جەتىسۋ، اباي، ۇلىتاۋ – بايتاق دالا تاريحىنىڭ جاڭا بەتى

ەل مەن جەردىڭ يەسى – حالىق. دەمەك، قاشان دا ەل بيلەۋشىلەر حالىقتىڭ قونىستاۋىنىڭ ءجيى نە سيرەك بولۋىنا وراي اكىمشىلىك اۋماقتاردى بەلگىلەپ كەل­گەن. سونداي-اق كەيدە ساياسي-ەكونوميكالىق ماقساتتارعا ساي بۇرىنعى اۋماقتار ءىرى­لەن­دىرىلىپ، بىرىكتىرىلىپ جاتادى.

تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىل­دارىندا ەلى­مىزدە اكىمشىلىك اۋماق­تاردى وڭ­تاي­لان­دىرۋ ساياساتى ءجۇرىپ، 1997 جىلى 22 ءساۋىر­دە تورعاي وبلى­سى تارا­تىلىپ، تەر­ري­تورياسى قوستاناي جانە اق­مولا وب­­لىس­تارىنا ءبولىنىپ بەرىلسە، سەمەي وبلى­سى ور­تالىعى وسكەمەن قالاسى بولىپ بەل­گى­لەن­­گەن شىعىس قازاقستان وبلىسىمەن بىرىك­تىرىلدى. بۇرىن قاراعاندى وبلىسىنىڭ قۇرامىنان ءبولىنىپ شىققان جەزقازعان وبلىسى قايتادان قاراعاندى وبلىسىنىڭ قۇرا­مىنا ەندى. تالدىقورعان وبلى­سى­نىڭ اۋ­ماعى الماتى وبلىسىنىڭ قۇرامىنا كىر­دى. مىنە، ءسويتىپ ءبىر كەزدە 19 وبلىستان تۇرا­تىن قا­زاقستان اۋماعى ەندى 15 وبلىس اۋ­ماعىنا ءبولىنىپ، جاڭا اكىمشىلىك اي­ماق­تار پايدا بولعان ەدى. دەگەنمەن ونسىز دا ۇلان-بايتاق دالادا سيرەك قونىستانعان رەسپۋبليكامىزدىڭ حالقى جاڭا اۋماقتىق بولىنىستەردەن كەيىن ءبىراز قيىندىق كوردى. اتاپ ايتقاندا، كەيبىر اۋدان، اۋىلدار وب­لىس ورتالىقتارىنان تىم قاشىقتاپ كە­تىپ، قاتىناس قيىندادى. سونىڭ سەبەبىنەن شەت­تە قالعان ەلدى مەكەندەردەن حالىقتىڭ ۇدەرە كوشىپ، وبلىس ورتالىقتارىنا، ال­ماتى سەكىلدى ءىرى قالالارعا قونىس اۋدارىپ، ەلى­مىزدەگى ۇلكەن شاھارلاردا ۋربانيزاتسيا ۇدە­رىسى قاۋىرت بايقالدى. بۇل ەلىمىزدەگى قا­لا حالقىنىڭ سانىن ارتتىرعانىمەن كوپ­تەگەن قيىندىق پايدا بولدى. بۇ­رىن اۋىل شارۋاشىلىعىمەن اينالىسىپ كەل­گەن حالىق باسقا سالالاردان جۇمىس ءىز­­­دەۋگە ءماجبۇر بولدى، ەلىمىزدىڭ اگرارلىق سالاسىن اقساپ، ەلدى مەكەندەردىڭ جويىلۋى­نا، قالالاردا جۇمىسسىزدىقتىڭ كۇشەيۋىنە جەت­كىزدى. تاراتىلعان بۇرىنعى وبلىس ور­تا­­­لىقتارى جۇدەدى. ءسويتىپ بۇل ۇدەرىس تۋرا شيرەك عاسىرعا دەيىن جالعاستى. بۇلاي كە­­تە بەرسە قازاقستان حالقى ساناۋلى قالا­لار­عا جينالىپ، الەمدەگى توعىزىنشى تەر­­ريتوريا اتالعان ەلدىڭ كوپتەگەن اي­ما­عىندا حالىقتىڭ سانى مۇلدەم ازايىپ كەتۋ قاۋپى ءتوندى. ال بۇل جاعداي مەم­لە­كە­ت­ى­مىزگە ستراتەگيالىق جاقتان ءتيىمسىز بو­لارى انىق ەدى. دەگەنمەن مۇنى ءجىتى اڭعا­رىپ، ەلىمىزدىڭ اكىمشىلىك اۋماقتارىن قاي­تا رەفورمالاۋ قاجەتتىگىن دەر كەزىندە اڭ­عارىپ، وسى وزەكتى ماسەلەنى شەشۋدى با­تىل قولعا العان قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ وسى جىلدىڭ 16 ناۋرىزىندا جاساعان «حا­لىق بىرلىگى جانە جۇيەلى رەفور­مالار – ەل ءور­كەن­دەۋىنىڭ بەرىك نەگىزى» اتتى جول­داۋىن­دا بىلاي دەگەن ەدى:
– «قۋاتتى وڭىرلەر – قۋاتتى ەل» دەگەن ۇستا­­نىم ءاردايىم وزەكتى. وسى ورايدا، ەلى­مىزدەگى اكىمشىلىك-اۋماقتىق قۇرىلىمنىڭ وڭ­تايلى بولۋى وتە ماڭىزدى. بۇعان دەيىن شىم­كەنت رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قا­لاعا اينالدى. وبلىس ورتالىعى ءتۇر­كى­ستان قالاسىنا كوشىرىلدى.
سونىمەن بىرگە وڭتۇستىك قازاقستان وب­لىسى تۇركىستان وبلىسى دەپ اتال­­دى. بۇل قاي جاعىنان الساق تا دۇرىس قا­دام بولدى. ونى حالىق وتە جىلى قابىل­دا­دى. مەن «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» ات­تى ماقالامدا وسى ءۇردىس جالعاساتىنىن ايت­قان ەدىم.
سودان بەرى ازاماتتارىمىزدان كوپ­تە­گەن ۇسىنىس كەلىپ ءتۇستى. مەنىڭ تاپ­سىرمام بويىنشا ونىڭ ءبارى مۇقيات زەر­­دەلەندى. حالىقتىڭ قالاۋىن ەسكەرىپ، مەن بۇگىن بىرقاتار باستاما كوتەرگەلى وتىر­مىن.
ەڭ الدىمەن، سەمەي ايماعىندا اباي وب­­­­لى­سىن قۇرۋدى ۇسىنامىن.
سەمەي قالاسى جاڭا وبلىستىڭ ور­تا­لىعى بولادى. وسى ماسەلەنى ايماق تۇر­عىندارى كوپتەن بەرى ايتىپ جۇرگەنىن بىلە­مىن. قازىر ول جاقتا شەشىمىن تاپپاعان ءتۇيت­كىلدەر از ەمەس. مىسالى، ايماقتىڭ ءىش­كى ينفراقۇرىلىمى ابدەن توزعان. كەزىن­دە الاش ارىستارىنىڭ باسىن قوسقان سە­مەي قالاسىنىڭ جاعدايى دا ءماز ەمەس. ءبىز تاريحي ادىلدىكتى ورناتىپ، ۇلىلارىمىز ءدۇ­نيەگە كەلگەن كيەلى ولكەنى قايتا جاڭ­عىر­تۋعا ءتيىسپىز.
تاعى ءبىر ماسەلە. بۇرىنعى جەزقازعان وب­لىسىنىڭ اۋماعىندا ۇلىتاۋ وب­لىسىن قۇرۋ قاجەت. جەزقازعان قالاسى قاي­تادان وبلىس ورتالىعى بولادى. بۇل اي­ماق­تا دەربەس وبلىس قۇرۋ – ەكونوميكا­لىق قانا ەمەس، رۋحاني جاعىنان دا ماڭىز­دى شەشىم.
