Жаңсақ ақпараттың залалы дауасыз дерттен кем түспей тұр
Жаңсақ ақпараттың залалы дауасыз дерттен кем түспей тұр
Коронавирусқа қарсы вакциналардың егіле бастағанына да жарты жылға жуықтады. Бірақ екпе алғандар туралы статистикалық деректерге қарап, күзге дейін 10 миллион халықты қамтимыз деген жоспардың орындала қоймайтынын байқау қиын емес.
Вакциналау процесі неліктен баяу жүріп жатыр? Мамандар мен министрлік тарапынан қаншама түсіндіру жұмыстары жүргізілсе де, осы уақытқа дейін халықтың вакцинаға деген сенімі орнықпауында кілтипан бар ма немесе антиваксер болуға не итермелейді? Осы және өзге де вакцинаға қатысты сауалдарға жауап іздеп көрейік.
Антиваксерлер деген кімдер?
Қазір тек біздің қоғам ғана емес, жалпы адамзат ваксерлер және антиваксерлерге яғни вакцинаны қолдайтындар мен оған қарсы болып бөлінгенін байқауға болады. Антиваксерлер дамыған және дамушы елдерде де бар. Бірақ жалпы дүниежүзі бойынша олардың үлесі әлем халқының 5 пайызына жетеқабыл ғана деген ақпарат та кездеседі. Десек те, коронавирусқа қарсы вакциналарға теріс көзқарастағы адамдар мен олардың пікірлері қазір өте көп талқыланатын тақырыпқа айналып отыр.
Алдымен антиваксер болуға итермелейтін көзқарастарға шолу жасап көрейік. Осы жерде айта кететін мәселе, COVID-19-ға қарсы вакцинаға теріс көзқарастағылар көбінесе басқа вакциналарға сенім білдіретінін аңғару қиын емес. Оған вакцина уақыт өте келе адамның денсаулығына зиян келтіріп, өлімге әкеп соғады деген көзқарас ықпал ететін сияқты. Оның сыртында жалпы коронавирустың өзі де сондай мақсатта жүргізіліп жатқан саясат деген жалпы түсінік жатыр.
Сонымен, антиваксерлердің арасында ең көп тараған түсінік – «вакцина өлімге әкеледі». Немесе мұның астарында сыртқы күштерден (көбінесе бұл –мемлекет немесе әлемді уысында ұстап отырған билік иелері) қорқу болады. Антиваксерлер вакцина қауіпті, тіпті өлімге әкеледі деп санайды. Олар билік вакцинаның жанама әсерлері мен одан болған өлім-жітімді жасырады деген пікірде. Бұл пайымдарын олар жер бетіндегі халықтың саны көбейіп кеткенін, індет пен вакцина адамзаттың санын азайту үшін жүргізіліп жатқан астыртын саясат деген аргументпен дәйектейді.
Одан кейінгі ең көп тараған «сенім» – «вакцина арқылы чиптейді» немесе мұны өз өмірін бақылаудан шығарып алуға қорқу деп айтуға болады. Мұндай пікірдегілер екпемен бірге белгілі бір жасырын мақсаты бар чип енгізіледі деп есептейді. Біреулер психикалық қабілеттерді басқару үшін, екіншілері не істеп не қойғаныңды, қайда барғаныңды бақылау үшін, ал енді біреулер ойды өзгертіп, сананы басқару үшін чип салынады деп ойлайды.
Одан кейін діни ұстанымға байланысты вакцинадан бас тартушылар да бар, бірақ олар тек коронавирусқа қарсы екпеге ғана емес, жалпы вакцина атаулыға қарсы.
Кең тарала қоймаған, бірақ айтылып жүрген сенімдердің бірі – «вакцина салдырған адамдар ауру таратады». Яғни олар вакцина алған адамдармен байланыста болғанда біртүрлі өзгерістерге ұшырайды деген пікірге сенеді. Оған қоса, вакцина алғандар да індет жұқтырып жатыр деген ақпарат халықтың вакцинаға деген сеніміне селкеу түсіріп отыр. Осыған қатысты дәрігер, медицина сарапшысы Қайырғали Көнеевтің пікірін білдік.
Әлеуметтік желіде болмасын, шынайы әңгіме барысында болмасын, вакцина туралы негатив ақпаратқа сенетіндер көп екені байқалады. Тіпті ел алдында жүрген танымал адамдар, әсіресе шоу бизнес өкілдерінің арасында халықты вакцинаға қарсы табанды түрде үгіттеп жүрген антиваксерлер жетерлік. Халық та маманның емес, жарқырап, күнде көрініп жүрген танымал адамдардың сөзіне сенетінін вакцина өндіру саласының маманы Батырбек Айтжанов та растап отыр.
