كەڭەس نۇرلانوۆ، تەاتر جانە كينو اكتەرi: كينودا ءوز ءرولىمدى ءالى تاپقانىم جوق

كوپشىلىك تەاتر جانە كينو اكتەرi كەڭەس نۇرلانوۆتى «با­تىر بايان» فيلمىندەگى نوياننىڭ ءرولى ارقىلى جاقسى تاني­دى. كەيىننەن ەركىن راقىشەۆتىڭ «جەتىمدەر» كينوسىندا سوم­داعان نۇرلاننىڭ ءرولى ارقىلى تاعى ەستە قالدى. تەاتر مەن كي­نو سالاسىن قاتار الىپ جۇرگەن مايتالمان قازىرگىنىڭ رەجيس­سەرى مەن ءارتىسى قالاي بولۋى كەرەك ەكەنىن قاداپ ايتىپ بەردى. سون­داي-اق ول ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس تۋرالى فيلمدەردى كوپ­تەپ ءتۇسىرۋ وتاندىق رەجيسسەرلەر قاپەرىندە جۇرسە ەكەن دە­گەن تىلەك ايتادى.

استاناعا كوشكەلى كينودان الشاقتاپ قالدىم
كوپشىلىك رەجيسسەر سلامبەك تاۋە­كەلدىڭ «باتىر بايان» فيل­مىن­دەگى نويان ارقىلى تانىلعانىمدى ۇنە­مى ايتادى. نويان – باعىما قاراي ما­عان بۇيىرعان مىقتى كەيىپكەر. دە­سەك تە نوياننىڭ ءرولىن سومداۋ ارقىلى ەل اراسىندا تانىمالدىعىم ارتا ءتۇستى دەپ ايتا المايمىن. ءبىر قىزىعى، مەنى رە­جيسسەر ەركىن راقىشەۆتىڭ «جە­تىم­دەر» فيلمىندەگى جەتىم بالانىڭ اكەسى نۇرلاننىڭ ءرولى ارقىلى كوپ تانيدى. وندا شاعىن ەپيزودقا تۇسكەنىم بار، دەسە دە دۇكەندە نەمەسە بازاردا مەنى كو­رىپ قالعان حالىق «ءسىز «جەتىمدەردەگى» اناۋ اعاي ەمەسسىز بە؟» دەپ سۇراعاندا تاڭ­عالاتىنمىن. ال «باتىر باياننىڭ» حا­لىق كوڭىلىنەن شىققانى راس، بىراق كەيىن «قاپ-اي، ءا؟ مىنا تۇستى باسقاشا وي­ناۋىم كەرەك ەدى…» دەگەندەي «ءات­تە­گەن-ايلار» دا از بولعان جوق. قۇمان اعا سومداعان تولەگەننىڭ ءرولى بىزگە ءمىنسىز كورىنەدى عوي. بىردە قۇمان اعامەن ءاڭ­گى­مەلەسىپ وتىرعاندا تولەگەندى سوم­داۋدا كەتكەن كەمشىلىكتەردى ءتىزىپ، وكى­نىپ وتىرعانىن ەستىگەندە تاڭعال­عا­نىم بار. جالپى، كينوعا تۇسسەڭ وكىنىش كوپ بولادى ەكەن. تەاتردا ءبىر سپەك­تاك­ل­دە جىبەرگەن قاتەلىگىڭدى ەكىنشى قاي­تا­لاپ ويناعاندا تۇزەپ الاسىڭ عوي. ال كينودا ولاي ەمەس. دەگەنمەن جىلىنا 5-6 كينو عانا تۇسىرىلەتىن كەڭەس ۇكى­مەتى كەزىندە ءبىراز كينوعا، اتاپ ايتسام رە­جيسسەر اياعان ءشاجىمبايدىڭ «جان­سە­بىل»، رۇستەم تاجىباەۆتىڭ «ايداي سۇلۋ ايسۇلۋ» سەكىلدى فيلمدەرگە ءتۇس­كە­نىمە قۋانىشتىمىن. بۇل تۋىندىلار دا ەل اۋزىندا جۇرگەن «باتىر بايان» سەكىلدى حالىقتىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە ءبو­لەندى. ءسوزدىڭ شىنى كەرەك، سول كەزدە كي­نوعا تۇسۋگە مۇمكىندىك كوپ بولدى. قا­زىر وكىنىشكە قاراي، ونداي مۇمكىندىك از. قازىر كينونىڭ تۇگەلى