كەڭ بايتاق قازاق جەرىنىڭ ءدال جۇرە­گىن­دە ورنالاسقان ۇلىتاۋدىڭ ءتول تاريحىمىزداعى ورنى ەرەكشە. ەل تاعدىرى شەشىلگەن ۇلى جيىندار وسىندا وتكەن. سا­رىارقانىڭ تورىندە ورنالاسقان بۇل اي­ماق­تىڭ تۋريستىك الەۋەتى وتە زور. ونىڭ ءون­دىرىستىك قۋاتىن، لوگيستيكالىق مۇمكىن­دىگىن ۇتىمدى پايدالانۋ كەرەك. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءبىز ۇلىتاۋ ايماعىنىڭ دامۋىنا جول اشامىز.
ءۇشىنشى ماسەلە. الماتى اگلو­مەرا­تسيا­سىنا قاتىستى تۇيتكىلدەر كوپ. وب­لىس تۇرعىندارى نەگىزىنەن قالا ءتوڭى­رە­گىنە شوعىرلانعان. ۇزىناعاشتاعى نەمەسە تال­عارداعى ماسەلەنى سوناۋ تالدىقورعاندا وتى­رىپ شەشۋ وڭاي ەمەس. وبلىس ورتا­لى­عى­نا بارۋ ءۇشىن حالىقتىڭ الىسقا سا­بىلۋى­نا تۋرا كەلەدى. وسى جانە باسقا دا جايت­­تاردى ەسكەرە وتىرىپ، الماتى وبلى­سىن ەكىگە ءبولۋدى ۇسىنامىن.
بۇل وڭىردە جەتىسۋ جانە الماتى وب­لىس­تارى قۇرىلادى. الماتى وبلى­سى­نىڭ ورتالىعى قاپشاعايدا بولۋى كە­رەك. ال، جەتىسۋ وبلىسىنىڭ ورتالىعى تال­­­­دى­قور­عاندا ورنالاسادى. بۇل قادامدار اي­ماق­تاردى دامىتۋ ىسىنە تىڭ سەرپىن بەرەدى دەپ سانايمىن.
جالپى، جاڭا وبلىستاردىڭ قۇ­رىلۋى – كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندە ءجۇر­گەن ماسەلە. كەزىندە وبلىس مارتەبەسىنەن ايىرىلعان وڭىرلەردە تۇرعىندار سانى ازايىپ، تۇرمىس ساپاسى تومەندەپ كەتكەنى جا­سىرىن ەمەس. وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تول­تىراتىن كەز كەلدى.
اكىمشىلىك-اۋماقتىق وزگەرىستەر مەم­لە­كەتتىك باسقارۋ ۇدەرىسىن جەڭىل­دەتەدى. جۇرتتىڭ وبلىس ورتالىعىنا با­رىس-كەلىسىن وڭايلاتادى.
ىشكى كوشى-قون ماسەلەسىن رەتتەۋگە سەپ­تى­گىن تيگىزەدى.
جاڭادان قۇرىلاتىن وبلىستاردىڭ اباي، ۇلىتاۋ، جەتىسۋ دەپ اتا­لۋىن­­دا ەرەك­شە ءمان بار. ءبىز ۇلان-عايىر جەرى­مىزدىڭ بايىر­عى اتاۋلارىن، ۇلى تۇلعالارىمىز­دىڭ ەسىمىن ۇرپاق ساناسىندا جاڭعىرتا بەرەمىز».
مەملەكەت باسشىسىنىڭ بۇل ءسوزى شىن مانىندە جاڭا قازاقستان يدەيا­سىنىڭ باعىتىن ايقىنداپ، ەل دا­مۋى­نىڭ جاڭا جولعا تۇسۋىنە تىڭ سەرپىن بەرەرى حاق. ويتكەنى ەل مەن جەردىڭ يەسى – حالىققا ءوز تۋىپ-وسكەن مەكەنىندە ەڭبەك ەتىپ، سول ار­قىلى تۇتاس مەملەكەتتىڭ وركەندەۋىنە ۇلەس قوسۋىنا مۇمكىندىك بەرۋدىڭ ماڭىزى زور.
