Арал туралы «Теңізім» фильмінің Netflix-ке шығуы қазақ фильміне серпін береді – қазақстандық режиссер

Арал туралы «Теңізім» фильмінің Netflix-ке шығуы қазақ фильміне серпін береді – қазақстандық режиссер

Жуырда қазақстандық режиссер Катерина Суворова өзінің «Теңізім» (Sea tomorrow) атты толықметражды деректі фильмінің әлем­дегі ең ірі стриминг платформасы саналатын Netflix-тен көрсетілетінін хабарлады. Режиссер Арал теңі­зінің жағалауында түсірілген бұл фильмде теңіз­дің экологиялық жағдайынан гөрі, сол маңай­да тұрып жатқан тұрғындардың тұрмыс-тір­шілігін сипаттағысы келгенін айтады. Бүгінде көрер­менге жол тартқан бұл фильм әлемнің сегіз ті­ліне аударылып көрсетілуде. Қазір Qyzbolsyn ат­ты деректі фильмге дайындық жұмыстарын жүр­гізіп жатқан Катеринаға хабарласып, сұхбат құр­ған едік. – Интернеттегі деректердің бірінде сізді Ресейдің тумасы десе, енді бір жерде «Алматы қаласында дүниеге келген» деп жазылған. Қайсысы дұрыс? – Екеуі де дұрыс (күліп). Алматыда тума­сам да, өзімді осы жердің тумасымын деп есеп­теймін. Негізі, аталарым мен әжелерім, туған-туыстарымның көбі Алматыда туған. Әкем Алматы әскери училищесін бітірген соң, қызмет бабымен әртүрлі өңірде болған. Сөйтіп, әпкем Германияда туса, ал мен Ресейдің Қиыр Шығыс аймағында дүниеге келдім. Кейін Кеңес Одағы ыдыраған соң, ата-анам Алматыға қайтып оралған. Қазір бар­лығымыз осында тұрамыз. [caption id="attachment_159082" align="alignnone" width="1024"] «Теңізім» фильмінен бір кадр.[/caption] – Бір сұхбатыңызда Netflix стриминг пла­тформасына шығуды тіпті де мақсат тұтпағаныңызды айтып қалдыңыз. Десе де, жүрек түбінде төл туындыңызды «Netflix секілді әлемдегі ең ірі стриминг сервис арқылы көрсетсе ғой» деген ой болған шығар. – Мұндай ой мүлде болған жоқ. Осы ретте бір айта кетерлігі, бұл фильм 2016 жылы тұсауы кесілсе де, түсіру жұмыстарын он жыл бұрын бастағанмын. Ал ол кезде ха­лықаралық нарыққа енді-енді шыға бастаған Netflix қазіргідей онлайн жазылу арқылы көруге болатын видеосервис «ата­ғына» қол жеткізе қоймаған. Бұл фильм­ді тү­сі­ретін кезде атақ я марапат алуды көз­демедім. Бар болғаны, кинозалға келген кө­рермендерді ерекше әсерге бөлейтін қызық­ты туынды жасағым келді. Сосын жоғарыда айтып өткенімдей, қазақ­стан­дықтардың тұрмыс-тіршілігі, түрлі қиын­дық­тарды қалай еңсеретіні әлемге қызық. Мы­салы, аралдықтар теңіздің тартылуынан туын­даған қиындыққа мойымай, өз бетінше өмір сүруде. Олар теңіз тартылып қалды, бітті деп қол қусырып отырған жоқ. Олар фи­льмге түскен, бау-бақшаны гүлдендірудің тәсі­лін ойлап тапқан Жүкен ата секілді ең­бектеніп, сол еңбегінің жемісін көріп жатыр. Егер сізді таңырқатқан хикаяны камера ар­қылы сауатты, әдемі әрі креативті түрде сипаттай алсаңыз, мұндай ойлы дүниенің өз көрерменін табары күмәнсіз. «Теңізім» – соның дәлелі. Ал оның Netflix-ке шығуы ко­­­­мандамның қажырлы еңбегінің көрінісі деп білемін. Режиссер ретінде менің аты-жөнім жиі аталғанымен, бұл фильмді түсіру жолында көптеген қазақстандық маман тынбай еңбек етті. Netflix-ке шығады дегенді естігенде өзім және командам үшін қатты қуандым. – Бес жыл бұрын тұсауы кесілген туын­дыңыздың Netflix өкілдерінің на­зарына қалай іліккені бізге қызық. – Негізі, бұл фильм бес жыл бұрын жа­рық­қа шықса да, сандықтың түбінде жатқан жоқ. Көптеген халықаралық фестивальдерде көрсетіліп, көрсету құқығын сатып алған бірнеше шетелдік арналарда жүріліп жатты. Айналамдағы көп адам сіз секілді «Теңізім­нің» Netflix өкілдерінің назарына