ҰБТ-ға «ұрланып» кіріп ұятқа қалғандар

ҰБТ-ға «ұрланып» кіріп ұятқа қалғандар

Биыл оқу жылы аяғында Нұр-Сұлтан қаласында мектеп бітірген төрт түлектің орнына басқа адам кіріп, ҰБТ тапсыруға тырысқан. Олар жарты күн­дік сынақ үшін жалған төлқұжат жасатқан. Олар­дың арасында белгілі әзілкеш Тұрсынбек Қабатовтың қызы да бар. Елордадағы ең мақтаулы мектептердің бірін тәмамдап, «Алтын белгі» иегері атанып, ҰБТ-дан 60 балл жинаған түлек неге мұндай заңсыздыққа бар­ды? Аталған оқиға бойынша, жалған құжат жасау фак­тісімен Нұр-Сұлтан қаласының 22 жастағы тұрғыны күдікке ілінді. Күдіктінің үйін тінту кезінде ком­пьютер мен жеке куәлік жасаған аппарат та­былды. Осы оқиғадан кейін қоғамда қызу пікірталас жүріп жатыр. Бірі мектепті енді бітірген баланың болашағына алаңдаса, екіншісі өзге азаматтар сабақ алып, аяқ тартып жүретін болады дейді. Үшінші тарап қылмыстық іс тек жалған құжат жасағандарға қозғалып, ал жасатқандар жазасыз қала ма деп алаңдайды. Сала мамандары қоғамның талқысына түсіп, мәселенің көтерілгені дұрыс екенін айтады. Biometric заманауи сәйкестендіру тех­нологиясының барында мұндай әрекеттер тіпті орынсыз көрінеді. Полиция департаменті Қылмыстық кодекстің 385-бабы 1-тармағы бойынша (Жалған құжаттарды, мөр­табандарды, мөрлердi, бланкілерді, мемлекеттiк пошта төлемі белгілерін, мемлекеттiк наградаларды қол­дан жасау, дайындау немесе өткiзу) іс қозғаған. Әлі күн­ге дейін тергеу жұмыстары жүргізіліп жатыр. Білім беру саласында заңбұзушылық жиі кездесетіні жасырын емес. Алайда елге есімі белгілі азаматтың оқиғасы көп ата-ананы ойландырғаны анық.

«Алтын белгі» сатыла ма?

Келесі жылдан бастап «Алтын белгі» иегерлеріне қойылатын талап күшейеді. Бұл туралы Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетов айтты: «Алдағы оқу жылынан бастап «Алтын белгіге» үміткерлер үшін талап одан сайын күшейеді. Медальді оңды-солды тарату болмайды. Біз талаптарды кезең-кезеңмен жыл сайын өзгертіп жатырмыз. Биыл енді екінші кезең қамтылады. Екінші кезең дегеніміз, тоқсандық «бес» бағасымен қатар, үміткерлердің 5-11 сынып аралығындағы барлық тоқсандық бағалары да «5» болуы керек деген қағида енгізіледі», – деді. Ресми мәліметке сүйенсек, соңғы жылдары «Алтын белгі» иегерлерінің саны күрт өскен. 2019 жылы төсбелгіні 7 349 оқушы иеленсе, 2020 жылы 8 615 түлек қол жеткізген. Биылғы оқу жылын 9 738 мектеп бітіруші «Алтын белгімен» аяқтаған. Мамандар медаль таратудан рекорд орнатқан мектептердегі білім сапасының күмәнді екенін айтады. Қазір «Алтын белгінің» құны арзандап, қадірі қашқаны да құпия емес. Жыл сайын осы марапаттау рәсіміне мемлекет қазынасынан медальді жасаудан бастап, табыстауына дейін миллионға жуық қаражат бөлінетін көрінеді. Жаңбырдан кейінгі қаптаған саңырауқұлақтай арзан атаққа құмартып жүрген жас өскіннің қарасы көп.