شىنىن ايتۋ كەرەك، ەل ىشىندە جاڭا­دان اشىلاتىن وبلىستار تۋرا­لى ءارتۇرلى پىكىرلەر بار، بىرەۋلەر «ءۇش و­بلىس اشۋ شەنەۋنىكتەردىڭ سانىن كوبەي­تەدى» دەسە، ەندى ءبىر كىسىلەر «وبلىستاردىڭ اشىلۋى ەلىمىزدىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق تۇرعىدان جاڭا دامۋىنا جول اشادى» دەگەن پىكىردە. قالايدا ەلىمىزدىڭ ءار ولكەسىنىڭ ءوز يەسى بولعانى دۇرىس.
ماسەلەن، سەمەي وبلىسى – رۋحانيا­تى­مىزدىڭ ۇلى تۇلعاسى ابايدىڭ، وزگە دە بەلگىلى تۇلعاداردىڭ دۇنيەگە كەلگەن جەرى. ايگىلى الاشوردا قايراتكەرلەرىنىڭ تۋعان، ەڭبەك ەتكەن ولكەسى. سوندىقتان ونى اباي وبلىسى قىلىپ قايتا قۇرۋدىڭ ماڭى­زى زور. بۇل ايماق تەك رۋحاني جاعىنان عا­نا ەمەس، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق جاعى­نان دامۋىنا مول ۇلەس قوسار ەدى. سول سە­بەپ­­تەن كوپشىلىك اباي وبلىسىنىڭ قۇرىلۋى ەكونوميكانىڭ بارلىق سالا­سىن جان­دان­دىرۋعا ىقپال ەتەدى دەگەن پىكىردە. كوپ­تەگەن ازامات جاڭا اشىلماق وبلىس تۋ­رالى وز ويلارىن ايتىپ جاتىر. بۇل جايىن­دا «زايسان-ەرتىس وبلىسارالىق باس­سەين­­دىك بالىق شارۋاشىلىعى ينسپەك­تسيا­سى» رمم سەمەي بالىق ينسپەكتسيا ءبو­لى­مى­نىڭ باسشىسى نۇرجان بەكقوجين بىلاي دەيدى: «ەل پرەزيدەنتىنىڭ بۇل تاريحي شە­شىمى – ءوڭىر تۇرعىندارىنىڭ كوپتەن كۇت­كەن جاڭا­­­­لىعى. وبلىس ورتالىعى وسكەمەن قا­­لا­­سىنا اۋىستىرىلعاننان بەرى ءبىزدىڭ قا­­­­لامىزدىڭ وبلىستىق ماڭىزى بار باسقا قا­­لالارمەن سالىستىرعاندا الەۋمەتتىك ءجا­­نە ەكونوميكالىق دامۋدا ارتتا قالىپ كە­لە جاتقانى بارشاعا ايان. اباي وبلى­سى­نىڭ قۇرىلۋىمەن ەكونوميكانىڭ بارلىق سا­لا­سىندا: ونەركاسىپتىك، قۇرىلىس، اۋىل شارۋاشىلىعىندا، بالىق شارۋاشى­لى­عىندا جاندانۋ باستالادى دەپ ۇمىتتەنەمىز جانە سەنەمىز. سەمەي قالاسىندا وسى جىل­دارى بارلىق ينفراقۇرىلىم، جىلۋمەن جاب­دىقتاۋ، جولدار ساپالى جوندەۋ كور­مەدى. ەندى وسى كەمشىلىكتەردىڭ بارلىعى جويى­لادى دەپ ويلايمىز. كاسىپكەرلەر، شارۋا قوجالىقتارىنىڭ باسشىلارى حا­لىقتىڭ جانە بيۋدجەت قاراجاتىنىڭ اعىلۋىنا بايلانىستى بالىق شارۋا­شى­لى­عى سالاسىن ينۆەستيتسيالايدى جانە دا­مىتۋعا مۇددەلى بولادى. بالىق شارۋا­شىلىعى سۋبەكتىلەرىنە بولىنەتىن سۋب­سيديا كولەمى ارتىپ، بالىق شارۋا­شى­لىعىمەن اينالىساتىن سۋبەكتىلەر سا­نى­نىڭ ارتۋىنا وڭ ىقپالىن تيگىزەدى