دەرلىك الما­تى­دا تۇسىرىلەدى. باس قالادا جۇرگەن سوڭ ون­داعى رەجيسسەرلەر ارتىستەردى استا­نا­دان ارنايى شاقىرا قويمايدى. قان­­شا جەردەن دارىندى ونەر يەسى بول­سا دا، ولار ونىڭ جولى مەن ءۇي-جايى­­نا ارتىق قاراجات جۇمساعىسى كەل­مەيدى. «كوزدەن كەتسە كوڭىلدەن كەتە­دى» دەمەكشى، قازىر كينودان دا، تەلە­سەريالدان دا الشاقتاپ قالدىم. ارا-تۇرا وسىندا كوشىپ كەلگەنىمە سول ءۇشىن وكىنىپ قالامىن. دەسە دە «ادام­نىڭ باسى – اللانىڭ دوبى» دەيدى قا­زاق. مەن 2007 جىلى ءوزىم جۇمىس ىستەپ ءجۇر­گەن م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادە­ميا­لىق دراما تەاترىنان كەتەمىن دەپ ەش وي­لاعان ەمەسپىن. وندا جۇمىس ىستەۋ مە­نىڭ باستى ارمانىم بولاتىن. وقۋ ءبى­تىرگەن سوڭ سول ارمانىما قول جەت­كى­زىپ، تەاتردىڭ كيەلى ساحناسىنا شىق­قا­نىما ءماز بولىپ، قاناتىما قانات ءبى­تىپ، دۇرىلدەپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەن شا­عىمدا ەلورداعا كەتتىم. استاناعا قونىس اۋدارۋىما نەگىزگى سەبەپ – سول جىل­دارى باس قالادا رۋحانيات پەن ءما­دەنيەتكە باسا نازار اۋدارۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي، مۇنى ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن جان-جاقتان ونەر مايتالمان­دا­رىن شاقىرعان ەدى. سول كەزدە نۇر-سۇل­تان قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى قىز­­­مەتىن اتقارعان ەرمەك امانشاەۆ م.اۋەزوۆ تەاترىنان ەسىمى ەلگە بەلگىلى ءار­تىس عاني قۇلجانوۆ ەكەۋىمىزدى قا­لي­بەك قۋانىشباەۆ اتىنداعى مەم­لە­كەت­تىك اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق درا­ما تەاترىنا جۇمىسقا شاقىردى. مەن باستاپقىدا ءبىر ايداي ۋاقىت كە­لى­سىم بەرمەي ءجۇردىم. بىراق ەرمەك قول­قالاپ، تىكەلەي قولعابىس جاساعان سوڭ ءبىر كۇندە استانالىق بولىپ شىعا كەل­دىم. ول كەزدە قاللەكي تەاترىنىڭ عي­ماراتى شاعىن بولعانىمەن، ءبىر شاڭى­راق استىندا كىلەڭ دارىندى قىز-جىگىت­تەردىڭ جۇمىس ىستەپ جاتقانى قۋانت­تى. ءبىز بارعاندا ەشكىم دە جاتىر­قا­ماي، جاتسىنباي، شاما-شارقىمىز جەت­كەنشە وسىنداعى رۋحانياتتىڭ ءور­كەندەۋىنە اتسالىستىق. سول ابى­روي­مەن باستاعان جۇمىسىمىزعا «قىلاۋ» ءتۇسىر­مەي، قازىرگە دەيىن وسىنداعى قازاق ونەرىنىڭ، قازاق تەاترىنىڭ وتى وشپەۋى ءۇشىن ايانباي جۇمىس ىستەپ كەلە­مىز. ونەردە اتقارعان كوپ جىلعى ەڭبە­گىمدى ەلەپ-ەسكەرگەن مينيسترلىكتەگىلەر «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايرات­كەرى» ماراپاتىنا لايىق دەپ تانىدى.

