін үйренгісі келетін амери­ка­лық студенттерге мүмкіндік жаса­ла­ты­ны таңғалдырып отыр. – Иә, қазақша сөйлегісі келетін аме­ри­ка­лықтың Америкадан ары аспай-ақ ана ті­лімізді үйренуге мүмкіндігі бар. FLTA же­тек­шілері маған оқу бағдарламасына қазақ ті­лі пәні кіріктірілген екі университет: Ин­диа­на мен Джорджия университеттерінің біреуін таңдау құқығын берді. Индиана уни­вер­ситетінде Орта Азия елдерінің тілі мен мәдениеттін зерттеуге бағытталған ка­фед­ра бар. Онда оқитын студент осы аймақ­қа кіретін елдердің бірінің тілін үйренуі қа­жет. Ал Джорджия университінде орыс флаг­­маны бағдарламасы бойынша оқы­ты­латын қазақ тілі орыс тілінің көлеңкесінде қалып қояды. Онда Қазақстанның ірі қа­ла­лары­на барып, орыс тілін үйренгісі келетін сту­денттер алдымен қазақ тілінен емтихан тап­сыруы қажет. Осылайша, олар бұл емти­ханнан мүдірмей өту үшін қазақ тілінің бір­­неше деңгейін меңгеруді көздейді. Ин­диа­на университетіндегі кафедраны таңдаған се­­­бебім – онда қазақ тілі ешбір тілдің кө­лең­кесіне жасырынбай, негізгі тіл ретінде оқы­тылады, сондай-ақ Қазақстан туралы да көп мә­лімет беруге мүмкіндік бар. Мен – Ин­диа­на университетінде қазақ тілінен сабақ бере­тін жалғыз мұғаліммін. Мұны мен ана тілі­мізді, төл мәдениетіміз бен салт-дәс­түрі­мізді дәріптеу үшін маған берілген бақ деп біле­мін. Айта кетерлігі, мен сабақ беретін сту­денттердің басым бөлігі – қазақ тілін жүр­дім-бардым емес, шындап үйренгісі келе­тін энтузиастар. Қазақ тілін үйренудегі мақ­сатын түсіндірген олардың бірі «Қазақ­стан­да көздің жауын алатын жер көп. Алдағы уа­қытта сонда саяхаттап бармақпын. Сол кез­де қазақтармен қазақша сөйлеп, бар­лы­ғын өзім сұрап білгім келеді» деп түсіндірсе, америкалықтар Қазақстаннан асырап алған, ұлты бөлек екінші студентім «Мен – Қазақ­стан­нанмын, сол үшін қазақ тілін білуім тиіс» дейді. Олар мектепте Орта Азия елдері­нің географиясын оқымағандықтан, осы ай­мақта орналасқан әсем жерлер туралы естіп-білген соң, өз көзімен көргісі келеді. Со­дан соң докторантура бөлімінде оқитын сту­денттер Қазақстанда жүргізіліп жатқан саяси реформаларға қызығатындықтан қа­зақ тілін үйренгісі келетінін айтады. Ал хок­кейге қатты қызығатын бір студентім уни­верситетте дәл ортасында елтаңбамыз бейнеленген, Қазақстан деген жазуы бар ұлт­тық құраманың жейдесін киіп жүреді. Қа­зақстандық хоккейшілердің өнерін ба­қылап, ойынын қалт жібермей, жанкүйерлік танытады. Жалпы, америкалықтар біре­гей, жан-жақты болу үшін көп елдің мә­де­ние­тінен хабардар, сарапшы болғанды жөн са­найды. [caption id="attachment_173209" align="alignnone" width="2048"] Наурыз мерекесін тойлау кезінде[/caption] – Сабақ үстінде мәдениетіміз туралы да төпелей сұрайтын болар. – Иә, оларды ұлттық бірегейлігімізге қа­тыс­тының барлығы қызықтырады. Сабақ ор­тасында «Неге сіздер дәл осылай жасай­сыз­дар?», «Қалай сонда?» деп таңғала сұрай­ды. Апта сайын еркін форматта әңгілемесу са­ғатын өткіземін. Сонда олар салт-дәстүр тура­лы көп білгісі келетінін айтады. Қыз қуу тура­лы естіген бойда «Қызды неге қуасыздар сон­да?» деп сұрайды, көкпар ойынын сөз ет­­сем, «Неге ешкінің терісін ғана қолда­на­сыз­дар?» деп сұрақтың астына алады. Мұның барлығын кішкентайдан біліп өскеніміз өз алдына, дегенмен алдыңа өзге ұлт өкілі ке­ліп, себебін сұрағанда «қалай түсіндірсем бо­лады?» деп қипалақтап қалады екенсің (кү­ліп). Түнеугүні Жұбан Молдағалиевтің «Мен – қазақпын