Цифрландыру жүйесі жалған дипломның жолын кеспек

Білім саласындағы келеңсіздіктің бірі – жалған дип­лом саудасы. Елімізде жалған дипломмен жұмысқа тұ­рып, заңды айлық алып жүрген қызметкер жетерлік. Өткен жылы Ұлттық қауіпсіздік комитеті 20-ға жуық жалған дипломды анықтаған. Жалған құжаттарды пайдаланған адамдарға қатысты ҚР Қылмыстық кодексі 385-бабының 3-бөлігі бойынша қылмыстық іс қозғалды. Жалған диплом 250-500 мың теңгеге сатылады екен. Ал 1 миллион теңге ұстатсаңыз көшірме емес, түпнұс¬қасын да алуға болады екен. Алайда өтіріктің арты абырой төгетінін есте ұстаған жөн. Министрліктің хабар­лауын­ша, тапсырыс берушіні сендіретін басты себеп – барлық құжаттың ресми бланкілерде басылып, нақты түпнұсқа­мен сәйкес келетіні. Дипломдарды тексеру кезінде түпнұсқадан еш айырмасы болмайтынын айтады. ЖОО-ның базасына тіркелмегенде ғана жалған екенін анықтауға болады. Былтыр ақтөбелік 34 мұғалім жалған дип­ломмен сабақ беріп келсе, Қызылордада түрлі са­ладағы 12 маманның дипломы жарамсыз деп та­нылған. Мұн­дай оқиғаларды тізе берсек көп. Шығыс Қазақстан облысының тумасы жарты миллион теңгеге диплом сатып алып, шетелде жұмыс істемекші болып, құжат­тарын өткізгенде шетел университеті жалған дипломды жарамсыз деп таныған. Соңғы оқу жылында диплом саудасының күрт өскенін байқаған мамандар ЖОО түлектеріне дипломды қағаз түрінде де, электронды нұс­қада да бере бастады. 1992 жылдан бастап берілген 2,5 млн диплом цифрландырылды. Жыл сайын дип­ломды растауға қатысты 500 мыңдай өтініш келіп түседі. Біріншіден, дипломды растауға жұмсалатын уақыт пен ресурс үнемделеді. Екіншіден, мемлекеттік үлгідегі жалған дипломдардың айналымы жойылады. Соңғысы жұмыс берушілер жұмысқа орналасуға үміткерлердің біліктілігі туралы шынайы ақпаратпен қамтамасыз етіледі. Одан кейін барлық білім беру ұйымына құжат қабылдау автоматтандырылды. Осындай цифрлы жүйе ғана жалған диплом саудасының жолын кеспек.

Қайыржан ТОКУШЕВ, республикалық Sanaly urpaq жобалық кеңсесінің жетекшісі:

Білім жүйесіне басқару менеджменті жетіспейді

– Білім саласы ең көп ре­фор­маға ұшыраған дегеннен гөрі реформа жасай алмаған ми­нистрлері жиі ауысқан сала деген дұрыс шығар. Реформа білім саласына керек болды, өйткені білімді адам қа­лыптастырмай, білімді ұрпақ тәрбиелемей, мемлекеттің ілгері дамуы мүмкін емес еді. Менің ойымша, білім саласын басқарған министрлердің жиі ауысуы – мем­лекеттің білім саясатын жүзеге асыру қиындығы. Даму­дың кезеңдерін күтпей, жоспарланған істі аяғына дейін жеткізбей, үстірт қарау – саланы қайта құлдырату. Болон декларациясы ұлттық ерекшелікті енгізбегеннен сынға ұшырады. Білім саласы көп өзгерістен емес, басқару ме­неджменті жетілмегеннен құлдырады. Мектеп бітіруші түлектердің жазығы жоқ, оң-солын танымаған баланы қылмысқа итермелегендер жазасын алуы керек. Біздің де оқушылар дайындық орталықтарына барады, олардың да «басын қатыратындар» сол орталықтан табылады. Бала еліктейді, соңы не боларын болжай бермейді. Өйткені оның арты ақшаға келіп тіреледі. «Ақ­шаңды төледім, нәтижесі қане?!» деп ата-ана төлеген ақшасын бұлдап, баланың жүйкесін шаршатады. Бала тезірек нәтиже көрсеткісі келеді. Жыл бойғы «еңбегінің» төмен болғанын қаламайды, алдауға тез көнеді. Заң алдында бала өз әрекетіне, үлкен өз әрекетіне жауап бергені дұрыс. Бірақ алданған бала мен алдағандардың арасын айыра білу керек.  Білім берудің көлеңкелі тұсын қоғам қасіретіне бағалауға болады. «Адалдақ алаңы», «Ан­тикор», «Жемқорлықпен күрес комитеттері» секілді қоғамдық ұйымдар бар. Бірінен кейін бірі тексерсе де жемқорлық тыйылмай отыр. «Алтын белгі» – баланың он бір жыл оқыған еңбегінің жемісі. Оны саудаға салмай, біліміне қарай беру керек. Білім және ғылым министрі қо­ғамдағы сондай кемшілікті жою үшін белсенді мұ­ғалімдердің тобымен кеңес өткізіп отырады. Қор­даланған мәселені кең отырып талдап, бірлесе шешім шы­ғарады. Соңғы жылдардағы осы үрдіс оң нәтиже беріп, талай жемқордың, сыбайластардың аяғына тұсау салынып жүргені қуантады.

Ержан МЫРЗАБАЕВ, психолог: