Қазақтан шыққан тұңғыш сумошы – Сүйініш Казафузан
Қазақтан шыққан тұңғыш сумошы – Сүйініш Казафузан
Әлемде 50-ден астам күрес түрі бар. Соның бірі – жапонның сумо күресі. Тарихы терең самурайлық күрес – қазір әлемге кең танылған дәстүрлі спорттың бірі. Бұл күресте әуелі жапондар, одан кейін моңғол, грузин және орыс балуандары алғы шепте келеді. Осы ретте «біздің қазақта неге сумошы шықпайды?» деген сөз жиі айтылып жатады. Негізінде бізден де сумошы шыққан еді. Әйткенмен оны көбіміз біле бермейміз. Ол – қазақтың апайтөс ұлы Сүйініш Құдибаев. Сумо күресінің тәртібі бойынша жапон жаттықтырушыларының қойған лақап аты – Казафузан Тайга. Сүйініш – тек қазақтан емес, Орта Азиядан алғаш шыққан кәсіпқой сумошы. Казафузан 11 жыл Жапонияда тұрып, сумо күресімен айналысып, «макусита» деңгейіне дейін жетті. Макусита – 80 балуанды жыққан әрі 3 дивизионның мықтыларына берілетін атақ. Алып денелі қандасымызбен бізге таныс та бейтаныс сумо күресі жайлы әңгіме өрбіткен едік.
– Мен Түрікменстанда туып, Қазақстанда өстім. Егемендік алған тұста отбасым Отанға оралып, Ақтауға қоныс тепті. Ол кезде мен 12-де едім. Кішкентай кезімнен спортты жаныма серік етіп, Алматы облысының олимпиадалық резервтегі мамандандырылған балалар мен жасөспірімдердің жекпе-жек түрлері бойынша мектебіне оқуға қабылданып, 4 жыл білім алдым. Маған және бірнеше балаға Жапонияда сумо спортынан өтетін Азия чемпионатына қатысуға ұсыныс жасалды. Қуана келістік. Сол алғашқы жарысымда қола медальге қол жеткіздім. Бағлан Ыдырысов деген бапкер ағамыз маған «кәсіпқой сумомен айналысқаның жөн» деп кеңес берді. Осылайша, мен Жапониядан бір-ақ шықтым. Менен өзге де балалар бірге барған болатын. Бірақ олардың арасынан соңына дейін қалған мен ғана болдым. Нәтижем жаман емес. Жапонияда маған Казафузан Тайга атын берді. Сөйтіп, еркін күресті сумоға алмастырып, Жапонияда қалуға шешім қабылдадым. Осылайша, 11 жыл Жапонияда тұрдым. Алғашында бір аптадай жаттығып, бірден дохёға (сумо күресінің алаңы) шығып кеттім. Жапонияға келіп бір аптаның ішінде сайысқа түстім десем, көпшілік сенбейді.
– Жапонияда сумошылардың тәртібі өте қатал деседі. Себебі олар ата-дәстүрді жалғастырушы ретінде саналады. Егер ол көшеде төбелес шығарып жатса, дереу үйіне қайтарылып, жаттықтырушысы жазаға тартады екен. Басқа қандай ырым-тыйымдары бар?
– Кез келген сумошы шаш өсіріп, қоғамдық орында кимономен жүруге міндетті. Мұның бәрін алғашында ерсі қылық көрсек те, кейін үйреніп кеттік. Жапонияда қазір самурайлар жоқ, сондықтан шаш қойып жүретін сумошылар ғана. Басыңа айдар қою міндет. Әйтпесе, бұл спортқа деген құрметсіздік болып саналады. Сөйтіп, менің де шаш қоюыма тура келді. Ал белдесуге шыққанда маваши (белдік) шығады. Мұның бәрі менің түсінігімде тұрпайы көрінсе де, уақыт өте үйреніп кеттім.
Олардың жалғыз ғана киімі – қарнын айналдыра ораған ұзындығы тоғыз метрлік маваши (белдік). Белбеуді ораудың өзі аса шеберлікті қажет ететін болғандықтан, оның да нағыз мамандары болады. Шаш сәндеудің де қатаң талабы бар. Сондықтан оған Бүкілжапондық сумо ассоциациясы іріктеп, 15 жастан бастап 10 жыл бойы оқытып, арнайы жоғары класты шаштараз мамандар даярлайды.
Сумошы оякатасының (бапкердің) рұқсатынсыз отбасын құра алмайды. Ең қызығы, автокөлік жүргізуге де тиым салынған. Олардың жеке жүргізушісі болуы қатаң қадағаланады. Ояката – үлкен әке, яғни бапкер деген мағына береді. Ол сен үшін жауапты тұлға саналады. Сондықтан олар спортшысының қателігін көтеруге тиіс. Әлгінде айтқанымдай, тойға не кездесуге, керек десеңіз туған күн кешіне барсаңыз да арнайы киіммен жүру міндеттеледі. Бұл – жазылмаған заңдылық. Мұны да сақтамау жаттықтырушыны жазалауға дейін апарады.
– Өткен айда жаздың алғашқы башёсы аяқталды. Сумо күресіне қызығатын қауым «кім жеңімпаз болады?» деп қызу талқылап жатты. Бұл жолғы башёда моңғол балуаны Тэрунофудзи озэки айтойлап алға шықты. Сіз башёны көрдіңіз бе?
– Иә, көрдім. Негізі бір жылда 6 башё (жарыс) ұйымдастырылады. Соның бірінші башёсы қаңтар айында өтеді. Оған императордың өзі барады. Тэрунофудзиді де білемін. Бірақ жарыста кездесіп көрген жоқпыз. Тэрунофудзи – қазіргі мықтылардың бірі. Кешікпей ёкузона атағына ие болатынына сенемін. Қазір екі ёкузона бар: Какурю және Хакухо. Какурю сумомен қоштасты. Хакухо жарақатына байланысты сайыстарға қатыса алмай жүр. Одан бөлек, Асанояма, Такакейшо деген озэки сумошылар бар. Олардың да ёкузона болуына мүмкіндіктері зор.