Оқулық қандай, оқушы сондай
Оқулық қандай, оқушы сондай
Былтыр Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің үшінші отырысында білім беру саласындағы реформаларға тоқталып, оқулық сапасының нашарлығын айтып мәселе көтерген болатын. «Біздегі оқулықтардың деңгейі төмен. Кітапты әзірлеген азаматтардың жауапкершілігін заңнамалық тұрғыдан реттеу керек. Сапасыз оқулық дайындағаны үшін жауапқа тартылсын. Басқаша болмайды», – деді Президент.
Тәуелсіздік алғалы бергі 30 жылда мектеп оқулықтары бірнеше рет өзгеріске ұшырады. Соңғы жылдары мектеп бағдарламасында сапасы төмен оқулықтар бар екені айтылып жүр. Осы орайда Túrkistan халықаралық газеті мамандарға мектеп оқулықтарының сапасына байланысты сауал қойған болатын.
Айман АҚТАНОВА, Семей қаласының Шәкәрім атындағы университеттің қауымдастырылған профессоры міндетін атқарушы, 5-11-сыныпқа арналған «Қазақ әдебиеті» оқулықтарының авторы, филология ғылымдарының кандидаты:
Бүгінгі оқушыға тақырыпты меңгеру қиын емес
– Мектептегі қазақ әдебиеті оқулықтарында Алаш қайраткерлері туралы жазылмаған дегенге толық келісе алмаймын. Себебі Алаш қайраткерлерінің еңбектері 5-сыныптан бастап мектеп бағдарламасына енгізілген. Олар «Алаш әдебиеті» немесе «Алаш қайраткерлері» деп жеке тарау ретінде қойылмаған. Осыған ғана сүйеніп алаштықтар мектеп бағдарламасына енбеді деп айтуға болмайды. Өйткені Алаш қайраткерлері туралы әр сыныптың бағдарламасында бар. Мүмкін болашақта бағдарламаға түзету енгізіп, жеке Алаш әдебиетіне тарау арнау керек шығар. Бұл жерде оқулық авторлары оқулықты арнайы бекітілген бағдарлама бойынша жазатынын ескеру керек.
Авторлар оқулықты 2-3 айда жазады деген пікірмен келіспеймін. Оқулық ең аз дегенде 1 жыл дайындалады. Бұрыннан келе жатқан авторлар оқулықты жетілдіру туралы үнемі айналысады деуге болады. Қазір оқулық авторларын оқытатын курстар да бар. Онда авторларға тапсырмалар жүйесін реттеуді үйретеді және ғылыми-әдістемелік жаңалықтармен таныстырады. Былтыр сондай курсты «Оқулық орталығы» ұйымдастырды. Сосын оқулықты сараптайтын бірнеше комиссия бар. Оқулықты мектеп ұстаздары мен әдіскер ғалымдар әдістемелік жағынан сараласа, журналистер әлеуметтік сараптама жасайды. Ал ғалымдар ғылыми негіздемелерін қарайды. Ең соңында Тіл білімі институының ғалымдары тілдік, сөздік қолданыс жағынан қателерін тексереді.
Кейбір оқулықтарда дыбыстық, техникалық жағынан бірен-саран қате кетуі мүмкін. Ол дұрыс емес, ондай қатені жібермеуге тырысу керек. Бір оқулықтың артында қаншама адамның кәсіби еңбегі мен маңдай тері тұр. Оқулықты сынау дайын асты сынау секілді оңай. Жалпы кез келген жаңалық бірден қабылданбайды, оған үйренуге уақыт керек. Жаңартылған білім мазмұны бүкіл қоғамға келген жаңалық болды. Сондықтан оны қоғам болып талқыладық. Әлі де жаңаша қарап өңдеуді қажет етеді. Себебі әр заманның баласы алдымен өз замандастары туралы оқуы керек. Бағдарламаға кейінгі әдебиеттің озық үлгілерін кіргізу керек деп санаймын. Қазіргі балалар әдебиетінде тамаша туындылар жасап жүрген замандастарымыз да бар.