دەپ سا­نايمىن. سوندىقتان جاڭا وبلىستىڭ قۇرىلۋى ونەركاسىپتىڭ، قۇرىلىس سالا­سى­نىڭ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ءبىزدىڭ اي­ماق­تىڭ بالىق شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋى­نا جانە كەلەشەگىنە ودان ءارى سەرپىن بەرەدى». سونداي-اق «AMANAT» پارتياسى جاستار قا­نا­تىنىڭ شىعىس قازاقستان وبلىستىق فيليالىنىڭ توراعاسى الماس ايتمۇقاش مەملەكەت باسشىسىنىڭ سوزىنە وراي: «جولداۋدىڭ مازمۇنى مەن ءمانى بارلىق قازاقستان حالقى كۇتكەندەي ەرەكشە بول­عانى انىق. سونىڭ ىشىندە، ەل پرەزي­دەن­تىنىڭ سەمەي وڭىرىنە اباي وبلىسىن بەرۋدى ۇسىنعانى ءدۇيىم جۇرتتىڭ كوڭىلىنەن شىق­تى. بۇل سەمەي قالاسىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تۇرعىدان دامۋىنا سەرپىن بەرە­دى. جاستارعا ءتيىستى جاعداي جاسالىپ، جاڭا جۇمىس ورىندارى كوپتەپ اشىلادى دەپ سەنەمىز» دەيدى. دەمەك، اباي وبلىسىن اشۋ ءارى رۋحاني دا، ساياسي-ەكونوميكالىق تۇر­عىدان ءتيىمدى دەۋگە بولادى.
ال بۇرىنعى جەزقازعان وبلىسى اۋ­ما­عىنا ۇلىتاۋ وبلىسىن قۇرۋدىڭ دا ۇلتتىق رۋحانياتىمىزعا اسەرى مول بولماق. سەبەبى حالىق «ۇلت ۇياسى – ۇلىتاۋ» دەپ اسپەتتەيتىن بۇل ايماق تاريحي مەكەن رەتىندە ەلىمىزدەن تىسقارى جەرلەرگە دە بەلگىلى. قا­­زاق­ستان­دا­عى تاريحي-مادەني ەسكەرتكىش­تەر­دىڭ ۇلكەن شو­عىرى ورنالاسقان ءارى تە­مىرلى كۆار­تسيت­تىڭ، تەمىرلى مارگانەتستىڭ، مىس­تىڭ، پو­لي­مەتالداردىڭ، قوڭىر كومىر­دىڭ، سيرەك مەتالداردىڭ كەن ورىندارى كوپتەپ كەز­دە­سەتىپ ۇلىتاۋدى جەكە وبلىس قىل­سا، ول ەلى­مىزدىڭ رۋحاني دا، ەكونومي­كا­لىق جا­عىنا جاقسى اسەر ەتەرى انىق. مەم­لەكەت باسشىسىنڭ ءوزى بۇعان ەرەكشە نازار اۋ­دارىپ، «ەل تاعدىرى شەشىلگەن ۇلى جيىن­دار وسىندا وتكەن. سارىارقانىڭ ءتو­رىندە ورنالاسقان بۇل ايماقتىڭ تۋريس­تىك الەۋەتى وتە زور. ونىڭ وندىرىستىك قۋا­تىن، لوگيستيكالىق مۇمكىندىگىن ۇتىمدى پاي­دالانۋ كەرەك. ءبىر سوزبەن ايتقاندا ءبىز ۇلى­تاۋ ايماعىنىڭ دامۋىنا جول اشامىز» دەگەنىن ەسكەرسەك، ۇلىتاۋدىڭ ءتول تاريحى­مىزداعى ورنى ايقىندالا تۇسەدى. ءتىپتى، ۇلىتاۋ وبلىسىنىڭ اشىلۋىن ەلىمىزدىڭ وزگە ايماقتارىندا تۇراتىن ازاماتتار دا پرەزيدەنت شەشىمىن قىزۋ قولداپ جاتىر. ماسەلەن، بۇل جونىندە تۇركىستان وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ حاتشىسى قايرات