Сапаны санақ анықтай ма?
Сапаны санақ анықтай ма?
Тамыз айының басында елімізде он тоғыз миллионыншы тұрғын дүниеге келді деп сүйіншілеп едік. Арада бір ай уақыт өткен соң халық санағы басталды. Науқанды өткізу үшін бюджеттен қомақты қаражат бөлініп отыр. Халық саны белгілі болса, санақ өткізудің, осындай қысылтаяң шақта бюджетті одан әрі ортайтудың не мәні бар? Жалпы, «халық санағы не үшін қажет?» деген сұрақтар халық арасында туындап отырғаны да жасырын емес.
Халық санағы елімізде осымен үшінші мәрте өтіп жатыр. Ең алғашқы Ұлттық халық санағы 1999 жылғы 25 ақпаннан бастап 4 наурыз аралығында өткізілген.
Екінші санақ 2009 жылғы 25 ақпан – 6 наурыз аралығында болды. Осы санаққа бөлінген қаражат талан-тараж болып, ұстағанның қолында, тістегеннің аузында кеткен еді.
2018 жылғы сәуірде пилоттық санақ өтті. Жоспар бойынша кезекті санақ 2020 жылы ұйымдастырылуы керек болған еді, пандемияға байланысты бұл мүмкін болмады.
Енді міне араға 12 жыл салып кезекті жалпыхалықтық санақ басталды. Науқан қазанның аяғында аяқталады деп жоспарланып отыр. Жалпы деректерді жинау екі әдіспен жүзеге аспақ. Бірінші
әдіс – sanaq.gov.kz сайтында онлайн сауалнама жүргізу. Сайт 2021 жылдың 1 қыркүйегі мен 15 қазаны аралығында 24 сағат бойы жұмыс істейді.
Екінші әдіс – 1-30 қазан аралығында өтетін дәстүрлі жаппай сауалнама. Яғни қызметкерлер үй-үйді аралау арқылы мәлімет жинайды. Қазіргі ахуалға байланысты тек вакциналанған қызметкерлер ғана жұмысқа тартылады. Санақ жүргізу кезінде интервьюерлерде көк түсті сөмке, шарф және куәлік болады. Мәліметтерді қайта-қайта енгізбес үшін ЖСН арқылы тұлғаның санақтан өткен-өтпегені анықталады.
Сонымен қатар, eGov.kz Электронды үкімет сайтының басты парағында sanaq.gov.kz мамандандырылған сайтына өтетін сілтеме бар, ол арқылы онлайн режимде санақ парақтарын толтыруға болады.
Сондай-ақ, респонденттер Халыққа қызмет көрсету орталықтарында, әкімдіктерде, пошта бөлімшелерінде, мектептерде және т. б. нысандарда орналасатын арнайы ұйымдастырылған нұсқаушы учаскелерде санақтан өте алады.
Сан белгілі болса, санап не керек?
Статистика бюросының ресми өкілі санақ тек халық санын анықтаумен шектелмейтінін айтады.
Мақсат ХАЛЫҚ, экономист: – Он жыл сайын санақ өткізіліп тұрғаны дұрыс деп есептеймін, белгілі бір дәрежеде халықтың жағдайын санақ арқылы білуге болады, оңтайлы тұстары бар. Бірақ коронадағдарыс кезінде бюджет қаражатын жұмсау қаншалықты тиімді деген сұрақ, әрине орынды. Не десек те, қазіргі бөлінген қаражатты ерекше бақылауда ұстаған дұрыс. Өйткені осы мақсатқа бөлінген ақша талан-тараж болғанын білеміз. Науқанның онлайн өтуі белгілі бір дәрежеде санаққа жұмсалатын шығынды азайтуы керек деп есептеймін. Ұлттық статистика комитеті де заманауи технологияларды қолдану арқылы санақ өткізу 2009 жылғыға қарағанда 2,6 есе арзанға түседі деп сендіріп отыр. 2021 жылғы халық санағын өткізуде бір адамға жұмсалатын шығын 1,1 АҚШ доллары дейді жауаптылар. Ал 2009 жылғы халық санағы кезінде адам басына 2,9 АҚШ доллары кеткен екен. Санаққа қанша ақша жұмсалады? 2018 жылдан 2023 жылға дейінгі аралықта (бесжылдық кезең) халық санағын өткізуге бюджеттен 9,1 миллиард теңге бөлінген. Статистика бюросының есебіне сүйенсек, қаражаттың басым бөлігі қызметкерлердің жалақысын төлеуге қарастырылған екен. Тағы біразы санақ өткізуге арналған планшеттер (Қытайда шыққан KOUZONE MTK6592 маркалы планшеттің біреуі шамамен 39 000 теңге тұрады) мен «е-Статистика» интеграцияланған ақпараттық жүйесін дамытуға жұмсалады. Алайда, бір айта кететін нәрсе, санақтан онлайн өтуге арналған sanaq.gov-та да біршама ақау барын байқауға болады. Тіркелу коды бар смс-хабарламаны ұзақ күту, сайттың жүктемесі бойынша кедергілер бар екені де айтылып жатыр. Мұны онлайн санақтың алғаш рет өтуімен байланыстырып, ақтап жатқандар да бар. [caption id="attachment_155865" align="alignnone" width="1920"] sanaq.gov.kz[/caption] Жеке деректерді желіге жүктеу қауіпсіз бе? «Халық санағы кезінде алынған деректер басқаның қолына түсуі мүмкін бе?» деген сұрақ та көп адамды мазалайтынын байқауға болады. Статистика бюросының ресми өкілі Олжас Сайлаубекұлы алаңдауға еш негіз жоғын айтады: – Санақ басталмас бұрын оған тыңғылықты дайындық жүргізілді. Пилоттық санақ өткізілді, соған байланысты электронды жүйені баптап, реттеп, арнайы сертификаттаудан өткізілді. Ұлттық қауіпсіздік комитетіне қарасты күнделікті мониторинг жүргізіліп отырады. Азаматтардың толтырған анкеталары шифрланып, сол күйінше біздің орталық серверге, Ұлттық статистика бюросының орталық серверіне түседі. Сертификатталған, қауіпсіз байланыс желісі арқылы тізбектеледі. Сайтқа қандай да бір кибершабуыл жасала ма, оның барлығы ҰҚК тарапынан мониторинг жүргізіледі. Азаматтардың жеке деректері тек статистикалық мәліметтер үшін ғана пайдаланылады, – дейді ол.