Жарылыс қалай болды?
Тамыздың 26-сы күні кешкі сағат 19-дан 10 минут өткенде Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігіне қарайтын №28349 әскери бөлімінің (инженер-саперлер бригадасы) оқ-дәрі қоймасынан өрт шыққаны жайында хабар тарады. (Тараз қаласынан небәрі 18 шақырым қашықтықтықта, Байзақ ауданының Қайнар ауылына жақын жерде орналасқан бұл әскери қойма мен сол жерде орналасқан әскери бөлім 1972 жылдан бері жұмыс істеп келеді. 2019 жылы аталған қоймаға Арыстағы жарылыстан қалған оқ-дәрі сақталған). Әскерилердің айтуынша, инженерлік оқ-дәрілер жер үстінде сақталған. Қоймадан шыққан жалын аз уақыттың ішінде инженерлік қару-жарақ сақталған қоймаға жеткен. Өртті сөндіру мүмкін болмай, басқа қоймалар да отқа оранған. «Өртті сөндіру мүмкін болмады. Содан жалын басқа қоймаларға да жетті. Бірнеше жарылыс болды. Инженерлік оқ-дәрілер арасында жарылыс кезінде сынықтары мен ірі қалдықтары ұшатын снарядтар жоқ. Сонымен қатар түрлі жарылғыш заттардың жанып, жарылуы салдарынан соққы толқыны, ауқымды жалын мен қатты дүмпулер болуы мүмкін», – дейді Қорғаныс министрлігінің офицері Ғани Нүсіпов. Байзақ ауданының Қайнар, Ботамойнақ, Жібек Жолы ауылдары мен Үшбұлақ стансасының тұрғындары – шамамен 1200-дей адам Тараз қаласындағы мектептерге эвакуацияланған. Жарылыс салдарынан елді мекендерде 118 жылжымайтын мүлік зақымданған. Оның 106-сы – тұрғын үйлер. Ең қатты зардап шеккен жарылыс болған аумаққа жақын орналасқан Қайнар ауылы болып отыр. Аталған қайғылы оқиғаға байланысты Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 29 тамызды Жалпыұлттық аза тұту күні деп жариялады.
Куәлар не дейді?
Алапат жарылыстың кесірінен өрт шыққан қойманың жанында жүрген бірнеше өрт сөндіру қызметкерлері, әскери адамдар қаза тапты. Дегенмен жарылыс болған аумақта жүріп тірі қалған азаматтар да бар. Қазір солар жарылыс алдында қандай әрекет еткендерін, жарылыстың қалай болғаны туралы айтып жатыр. Солардың бірі, жанып жатқан әскери қоймаға алғашқылардың бірі болып барған Тараз қалалық өрт сөндіру бөлімінің қарауыл басшысы Байбек Сембеков Sputnik Қазақстан сайтына берген сұхбатында көрген-білгенін былай баяндайды: «Оқиға орнына барған бойда басшы ретінде бірден әскерилердің біріне жолығып, қоймада не сақталғанын сұрадым. Қатардағы жауынгер ме, офицер ме, есімде жоқ, әйтеуір, қатты жарылатын зат жоқ деді. Содан біз бірден жұмысымызға кірісіп кеттік. Мен су алатын жер іздей бастадым. Ол жерде су мүлдем болмады. Ал біз мініп келген көліктерде 5 тонна, әрі кетсе 8 тонна бар. Ол жетпейді, бір-бірімізге су беріп отыруымыз қажет. Сол себепті алдымен су алатын жер іздедік. Сол арада әскерилердің бірі танкте су таусылғанын айтты. Оған өрт сөндіру көлігінен су құйылып берілді. Осыдан кейін «көліктердің бәрі өрт ошағына жақындасын» деген команда берілді. Мен көлікке міндім. Ішінде бір сарбаз және жүргізуші болды. «Жақындап баруымыз керек» деп айтқаным сол еді, бірдеңе