بالابيەۆ «ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قوسقان ۇلىتاۋ – قازاق حالقىنىڭ تاريحي ورتالىعى. دالالىق وركەنيەت كونە مادەنيەتىنىڭ ناق كىندىگى. ۇلىتاۋدا جوشى حان مەن تۇركىتىلدەس تايپالاردىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى الاشا حانعا كەسەنەلەر كوتەرىلىپ، ەسىمدەرى ال­تاي، ورال، قىرىم، سولتۇستىك كاۆكاز ءجا­نە وزبەكستاننىڭ حالىق اۋىز شىعار­ما­شىلىعىندا ماڭگىلىك ساقتالعان التىن وردانىڭ حانى توقتامىس، وردالىق ۇلى قولباسشى، ءامىر ەدىگە دە وسىندا جەرلەنگەن. سوندىقتان ۇلىتاۋ وبلىسىن قۇرۋ بابالار رۋحىنا كورسەتىلگەن تاعزىم ءارى ءادىل باعا دەپ ويلايمىن» دەپ وبلىستىڭ تاريحيلى­عىنا باسا ءمان بەرەدى.
پرەزيدەنت جولداۋىندا ەلدىڭ نا­زارىن ەرەكشە بۇرعان ماسەلەنىڭ ءبىرى الماتى وبلىسىن ەكىگە ءبولىپ، بۇرىنعى تالدىقورعان وبلىسىن جەتىسۋ دەپ اتاپ، جاڭا وبلىس قۇرۋ تۋرالى شەشىمى بولدى. راسىندا ەتەك-جەڭى داليعان بۇگىنگى الماتى وب­لىسىن ءبىر جەردەن باسقارۋ وڭايعا سوق­پاسى انىق. بۇرىنعى تالدىقورعان جانە الماتى وبلىستارىن قوسىپ، الىپ ءبىر وب­لىس جاساپ، ونىڭ ورتالىعىن وبلىستىڭ كوپتەگەن اۋدانىنان شالعايدا ورنا­لاس­قان تالدىقورعان قالاسى ەتۋ حالىقتىڭ ءتۇرلى جاعدايلارعا بايلانىستى ماسەلە­لەرىن شەشۋگە ايتارلىقتاي قيىندىق تۋعىز­دى. دەمەك، جەتىسۋ وبلىسىن جەكە اشىپ، ونىڭ ورتالىعىن تالدىقورعان قا­لا­سى ەتۋ مەن الماتى وبلىسىن بولەك وب­لىس قىلىپ، وب­لىس ورتالىعىن قاپشاعاي قالاسىنا كو­شىرۋ دە ايماقتى باسقارۋدى وڭتاي­لان­دىرا تۇسەدى. قازىر بۇل جايىندا ەل اراسىن­دا­عى پىكىرلەر دە جاقسى راۋىشتە.
الماتى وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ حات­شىسى، دەپۋتات جانبولات ءجور­گەن­باەۆ «تالدىقورعان وڭىرىنە جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋ ماسەلەسىن، ينۆەستورلاردى تار­تۋ ماسەلەسى سياقتى ءبىر كەشەندى جوسپار­لار دايىندالىپ جاتىر. ونىڭ بارىنە، ارينە ۋاقىت كەرەك. «كوش جۇرە تۇزەلەدى» دەي­دى. جاسالىپ جاتقان شارالاردىڭ بار­لى­عى ىسكە اسىپ جاتقاندا، ارينە بولاشاق جەتىسۋ ءوڭىرى دە جاقسى ءبىر ۇلكەن وبلىس­تار­دىڭ ءبىرى بولادى دەپ ەسەپتەيمىن» دەيدى. ول ايماققا جاڭا ينۆەس­تيتسيالار تارتىلىپ، شالعاي اۋدان­داردى قالپىنا كەلتىرۋ ار­قىلى جەتىسۋ وڭىرىنە تىڭ سەرپىن بەرىلە­تىنىنە سەنەدى.