Жалпы оқулық арнайы оқу мақсаттарына сай жазылады. Тапсырмалардың барлығы сол оқу мақсаты бойынша жүйеленіп құрылады. Ол Блум таксономиясына сай білу, түсіну, қолдану құзыреттіліктерімен байланысты. Тақырыпты меңгеру оңай тапсырмалардан басталады. Мысалы, нені білу керек деген мәселе сұрақ-жауап түрінде жүргізіледі. Екінші, оқушының нені түсінгеніне байланысты тапсырмалар жасалынады. Бұл бөлікте көбінесе жазба жұмыстары беріледі. Түсінгеніңе байланысты ойыңды білдір, сын-пікір білдір деген сияқты тапсырма болуы мүмкін. Одан кейін алған білімді қолдану бөлімінде ауызша және жазбаша тапсырмалар беріледі. Бұл жүйе оқу мақсатына сай оқушының функционалдық сауаттылығын қалыптастыруға негізделген. Қолдану бөлігінде негізінен бағалау және салыстыру бойынша тапсырмалар болады. Оқушы айтылған, өзі түсінген, білген нәрселерге баға береді, сын жазады.
Бұрын біз оқыған кезде мұндай нәрселер болған жоқ, сын жасаған жоқпыз, баға берген жоқпыз. Тек алдымызға бергеннен түсінгенімізді айтып, мазмұндап берумен шектелдік. Бұрын шығарма жаздық. Шығарманы қазір де гуманитарлық бағытта оқитын оқушыларға жазғызуға болады. Қазір көбіне шығарманың орнына әлемдік білім стандартына сай эссе жазады. Эссенің де әр сыныпқа және жас ерекшелігіне байланысты әр түрі қолданылады. Бұл бүгінгі оқушының функционалдық сауаттылығын қалыптастыру үшін арнайы мақсаттармен құрылады. Тапсырмалар да сол мақсатқа негізделген. Осы жаңашылдықты кейбір ұстаздардың өздері дұрыс қабылдай алмай жатады. Мұғалімдер берілген тақырыпты игеру оқушыларға қиын деп айтады. Менің ойымша, бүгінгі оқушыға тақырыпты меңгеру қиын емес, тек бұған ұстаздарымыздың аса дайын еместігі байқалады. Адамның ойлау қабілетін тез өзгерту мүмкін емес. Мысалы, ұстаздар жаңартылған оқу бағдарламасындағы білімді қабылдады, курстан өтті. Бірақ оны ішкі рухани, саналық тұрғыдан қорытып, өзіне қабылдап үлгермегендіктен де оқушыға үйрету қиынға соғып отыр деп ойлаймын. Бұған ұстаздарды кінәлаудың да қажеті жоқ. Себебі бұл – уақытша процесс. Бүгінде ЖОО бітіріп, мектепке мұғалім болып орналасып жатқан жастар жаңартылған білім мазмұнын енді біраз уақыттан кейін оп-оңай қабылдап, игеріп кетеді деп санаймын. Сол кезде оқушыларға да тақырыпты түсіндіру қиын болмайды. Тағы бір ескеретін мәселе – біз барлық пәндер бойынша материалдық білім берумен шектелмей, рухани білім беруге ұмтылуымыз керек. Материалдық білім деген пән бойынша оқып, жаттап, мазмұндаумен шектеледі. Яғни, бұл жерде оқушы баға үшін оқиды. Рухани білім оқыған дүниені санасына сіңіріп, өмірде қолдана білуі. Әдебиет алдымен оқушының рухани санасын қалыптастырып, болашақта қоғамға пайдалы, рухы таза адамдар тәрбиелеуді мақсат етеді. Абай айтқан «толық адам» да, Шәкәрім айтқан «таза адам» содан пайда болады.