қалай іліккенін сұрайды. Бірақ олар фильмдерді қалай іріктеп алатынын жария қылмайды. Бар білетініміз, Netflix платформасына шығудың екі тәсілі бар. Олар фильм түсіруге қаржылай көмектеседі немесе дайын өні­міңді сатып алады. Қаржылай көмек алу үшін жоба ұсынып, оны қорғап шығуың ке­рек екені түсінікті. Ал түсірілген фильмді қан­дай критерий бойынша сатып алуға лайық деп танитыны түсініксіз. Негізі, олар қай фильмді сатып алатынын өздері ше­шетін секілді. Айта кетерлігі, Netflix-те жұ­мыс істейтін арнайы іріктеуші топ ха­лықаралық фестивальдерде көрсетілген ки­ноларды үнемі байқап жүреді. Жалпы, түрлі фес­тивальдерде жүлделі орын алған әрі Ос­кар сыйлығына үміткер ретінде таңдалған ки­нолардың Netflix-те көрсетіле­тінін байқап жүр­мін. Сондықтан «ананы бүйтіп түсірсең, мы­­наны былай жасасаң, Netflix өніміңді 100 пайыз сатып алады» деген қатып қалған ере­же жоқ. Тек сапалы өнім жасасаң болғаны. [caption id="attachment_159080" align="alignnone" width="1024"] Nintety one тобымен бірге[/caption] – Nintety one демекші, BBC агентті­гі­нің жыл басында сол топ жайлы кө­лем­ді мақала жариялауына сіздің олар туралы түсірген фильміңіз себепкер бол­ған екен. Сол рас па? – Иә. Негізі, бұл деректі фильм көпшілік ой­лағандай топ продюсерінің тапсырысы бойын­ша емес, халықаралық ұйымның қол­дауымен түсірілді. Ол уақытта осындай топ­тың бар екенін білсем де, олардың айна­ла­сында болып жатқан жайттар туралы еш­теңе білмедім. Халықаралық ұйымның олар туралы деректі фильм түсіргісі келе­тінін естіген журналист құрбым «Алдымен барып танысып көр. Ұнаса түсірерсің, ұна­маса тағы көрерсің» деп ұсыныс білдірді. Жал­пы, Қазақстанда бұрын-соңды ешкім жазбаған музыканы жазып, оны тыңдар­манға қазақ тілінде жеткізген Nintety one жігіттері сынға ілігіп, түсініспеушілікке тап болса да, өздерін мойындата білді. Содан соң, бұл фильмде тек топтың мүшелерін емес, көптеген қазақстандықтар да сөйлеттік. Меніңше, бұл барлық қазақстандыққа арналған фильм болып шыққан тәрізді. Бір аумақта, бір мәдени кеңістікте жүрсек те, әр­қай­сысымыздың көзқарасымыз әртүрлі. Ал фильмде мінезі сан алуан адамдардың қалай ортақ тіл табыса алатыны баяндалған. Негізі, бұл фильмнің көрсетілуі пандемиямен тұспа-тұс келсе де, кейіннен бұл туындым түрлі фестивальдерде көрсетіліп жүрді. BBC-дің Сингапурдегі кеңсесінде жұмыс істейтін журналист сол жерде өткен Орта Азия кинофорумында Men sen emes фильмін көргеннен соң лонгрид жазып, сайтқа жария­лаған. Артынша оның бұл жазғаны резонанс тудырып, BBC-дің бас кеңсесінде­гілер олар туралы видеосюжет әзірлеп, кө­лем­ді мақала жариялады. Осыдан кейін дерек­ті фильмнің жойқын күші жоқ деп айт­пай көріңіз. – Қазір Qyzbolsyn деген қызық атау­мен шығатын деректі фильмді түсіруге дайындалып жатқаныңызды білеміз. Qyzbolsyn-ның идеясы неде? – Мен қазақ азаматына тұрмысқа шық­қанмын. Отау құрып, отбасымызбен етене араласа бастаған кезде күйеуімнің әжесі өзін үнемі украиндықтардың Уля деген есімімен таныстыратын. Сұрастыра келсем, әжеміздің шын есімі Ұлболсын екен, бірақ өзін Уля деп атағанды құп көреді. Бұған қызыққан мен бұл тақырыпты зерттей бастадым. Белгілі болғандай, түркітілдес халықтарда «осы тілегім орындалсын» деген мақсатта қыз балаларға қойылған үш жүзге жуық есім бар екен. Сондай ерекше есімдері бар әйелдердің портретін неге құрастырмасқа? Бұл фильмде салт-дәстүрді қаралау немесе біреуді кінәлау тіпті де ойымда жоқ. Бар болғаны, қыз-келіншектерге сырын ақтаруға мүмкіндік беретін