ۇنەمى جاعىمدى رولدەردى سومداي بەرسەڭ، ءبىر ورىندا تۇرىپ قالاسىڭ
باستاپقىدا مەن تەك جاعىمدى كەيىپ­كەرلەردىڭ رولىندە ويناپ ءجۇردىم. وسىنى بايقاعان زامانداسىم، جۋر­ناليست باۋىرجان وماروۆ «جا­عىم­دى كەيىپكەر» دەپ ماقالا جازعانى بار. گازەتتى جاستانىپ وقيتىن وقىر­مان­عا جاس ءارتىس رەتىندە سول باۋىرجان تا­نىستىرعان ەدى. كىم بولسا دا جاعىم­دى ءرولدى سومداپ، جاقسى جاعىنان تا­نىل­عىسى كەلەدى، دەگەنمەن ءارتىستىڭ قور­جىنىندا ءارتۇرلى مىنەزدەگى كەيىپ­كەر­لەر بولعانى ابزال. ايتپەسە، ءبىر ورىندا تەجەلىپ، بولمىسىڭدى وزگەرتۋ قيىنعا سوعادى. وسى رەتتە مەنى باسقا قىرىنان تانىتقان رەجيسسەر ەسمۇحان وباەۆ اعامىزعا العىس ايتقىم كەلەدى. تەاتردا ءبىزدى ۇنەمى قاداعالاپ، باقىلاپ جۇرگەن ول بىردە مەنى «ايمان-شولپان» سپەك­تاكلىندە كوتىبار باتىردىڭ قا­سىن­دا ايقايعا باسىپ جۇرەتىن قور­تىق شالدىڭ رولىنە بەكىتتى. وعان دەيىن ساح­نادا تەك جاعىمدى سيپاتتى «سۋرەت­تەپ» كەلگەن مەن ءا دەگەندە مۇنى ويناپ شىعۋعا جۇرەكسىندىم. بىراق مۇنىم بە­كەر ەكەن، سەبەبى سول ءرولىم وتە ءساتتى شىق­تى. وسىدان كەيىن ءوزىمدى «سىن­دى­رىپ»، ءارى جاعىمدى ءارى جاعىمسىز كەيىپ­كەرلەردى كەزەك-كەزەكپەن سومداي بەردىم. وسى رەتتە كوڭىلگە تۇيگەن ءبىر نارسەمدى ايتا كەتەيىن: بىزدە رەجيس­سەر­لەر «مىنا ءرول اناۋ ءارتىستىڭ فاك­تۋرا­سى مەن مىنەز-قۇلقىنا ساي كەلەدى» دەگەن­دى العا تارتادى. بۇل – دۇرىس ەمەس. ولار كەرىسىنشە، ءارتىستىڭ بولمىسىنا جات، مىنەز-قۇلقىنا قاراما-قايشى رولدەردى ۇسىنۋعا ءتيىس. سول كەزدە ءارتىس وسەدى، شىڭدالادى. باسقا قىرىنان تا­نىلۋ ارقىلى بولمىسى دا وزگەرەدى. ءايت­پەگەندە، تابيعاتىنا سايكەس كەلە­تىن رولدەردى عانا سومدايتىن بولسا، جەڭىل­دىڭ استىمەن، اۋىردىڭ ۇستىمەن ءجۇرىپ، ىزدەنىسكە تۇسپەي، تۇرالاپ قالا­دى.