жарылды, көлігіміз аударылып кетті. Шамды қостым да, үшеуміз артқы орындыққа өттік. Сосын есікті аштық па, терезеден шықтық па, ол да есімде жоқ, бірақ бірдеңе қылып шықтық. Біреулер айқайлап жатты, біреулер жылады, көбісі не істерін білмей қалды. Басын ұстап жатты. Бәрінің үсті-басы қан. Соққы өте қатты болды. Бірдеңе айтайын десем, дауысым шықпайды. Сөйтсем, аузым шыныға толып қалыпты. Түкірсем, қан шығып жатыр. Бәрінде солай болды. Алдыңғы терезенің шынысы кіріп кеткен ғой. Жердегі өрт сөндірушілер ауыр жарақат алды. Біреуінің көзі көрмей қалса, енді біреуінің құлағы естімеді. Ал он минуттан кейін тағы бір жарылыс болды. Сол кезде біреу «К бою! К бою!» деп айқайлады. Біз болсақ, каскамен басымызды жауып, жерде жаттық. Біреудің аяғы сынды. Оған басқалар көмектесіп, алыстау жерге апаруға тырысты. Әйтеуір, шықтық. Бірдеңе қылып тосқауылдан да секіріп өттік. Ол жерден қашып кетуге тырыстық», − дейді ол. Жарылыстан аман қалған азаматтың бірі − Байзақ ауданындағы өрт сөндіру қызметінің қарауыл бастығы Асыл Мұхамеджанов. Ол да өртеніп жатқан әскери қоймаға алғашқылардың бірі болып барған. «Бізге өрт туралы дабыл түскен бойда сол жақты бетке алдық. Су беру туралы бұйрық түскен соң, өртке су шаша бастадық. Бірақ өртті сөндіру мүмкін емесін байқадық. Әскери бөлім ішіне кіргенімде, сондағы мамандардың дабыл қағып жүргенін көрдім. «Өртті тезірек сөндірейік», – деді. Өздерінің су шашатын танкісі тұр екен, оған су толтырдық, бірақ бәрібір болмады. Сол жерде жүрген әскери адамдардан басшысы кім екенін сұрадым. Біреуі келіп басшы екенін айтты, атын білмеймін. Шенін де білмеймін, сержант немесе майор шығар. Есімде жоқ. Әлгі әскери адамнан: «Бұл жерде жарылыс болмай ма? Тағы да жарыла ма?» − деп қайта-қайта сұрадым. Ол «Ештеңе жарылмайды», – деді. Содан соң біз қайта шығып, басшылардан бұйрық күттік. Көп өтпей бізге қайтадан су беру туралы бұйрық келді де, мен әскери бөлімнің артына қарай бара жатқанмын. Сол кезде қайтадан жарылыс болды. Кейін не болғаны есімде жоқ. Маған жарылыс болмайтынын айтқан адамның да кім екенін білмеймін», – дейді А.Мұхамеджанов. Қалай болғанда да, қойма өртенгенде не боларын ешкім болжай алмаған. Шамасы, әскерилер де, жанып жатқан қоймадағы өртті сөндіруге барғандар өрт сөндіру қызметкерлері де инженерлік оқ-дәрі қоймасынан алапат жарылыс болады деп ойламаған тәрізді. Ал әскери ведомство басшылары аталған қоймаға Арыстан апарылған оқ-дәрілер жарылған жоқ деп отыр. Бірақ жанып жатқан қойма маңында негізінен өрт сөндіру қызметінің адамдары ғана болып, ол маңнан әскерилердің кетіп қалуы жұртты екіұдай күйде қалдырып отыр.Жарылыстан қаза тапқандар