ال قازاقستاننىڭ مەملەكەت جانە قو­عام قايراتكەرى ەرسۇلتان بەكتۇرعانوۆ بول­سا، مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىن­دا كوتەرىلگەن ماسەلەگە كەڭىرەك قاراپ مى­ناداي پىكىر ايتتى: «جولداۋدا ايتىلعان باستامالاردىڭ وسىنداي تالقىلاۋدان وتكەنى انىق. سونىڭ ىشىندە وتانداستارى­مىز جاڭادان ءۇش وبلىس قۇرۋ تۋرالى يدەيا­نى ۇلكەن ىقىلاسپەن قابىل الدى. وسى ورايدا، قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى بۇرىن­عى الماتى وبلىسىنىڭ ورنىنا جەتىسۋ ءجا­نە الماتى وبلىستارى قۇرىلىپ، قاپ­شا­­عاي قالاسى سوڭعىسىنىڭ ورتالىعى بو­لا­تى­نىن ايتتى. ودان ءارى ءسوزىن ساباقتاپ: «قاپ­شاعاي قالاسى حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار پەر­زەنتى دىنمۇحامەد قوناەۆتىڭ ەسىمىمەن تى­عىز بايلانىستى. ەگەر جۇرتشىلىق قاپ­شا­عايعا قوناەۆتىڭ ەسىمىن بەرۋ كەرەك دەپ ۇسى­نىس ايتسا، مەن بۇل پىكىرگە قوسىلامىن»، – دەدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ بۇل باستاماسى قوعامدا، ونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك جەلى­لەردە قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر. كوپشىلىك، ونىڭ ىشىندە قاپشاعاي قالا­سى­نىڭ تۇر­عىن­دارى قالا اتاۋىن سول كۇيىن­دە قال­دىرۋدى دا قالايتىنىن اي­تۋدا.
سون­دىقتان قاپشاعاي قالاسىنىڭ اتاۋىن وزگەرتپەي، جاڭادان قۇرى­لا­تىن وبلىستى (الماتى وبلىسىن) «قو­ناەۆ وبلىسى» دەپ اتاسا، تاريحي شەشىم بو­لار ەدى. ەلىمىزدە تۇلعالاردىڭ اتىمەن اتا­لاتىن ەلدى مەكەندەر، اكىمشىلىك-اۋ­ماقتىق بىرلىكتەر از ەمەس. مىسالى، سەمەي ءوڭىرى اباي وبلىسى دەپ اتالاتىن بولدى. ونىڭ ۇستىنە، ادامدار، اسىرەسە شەتەلدىكتەر الماتى قالاسى مەن الماتى وبلىسىن ۇنە­مى شاتاستىرىپ جۇرەدى. الماتى قالاسى – تاريحى تەرەڭگە كەتكەن ۇلكەن مەگاپوليس، قارجى، بيزنەس جانە مادەنيەت ورتالىعى. سوندىقتان «الماتى» اتاۋىن سول قالانىڭ اتىمەن شەكتەسەك قاتە بولماس. ال جاڭا ءوڭىر قوناەۆ وبلىسى دەپ اتالسا، قاپشاعاي قا­لاسى بويىنشا كوپ وزگەرىس جاساۋدىڭ قاجەتى جوق ءارى قارجىلىق شىعىندار دا ازايا­­­دى. بۇل جاعىن دا ەسكەرگەنىمىز ءجون. ءسوز رەتى كەلگەندە ايتا كەتەيىن، قاپشاعاي قالاسىنىڭ توڭىرەگى بۇرىننان تۋريستىك الەۋەتى مول دەمالىس ورنى رەتىندە بەلگىلى. جاز­عى ماۋسىمدا الماتىلىقتاردىڭ كوپ­شىلىگى سول ماڭنان تابىلادى. «قايدا بارا جاتىرسىڭ؟» دەگەن سۇراققا «قاپشاعايعا دە­مالۋعا بارا جاتىرمىز» دەپ جاۋاپ بەرە­دى. ال ونىڭ اتاۋىن «قوناەۆ» دەپ وزگەرتسەك، ءجون سۇراعان ادامعا «قوناەۆقا شومىلۋعا نە كۇنگە كۇيۋگە بارا جاتىرمىز» دەسە، ىڭ­عايسىز ەستىلمەي مە… الەۋمەتتىك جەلىلەردە وسى جاعى دا باسا ايتىلۋدا.