وسى ۋاقىتقا دەيىن «انا ءرولدى مەن ويناۋىم كەرەك ەدى» دەپ وكىن­گەن كەزدەرىم بولعان ەمەس. كوپ ءرول­دە وينادىم، ءتىپتى ارتىستەردىڭ ار­مان­داپ جۇرگەن رولدەرىن سومداپ شىق­تىم. بارلىعى بىردەي شەدەۆر بولماسا دا، اۋىز تولتىرىپ ايتاتىنداي مىقتى ءرول­دەردى الىپ شىقتىم. بۇعان ايتار ءۋا­جىم جوق. بىراق ءرولسىز قالعان ءارىپ­تەستەرىمنىڭ ماسەلەسىن بەيجاي قال­دىر­مايمىن. كوپ رەجيسسەر، اسىرەسە ايەل ارتىستەردى ەلەمەيدى، ودان دا جۇمىسقا جاستاردى جۇمىلدىرعاندى ءجون سا­نايدى. ءبىزدىڭ بۋىنعا كىرەتىن ايەل ارتىستەر 1-2 رولمەن عانا شەكتەلەدى. ولار­مەن جاقىن ارالاسىپ، سىرلاسىپ ءجۇر­گەندىكتەن، مۇنىڭ بارلىعى كو­كەيىم­دە سايراپ تۇرادى. سودان سوڭ مۇ­نى قاجەت كەزدە ايتىپ قالامىن. دەسە دە بۇل – ءار تەاتردا تۋىندايتىن ءما­سەلە. ءوزىن جان-جاقتى دامىتىپ ءجۇر­گەن جاستاردىڭ تالانتىن جوققا شى­عارمايمىن، دەسە دە، باسشىلار جاس­تارمەن قاتار، ەرەسەكتەردى ەلەپ-ەس­كەرۋگە باعىتتالعان جۇمىس اتقارۋعا ءتيىس. اركىم تاريحتى وزىنەن باستاماۋى كەرەك.
تەاتردان كورەرمەندەر سانىنىڭ ۇزىلمەۋى، تەاتر «ىرگەسىنىڭ» مىق­تى بولۋى رەجيسسەرگە بايلانىستى. قاي تەاتر­دا جاقسى رەجيسسەر بولسا، سول تەاتردىڭ باعى باسىم. ءبىز 50-70-جىل­دار­داعى رەجيسسەرلىك كوزقاراسپەن جۇرە بەرمەۋىمىز كەرەك. ارامىزدا «ءتاي-ءتاي­لاپ» جۇرگەن جاس رەجيسسەر كوپ. ونىڭ ءبىر-ەكەۋى ءبىزدىڭ تەاتردىڭ ساح­ناسىندا سپەكتاكل قويدى. ەلدەگى تەاتر ونەرى قۇلدىرادى دەۋگە كەلمەيدى، بار­لىعىن تاڭ-تاماشا ەتكەن سپەك­تاكل­دەر بار، سونداي-اق ورتاقول ءدۇ­نيە­لەر دە بار. دەڭگەيى تىم تومەن سپەك­تاكلدەر دە جوق ەمەس. رەجيسسەردى حا­لىق تاربيەلەيدى دەيمىز، سونىمەن قا­تار وسى تاقىرىپتا ءجيى كوتەرەتىن سىن­شىلار دا بار. دەگەنمەن قازىرگىنىڭ رەجيسسەرى ءبىر ورىندا قاتىپ قالماي، رۋحاني بايۋى قاجەت. مەيلى، ول مۇحيت اسىپ وقىپ كەلسىن يا بولماسا باسقا ەلدىڭ تەاترىنداعى ارىپتەستەرىمەن بايلانىس ورناتسىن، باستىسى – دامىل تاپپاي، ىزدەنە تۇسسە بولعانى. تاعى ءبىر ايتايىن دەگەنىم، كوپ رەجيسسەردىڭ جۇمىسىندا سپەكتاكلدىڭ فورماسى تابىلۋى مۇمكىن، ال بىراق ارتىستىك ونەر تاسادا قالىپ قويادى. كورەرمەن تەاتر­عا تۇتاس سپەكتاكل كورۋ ءۇشىن عانا ەمەس، بەلگىلى ءبىر ءارتىستىڭ ونەرىن تاما­شالاۋ ءۇشىن دە كەلۋى قاجەت. تەاتر­دان شىققان سوڭ باسقالارعا «اناۋ ءارتىستىڭ ونەرىن بارىپ كورىڭىزدەرشى. شەبەر وينايدى!» دەپ ايتسا، باعى جان­عان تۋىندى دەپ سونى ايتۋ كەرەك. ءماس­كەۋ تەاترلارىندا كورەرمەن ءارتىستىڭ قا­لاي ويناعانىن كورۋ ءۇشىن عانا كە­لە­دى. بۇل – بۇرىننان بار «ادەت». بىزدە دە وسىنى ادەتكە اينالدىرۋ قاجەت.