мың өліп, мың тірілген» өлеңін оқытсам, «Қалай сонда? Қазақтар қа­лайша мың рет өліп, мың рет тіріледі?» деп сұрайды (күліп). Бірақ олар осындай сөйлемдердің астарына үңіліп, сырына қа­ны­ғып, тұңғиығына терең бойлаған сайын ана тіліміздің құдіреті шексіз екенін түсіне бас­тағандай. Содан соң «Қызық екен, иә. Ал бізде былай...» деп салыстыратын болды. Өт­кен­де елден әкелген көп асықты алып, сырт­қа шығып, ойнатқыздым. Сонда олар бала­лық шаққа саяхаттап, сол кездегі ойнаған ойын­дарын еске алды. Кеше Наурыз мере­ке­сінде камзол киіп, бауырсақ пісіріп әкелдім. Со­сын ұлық мерекенің Қазақстанда қалай той­ланатынын айтып, наурыз көже, алты­ба­қан, бата беру туралы дәріс оқыдым. Қа­зақ­тардың жетіні неліктен киелі сан деп есеп­тейтінін де түсіндірдім. Жалпы, қазір олар біз туралы көп дерек біледі деп мақта­ныш­пен айта аламын. Бағдарлама ережесіне сәй­кес мұнда тоғыз ай ғана сабақ беремін, де­се де алдағы уақытта барлығы Қазақстанға ке­летін болғандықтан, тілді ұмыта қояды деп ойламаймын. Кейбірі келесі жылы басқа мұға­лім келсе оқуды жалғастырмақ ойы бар. Бі­рақ оларға «қазақша сөйлескілерің келсе, күн демей, түн демей, маған хабарласыңдар, әркез көмектесемін» деп осы бастан айтып жүр­мін. – Америкалықтарды ана тілімізді үйрену­ге ынтықтырудан бөлек, өзіңіз де көп нәрсе үйреніп жүргенге ұқсайсыз. Оқытушылықпен қатар, сіз де студент ре­тінде білім алып жүрсіз бе? – Иә. Бізге бірінші семестрде екі курс бойын­ша сабақ оқу міндеттеледі. Алғашында лингвистика және психолингвистика пәнін оқып, сосын көп оқытылмайтын тілдерді оқы­ту әдістемесі курсынан көп нәрсе үйрен­дім. Қазақ тілі көп оқытылмайтын тілдер тобына кіретіндіктен, оны оқыту әдістемесін әлем тілдері арасында көш бастап тұрған үз­дік бес тілді үйретудің әдістемесімен тіпті са­лыс­тыруға келмейтіні белгілі. Сон­дық­тан қазақ тілін әлеме әйгілегіміз келетін біз­дің шетелдіктерден үйренеріміз көп. Ал осы семестерде жаһандық нарратив және мультикультурализм, америкалық мәдениет жә­не ағылшын тілін шет тілі ретінде оқыту (TESOL) бойынша дәрістерге қатыстым. Бұйырса, мамыр айында елге қайтамын. Әр­бір фулбрайтер бағдарлама біткен соң еліне барып, екі жыл жұмыс істеуі қажет. Осында жиған-тергенімнің барлығын қазақстандық сту­денттерге үйретуге асықпын. Мақтан­бай­мын, бірақ менің тіл үйретуден талантым бар деп ойлаймын. Бұған дәлел көп, нәтиже де жетерлік. Айналам да үнемі айтады. Ағыл­шын десе ағылшын, қытай десе қытай, қазақ де­се қазақ тілін үйретемін. Алдағы уақытта шет­елдіктерге қазақ тілін оқытуды жал­ғастыра беруім мүмкін. Бәлкім, басқа тілді үйретуге көңіл бөлуім ықтимал. Десек те қазір бойымды кернеген басты мақтаныш – Америкада қазақ тілі үйретуге бар күшімді сал­ғаным. Бұл – екінің біріне бұйыра бер­мей­тін бақ. Студенттерім фойеде мені көріп қалса анау жақтан «Сәлеметсіз бе, Мөлдір Ға­лымжанқызы!» деп бүкілінің көзінше ай­қай­лап келіп, амандасқанда ет жүрегім ел­жі­реп сала береді. Үзіліске шығып тұрған бас­қа студенттер «Мынау қай тілде сөйлеп жатыр?» деп сыбырласып, бір-бірінен сұрап жа­тады. Ал мен болсам «Америкада амери­ка­лық азамат маған қазақша амандасып жатыр ма? Рас па?» деп өз көзіме өзім сенбей, бі­раз кідіріп қаламын. Сәлден соң мұның бар­лығы түс емес, өңім екенін түсінген соң, ерек­ше сезімді бастан кешіремін. Мұғалім үшін бұдан асқан бақыт бар ма?!

Әңгімелескен Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