جالپى، قاپشاعاي قالاسىن وبلىس ورتالىعى ەتۋ دەر كەزىندە قابىل­دان­عان وتە دۇرىس شەشىم دەپ سانايمىن. ول دا تۇركىستان قالاسى سياقتى كۇنى ەر­تەڭ-اق جان-جاقتى وركەندەپ-وسكەن ءساۋ­لەتتى شاھارعا اينالادى. بۇگىندە ونىڭ تۇر­عىندارى 60 مىڭنان ءسال اساتىن بولسا، جاڭا كاسىپورىندار قۇرىلىپ، جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلعان سوڭ حالىق سانى دا كوبەيىپ، جاڭا ەكونوميكالىق ءوسۋ ورتا­لى­عى بولاتىنىنا سەنەمىن. پرەزيدەنت «بۇل قادامدار ايماقتاردى دامىتۋ ىسىنە تىڭ سەرپىن بەرەدى دەپ سانايمىن»، – دەدى. قالا­عا تاياۋ جەردە، ىلە وزەنىنىڭ جاعاسىندا ءاي­گى­لى «تامعالى تاس» ەسكەرتكىشى بار. ەندە­شە قاپشاعاي قالاسى وبلىس ورتالىعى عا­نا ەمەس، تاريحي ءتۋريزمدى دە دامىتۋعا جول اشاتىن ايماق بولاتىنى جانە جاڭا ءون­دىرىستەر، جۇمىس ورىندارى اشىلىپ، الماتى قالاسىنا ءتۇسىپ تۇرعان اۋىرلىقتى كوتەرۋگە ۇلەس قوسارى ءسوزسىز.
مىنە، كورىپ وتىرعانىمىزداي، ءىس با­­­­سىندا، بيلىكتە جۇرگەن ازامات­تار­­دىڭ تۇگەلگە جۋىعى جاڭادان اشىلماق اباي، ۇلىتاۋ، جەتىسۋ وبلىستارىن اشۋدىڭ ءتيىم­دىلىگى مەن ايماق حالقىنىڭ ومىرىنە اسەر ەتۋشى فاكتورلار جونىندە وڭ پىكىر ءبىل­دىرۋدە. بۇل – حالىقتىڭ دا، بيلىكتىڭ دە اتال­عان ماسەلە جونىندە ءبىر پىكىردە ەكەنى­نىڭ كورىنىسى.
تاريحى تەرەڭ ۇلىتاۋ وڭىرىندە، ۇلتى­مىزدىڭ رۋحانياتىندا ۇلكەن ورنى بار اباي جەرىندە، ەلىمىزدىڭ ەكو­نو­ميكالىق دامۋىنا اسەرى زور جەتىسۋ ولكە­سىندە جەكە دارا وبلىستاردىڭ اشىلۋى ەلى­مىزدىڭ ساياسي، مادەني ومىرىنە وڭ وزگەرىس­تەر اكەلىپ، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ­عا پايداسى ءتيىپ، جاڭا قازاقستاننىڭ ءور­كەن­دەۋىنە جول اشارى ءسوزسىز.
ءبىز جەتىسۋ، اباي، ۇلىتاۋ ايماقتارىن جە­كە اكىمشىلىك ايماق قىلۋ ارقىلى باي­تاق دالا تاريحىنىڭ جاڭا بەتىن اشا­مىز، اشامىز دا ونى مول جەتىستىكتەر جاي­لى جاڭا جازبالارمەن تولتىرامىز.