шынайы фильм түсіргім келеді. Түрлі ниетпен қойылған есімді арқалап жүру біреуге қиын, біреуге керісінше мақтаныш болуы мүмкін. Жуырда Ақтауда он төрт қыз тәрбиелеп отырған отбасыда ұл бала дүниеге келгенін білдім. Сондай-ақ, тұрмысқа шы­ғар­дан бұрын есімдерін өзгерткен кейіп­керлермен кездестім. Мұның барлығы қы­зық қой. Бұл фильм 2022 жылы экранға шығады деп жоспарлап отырмыз. Десе де әлі күн­ге дейін кейіпкерлер іздестірудеміз. Жал­пы, бұл кино арқылы Орталық Азия ай­мағында тұратын барлық әйелдің портретін құрастыруды көздеп отырмын. – Бір сөзіңізде «Деректі фильмнің жой­қын күші бар» дедіңіз. Десе де қазір де­ректі фильмдерде үнемі жағымсыз сәт­тер баяндалады, адамның мысын ба­сып тастайды деген стереотип қалып­тасқан секілді. – Мен бұл туралы жиі естимін. Бірақ, шы­­­­нында олай емес. Біз арамызда өмір сүріп жат­қан адамдардың шынайы оқиғаларын баян­даймыз. Қоспасыз, боямасыз, қаз-қал­пында жеткіземіз. Мысалы, аралдықтар «су­мен бірге құт кетті» деген стереотипті те­ріске шығарды. Олар ол жерден кеткісі кел­се баяғыда көшіп кетер еді ғой. Бірақ олар өйт­педі. Олар Алматы, Қызылорда немесе көр­ші жатқан ауданға барып тұруды тіпті де ойға алмайды. Күн кешу қиын секілді көрі­не­тін жерден адамдар неліктен кеткісі кел­мейді? Мені осы сұрақ мазалады. Негізі, бұл фильмді түсірер кезде мынадай алегорияны ұстандым. Арал теңізінің маңын саяхаттап жүр­генде Байқоңырдан ұшырылатын зы­мыран­дарды байқадым. Қазір ғалымдар Жер ғаламшары әбден ластанып, тозғаннан кейін Марсқа көшеміз деген әңгімені жиі айтады ғой. Осыны естігенде Жерде біреулер қалып «Сіздер бара беріңіздер! Ал біз осында қалып, бар­лығымыз жіберген қателіктерді бірте-бір­те түзейміз» дейтін секілді көрінеді. Арал­дық­тарды дәл сондай кейіпте көрдім. Айта ке­терлігі, арамызда әлемнің небір әсем жер­лерін көріп, сол жерге тұрақтап қалғандар бар, бірақ қанша жерден қолайлы орта болса да Қазақстанға қайтып оралып жатқандар да жетерлік. Алматыда «Теңізімнің» тұсаукесері болған кезде музыкант, архитектор, дизай­нер достарыммен осы турасында әңгіме­лес­тік. Англиядан, Америкадан оқудан келген олар елде бір үлкен іс жасағысы келетінін, бірақ барлығы бірден бола бермейтінін, алайда жоқтан барды жасап, өз ортасын гүл­дендіріп отырған аралдықтарды көр­геннен кейін көп нәрсе түсінгенін, дегеніне жетпей қоймайтынын айтады. – «Теңізім» тек бастамасы болсын, осы­­дан кейін Netflix-ке шығатын қазақ­стан­дық фильмдер саны арта түседі деп сенеміз. – Солай боларына мен де кәміл сенемін. «Теңі­зімнің» Netflix-ке шығуы қазақстандық туындыларға сұраныс барын дәлелдеп берді. Сон­дай-ақ, қаржыландыратын институт­тар­дың тек көркем фильмге емес, сондай-ақ дерек­ті фильмге де қаржы бөлу көркемдік және коммерциялық тұрғыдан тиімді екенін көрсетті. Бізде деректі фильм түсіретін жас авторлар саны аз, оған қоса мәдени институт өкілдері деректі фильмге еш қызығушылық танытпайды. Бұл – үлкен қателік, олар бұл сала­да әлеуетіміздің жоғары екенін түсін­бейді. Дегенен осыдан кейін деректі фильм түсіргісі келетін қазақстандық режиссерлерге көпшіліктен қолдау табу оңай болады деп сенемін. Режиссерлерге айтар басты кеңесім: мей­лінше шынайы адамдар туралы фильм түсіруге тырысыңыздар. Сосын өздеріңіз де шы­найы болыңыздар. Шынайылық пен дерек­ті фильм егіз ұғым іспетті. Көрермен туын­дыңыз арқылы сол шынайылықты сезі­ніп, сюжет желісін жадынан шығармай, көпке дейін айтып жүреді.

Сұхбаттасқан Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