كەيبىر ارتىستەردىڭ باعى الپىستان سوڭ جاندى
مەندە ءبىر عانا وكىنىش بار. مەن كي­نودا ءوز ءرولىمدى ءالى تاپقا­نىم جوق. بولاشاقتا ءبىر ۇلكەن ءرول بۇيىرادى-اۋ، الدا نەبىر قىزىق رولدەر سومدايمىن-اۋ دەگەن ۇمىتتە ءجۇرمىن. الپىسقا تاقاپ قالسام دا، ءالى كۇدەرىمدى ءۇز­بەيمىن. ءبىزدى العا جەتەلەيتىن – سەنىم مەن ءۇمىت. ەرەسەك جاستا بولساڭ دا، ءۇمىت ەشقاشان وشپەۋگە ءتيىس. اقتىق دەمىڭ قالعانشا ۇمىتتەنۋ كەرەك، مەندە دە سونداي ءۇمىت بار. كەيبىر ءارتىستىڭ باعى 60 جاستان سوڭ جانادى. بۇعان دەيىن كينوعا تۇسپەگەن ارتىستەر 65-تەن اسقان سوڭ كوگىلدىر ەكراندا جارقىلداپ شىعا كەلەدى. سول سەكىلدى مەن دە ءبىر ءرولدىڭ قاناتىنان مىقتاپ ۇستايمىن دەپ ويلايمىن. «وسى ءرولدى ويناپ شىق­سام عوي» دەيتىندەي قيالىمدا ءومىر سۇرەتىن ناقتى كەيىپكەر جوق. بىراق بۇرىنىراقتا اسكەري ادامنىڭ ءرولىن ويناعىم كەلەتىن. بىزدە ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسى تۋرالى فيلم­دەر جوقتىڭ قاسى. ال ورىستار وسى تۋرالى كينونى كوپتەپ تۇسىرەدى. سول كينو­لاردى كورسەڭ، تۇركى حالىقتارى­نىڭ تالايىنىڭ ءومىرىن جالماپ اكەت­كەن سول سوعىسقا وزدەرى عانا قاتىسىپ، وزدەرى عانا قۇربان بولعان سەكىلدى كورى­نەدى. الداعى ۋاقىتتا كىمدى بولسا دا ەلەڭ ەتكىزەتىن وسى اۋىر تاقىرىپ تۋرا­لى تۋىندىلار سانى كوبەيەدى دە­گەن سەنىمدەمىن.