26 тамыз күні Жамбыл облысы Байзақ ауданы Қайнар ауылы маңындағы №28349 әскери бөліміне қарасты инженерлік оқ-дәрі қоймасында болған жарылыста мына азаматтар қызметтік міндетін атқару кезінде қаза тапты: Арнұр Серікұлы Темірболатов − өрт сөндіруші-құтқарушы. Елдос Қадырбайұлы Сандыбаев − аға өрт сөндіруші-құтқарушы, 1990 жылы туған. Александр Николаевич Микропуло − өрт сөндіру кезекші қызметінің жедел кезекшісі, өрт сөндіру басшысының орынбасары. Тәңірберген Кұдайбергенұлы Төребе- ков − аға өрт сөндіруші-құтқарушы, 1981 жылы туған. Ғафан Жомартұлы Қуатбек − өрт сөндіру бөлімінің қызметкері, жүргізуші, аға сержант, 1995 жылы туған. Әділет Қанатбекұлы Әділбек – өрт сөндіруші-құтқарушы, сержант, 1987 жылы туған. Әліби Бексұлтанұлы Кеңес − өрт сөндіруші-құтқарушы, қатардағы жауынгер, 1999 жылы туған. Арман Қапезов − Оңтүстік округтің әскери прокуроры, полковник, 1976 жылы туған. Заикин Сергей Владимирович − Тараз қаласы №3 өрт сөндіру бөлімінің қарауыл басшысы, майор, 1980 жылы туған. Мейіржан Айманов Қақпасынұлы − Жамбыл облысы ТЖД «ӨСжАҚЖҚ» ММ бастығының орынбасары, 1976 жылы туған. Бауыржан Талғатұлы Дауытбаев − №28349 әскери бөлімнің өрт сөндірушісі, 1987 жылы туған. Руслан Жүрсінбайұлы Жанболатов − келісімшарт қызметінің ефрейторы,1981 жылы туған. Оразбек Дайырбекұлы Дәлібаев − әскерилендірген күзет қызметкері, 1969 жылы туған. Еркін Ерікбайұлы Нәдірбеков – өрт сөндіру командасының бастығы, келісімшарт қызметінің старшинасы, 1979 жылы туған. Мешінбаев Марат Сайлауұлы − №28349 әскери бөлімінің сержанты, 1981 жылы туған. Әлімбеков Саят Жанатұлы − №28349 әскери бөлімінің офицері, майор. 1985 жылы туған. Отан алдындағы борышын өтеп жүріп қайтыс болған бейбіт күннің батырларының ерлігін мемлекет жоғары бағалап, оларға лайық құрмет көрсетті. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жарлығымен Қазақстан Республикасына сіңірген аса үздік еңбегі, қызметтік борышын атқаруда көрсеткен ержүректігі мен жанқиярлығы үшін Жамбыл облысы Төтенше жағдайлар департаменті өрт сөндіру және авариялық-құтқару жұмыстары қызметі бастығының орынбасары Мейіржан Қақпасынұлы Аймановқа қайтыс болған соң «Халық қаһарманы» атағы беріліп, айрықша ерекшелік белгісі – «Алтын жұлдыз» және «Отан» орденімен наградталды. Азаматтық қорғау полковнигі Мейіржан Айманов Қорғаныс министрлігінің № 28349 әскери бөлімі аумағында оқ-дәрілер жарылысы салдарынан болған қайғылы оқиғада өз қызметтік міндеттерін орындау кезінде қаза тапты. Ол өзінің кәсіби, сауатты іс-әрекеті мен жеке қайсарлығының арқасында оқиға орнына жақын орналасқан 3 елді мекеннің 710 тұрғынын Тараз қаласына эвакуациялады. Сонымен қатар Мемлекет басшысының Жарлығымен әскери және қызметтік борышын атқаруда көрсеткен ерлігі мен жанқиярлығы үшін Жамбыл облысы Төтенше жағдайлар департаменті өрт сөндіру және авариялық-құтқару жұмыстары қызметі өрт сөндіру кезекші қызметінің жедел кезекшісі (өрт сөндіру жетекшісінің орынбасары) Александр Микропуло І дәрежелі «Айбын» орденімен, Жамбыл облысы Төтенше жағдайлар департаменті өрт сөндіру және авариялық-құтқару жұмыстары қызметі № 3 өрт сөндіру бөлімінің аға өрт сөндіруші-құтқарушысы Елдос Сандыбаев, Жамбыл облысы Төтенше жағдайлар департаменті өрт сөндіру және авариялық-құтқару жұмыстары қызметі № 3 өрт сөндіру бөлімінің өрт сөндіруші-құтқарушысы Арнұр Темірболатов, Жамбыл облысы Төтенше жағдайлар департаментінің өрт сөндіру және авариялық-құтқару жұмыстары қызметі № 1 мамандандырылған өрт сөндіру бөлімінің аға өрт сөндіруші-құтқарушысы Тәңірберген Төребеков ІІІ дәрежелі «Айбын» орденімен наградталды.Елімізде болған жарылыстар
Еліміз тәуелсіздік алғаннан бергі жерде бірнеше рет әскери қоймаларда жарылыс болды. Оның ең алғашқысы осыдан жиырма жыл бұрын жүз берген-ді. 2001 жылғы 8 тамызда Балқаш қаласынан қырық бес шақырым жердегі Тоқырау ауылына жақын жердегі әскери қойма отқа оранып, ондағы оқ-дәрілер жарыла бастады. Жарылыс тоқтағанша өрт сөндірушілер қоймаға жақындай алмай, төрт күн бойы күтуге мәжбүр болды. Бұл жарылыстан қанша адам зардап шеккені белгісіз. Жарылыс кезінде ауыл халқы тез көшіріліп әкетіп, ешкім жарақат алмады. 2009 жылғы 20 наурызда Арыс қаласында снарядтарды жоюмен айналысатын «Қазарсенал» ЖШС қоймасында бірнеше жарылыс болып, одан үш адам қаза тауып, он жеті адам зардап шеккен. Бұл оқиғадан соң тергеу жұмыстары жүргізіліп, мекеме басшылары мен қызметкерлері бас бостандығынан айырылды. 2009 жылғы 8 шілдеде Алматы облысы Іле ауданында Қорғаныс министрлігінің оқ-дәрі қоймасында жарылыс болды. Жарылыс бір күннен соң тоқтап, өрт содан соң өшірілді. Бір әскери қызметкер қайтыс болды. Сот шешімімен бір әскери адам өрттің шығуына айыпкер деп табылып бас бостандығынан айырылды. Жарылыс салдарынан төрт адам қаза тауып, сегіз кісі зардап шеккен. 2013 жылғы 27 тамызда «Қазақжарылысөнеркәсіп» АҚ аумағында 122 миллиметрлік бос патрондарды залалсыздандыру кезінде қауіпсіздік ережелері дұрыс сақталмағанның кесірінен алпыс келі оқ-дәрі жарылды. Жеті адамның денесін күйік шалды, олардың төртеуі қайтыс болды 2015 жылы Арыста тағы оқ-дәрі қоймасы жарылды. Бұл жолы да жарылыс снаряд жою кезінде болған. Жарылыстың неден болғаны анықталмады, бір адам қайтыс болды. 2019 жылы Арыстағы жарылыста төрт адам қаза тауып, жарылыс кезінде қаладағы алпыс мыңнан аса тұрғын еріксіз қаладан шығып кетіп, төрт күннен соң ғана үйлеріне оралды. Ресми мәлімет бойынша қаладағы жеті жарым мыңнан аса үй мен 100-ге жуық көпқабатты үйге зақым келген. Бұл оқиғаға байланысты он алты адам сотталды. 2021 жылғы 26 тамыз. Жамбыл облысы Байзақ ауданында қойма өртеніп, оқ-дәрі жарылды. Жарылыстан 16 адам (өрт сөндіру қызметкері мен әскери қызметкерлер) қайтыс болып, жүзге жуық адамдар жарақат алды. P.S. Осыдан бір апта бұрын Жамбыл облысы аумағындағы әскери қоймадағы жарылыстан соң Қорғаныс министрі Нұрлан Ермекбаев отставкаға кететінін мәлімдеді. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Қорғаныс министрінің отставкасын қабылдап, оны лауазымды қызметінен босатты. Мемлекет басшысының Жарлығымен Мұрат Бектанов Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі болып тағайындалды.Ахмет Өмірзақ