Ержан МЫРЗАБАЙ,
психолог:
Мамандар мен мемлекеттік мекемелер ақталушы позицияға түсіп қалды
– Ең алдымен, жалпы психологиялық тұрғыдан адам қандай нәрсеге қарсы болады? Егер сол мәселе жайлы толыққанды ақпарат білмесе. Яғни бұл жағдайда жауапты мемлекеттік мекемелер халықпен жұмыс істеу бойынша баяу әрекет етіп жатыр. Дұрыс, нақты, толыққанды ақпараттың аздығынан халық «чип салады», «ауру болады» деген сияқты түрлі сөздерге сеніп, вакцина алудан бас тартып жатыр. Жалпы адам табиғатынан негатив ақпаратқа сенгіш келеді. Бір жағынан мемлекеттік мекемелер «вакцина салдыру керек, ол біздің денсаулығымыз бен қауіпсіздігіміз үшін аса маңызды» десе, екінші жақтан сол саланың маманы болмаса да, блогерлер, әншілер, танымал тұлғалар «вакцина салдырмаңдар, оның ішінде чип бар, бізді өлтіреді» деген сияқты мәлімет таратып жатыр. Бір блогердің, яғни танымал адамның бірнеше миллиондық аудиториясы болады. Оның айтқан сөзі, жариялаған посты тікелей сол адамдарға жетіп, көп жағдайда шынайы ақпараттың алдын орап кетіп жатады.
Сонымен қатар ақпараттық күресте мынадай бір маңызды фактор бар: ақпаратты кім бірінші жеткізсе, халық көбінесе соған сенеді. Яғни қоғамға ықпалы бар адам бір ақпаратты елге жарияласа, оны жоққа шығарушы екінші тарап ақталып жатқан сияқты көрінеді. Мемлекеттік мекемелер «Вакцинада чип бар, салдырмаңдар» деген мәліметке «Жоқ, оның ішінде чип жоқ, біз қазір сізге түсіндіреміз, олай ойлап қалмаңыздар, негізі былай...» деген сайын ақталушы позицияға түсіп қалып отыр. Сондықтан, біріншіден жауапты мемлекеттік органдар, екіншіден осы саланың мамандары, дәрігерлер, вирусологтар, иммунологтар белсенді түрде халықпен жұмыс істеуі керек. Одан кейін мемлекеттік мекемелерге қарағанда жеке тұлғаларға қызығушылық көбірек болады, сол да ескерілуі керек. Денсаулық сақтау саласында да сөзіне халық сенетін тұлғалар бар.
Сонымен қатар маман жалған ақпарат тарату заңмен қудалануы керек екенін айтты.
Тағы бір айта кететін нәрсе – фейк ақпарат пен шын ақпарат ешуақытта бірдей тарала алмайды, яғни жалған ақпарат тез жайылады. Менің ойымша, құзырлы органдар танымал екеніне қарамай, жалған ақпарат жариялағандарды жауапкершілікке тартуы керек. Сол кезде өзіне мүлдем қатысы жоқ салаға қатысты ақпарат тарататындар азаяр еді. Ең бастысы – осы. Өз саласына қатысы жоқ мәселеге қатысты пікір айтатындарды өз басым мүлде түсінбеймін әрі осы уақытқа дейін вакцина туралы негізсіз үгіт-насихат жүргізіп жүргендердің неліктен жауапкершілікке тартылмағанына да таңғаламын. Әрине, демократиялық елде өмір сүріп жатырмыз, пікір білдіруге әркімнің де құқығы бар екенін ұмытпауымыз керек. Бірақ, бұл – тексерілмеген, негізсіз ақпаратты таратуға болады деген сөз емес, – деп түйіндеді Ержан Мырзабай.
«Жалпы жалған ақпарат таратқандар қалай жауапқа тартылады, вакцинаға қатысты жалған үгіт-насихат жүргізіп жүргендер жазаланбай ма?» деген сұраққа жауап іздеп, заңгер маманның пікірін білген едік.
Жалған ақпарат таратқандар жазалана ма?
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметі бойынша вакцина жыл сайын әлем бойынша 4-5 миллион адамның өмірін сақтайды. Аурулардың алдын алу бойынша ешқандай тәсіл дәл вакцина сияқты тиімді болмаған екен. Жалпы, вакцина атаулының адамзат баласына таңсық еместігі аргумент ретінде айтылып келе жатқанына көп болды. Бірақ, қазіргі ахуалға қарап бағамдар болсақ, жалған ақпарат және оның салдарымен күресу індетпен күресуден кем түспейтін сияқты.