ءبىراز تەلەسەريالداردا رولدەرگە كەلىسىپ تۇرعان جەردەن باس تارت­قان كەزدەرىم بولدى. ولار رولگە بەكى­تىپ العان سوڭ، ەڭبەگىڭدى اقتامايتىن تىم از قاراجات عانا ۇسىنا الاتىنىن ايتادى. مۇندايدا «ونەر ءۇشىن!» دەپ، جاسالعان جاعدايعا كوز جۇما سالۋعا بولار ەدى. بىراق كەۋدەدە نامىس قايناپ تۇرعان سوڭ، ولار ونى تاپتاپ تۇرعانداي كۇي كەشەسىڭ. كەيدە رەجيسسەرلەر كي­نو­سىنا تەگىن تۇسكەنىڭدى قالايدى. ولار «اعا، بىزگە وسى ءرولدى بىلاي-اق سوم­داپ بەرىڭىزشى، جاعدايىمىز وسىن­داي بولىپ تۇر» دەسە، تەگىن تۇسۋگە بار­مىن. بىراق كوپ جاعدايدا رەجيسسەرلەر قولىنا قاراجات تۇسسە بولعانى، ونى تالان-تاراجعا سالىپ، قولدى قىلادى. وسىنىڭ بارلىعىن باقىلاپ جۇرگەن سوڭ، كينو ونەرىن ساۋدا-ساتتىققا اي­نال­دىرعانىنا قارنىڭ اشادى.
اقيىق اقىن مۇقاعالي:
«ءبارىن دە كوردىڭىزدەر،
بارىنە كوندىڭىزدەر،
بارىنە سەندىڭىزدەر،
ءبارىن نە بەردىڭىزدەر،
سىزدەر الپىسقا كەلدىڭىزدەر…» دەپ ال­پىس جاستى ارمانداپ كەتكەن عوي. تا­لايلار جەتپەگەن الپىسقا سەن جەت­كەن سوڭ، شۇكىر دەيسىڭ. ءارتىستىڭ ءومىرىن­دە قۋانىش تا، قايعى دا، باقىت پەن قاسىرەت تە بار. وعان شىداس بەرسەڭ، شى­­­نايى اكتەر بولعانىڭ. ال مورت ءۇزىلىپ قالساڭ، باسقا جول ىزدەگەنىڭ ءجون. ساحنا ەركەلىكتى كوتەرمەيدى. نەگىزى، ساحنادا ءان ايتىپ، بي بيلەپ، كوڭىل كۇي سىيلاپ جۇرگەن سوڭ كوپشىلىك ساحنادان تىس تا بىزدە ىردۋ-دىردۋ ءومىر، ويىن مەن كۇلكىگە قارىق بولىپ ءجۇر دەپ ويلاسا كەرەك. ال بىراق ارتىسپەن جاقىن تانىسىپ، مۇڭ-مۇقتاجىن تىڭداعان سوڭ شىدامدىلىعىنا قايران قالىپ، با­سىن شايقايتىندار بار. كەيدە جۋر­ناليستەردىڭ ارتىستەردەن «بالاڭىزدىڭ ءسىز سەكىلدى ونەر يەسى بولعانىن قالاي­سىز با؟» دەپ سۇراپ جاتقانىن ەستىپ قالا­مىن. سونداي كەزدە ارىپتەستەرىم «جوق، قالامايمىن، باسقا ماماندىقتى تاڭدايدى» دەپ ءۇزىلدى-كەسىلدى جاۋاپ بەرەدى. ءبىز ءومىر سوققىسىن ەسەپكە ال­ماعاندا سومداپ شىققان ءرولىمىزدى جۇرەك­تەن وتكىزىپ، سوڭىندا السىرەپ قالا­مىز. جۇرەككە سالماق تۇسەدى. «ءان ايت­ساڭ، جانىڭدى جەپ ايتاسىڭ» دەگەن­دەي، بىزدەن ءرولدى شىن بەرىلىپ ويناپ شىعۋ تالاپ ەتىلەدى. سول سەبەپتى ءارتىس بولۋ بىرەۋگە ارمان بولعانىمەن، وڭاي ەمەس.

جازىپ العان
ءاليا تىلەۋجانقىزى