Қарулы күштің қалқаны қару ғана емес

Қазақстан Тәуелсіздігін жариялағаннан кейін өз алдына Қарулы Күштерін құру туралы маңызды міндет қойды. Алғаш 1991 жылы 25 қазанда Елбасының Жарлығымен құрылған Қор­ғаныс комитеті кейін 1992 жылы 7 мамырда Қазақстан Рес­публикасының Қорғаныс министрлігі болып қайта құрылды. Дәл осы күннен бастап Қазақстан территориясындағы КСРО әс­кери күштерінің есебіндегі әскери мүліктер Қазақстан құ­зыретіне берілді.

Егемендік алып, еңсемізді тік­те­ген сәттен бастап Елбасы Н.Назар­баев әскери білім беру, ұлттық кадр даярлау ісін алдыңғы орынға қойды. Себебі Кеңес Одағы ыдырап, біріккен армия тараған кезде біздің елде әскери қызметте жүрген кейбір аза­маттар ТМД-ның өзге елдеріне қо­ныс аудара бастады. Осылайша кә­сіби мамандарды даярлауға мем­лекеттік деңгейде маңыз берілді. Ал әлемдік стандарттарға сай келетін за­манауи әлеуетті әскер жасақтау оңай шаруа емес. Ол әскери техни­калар мен қару-жарақты жетілдіру ға­на емес, сонымен қатар білімді, шет тілдерін жетік меңгерген, нағыз әскери элитаны даярлау.
Елімізде кәсіби әскери мамандар даярлау «Білім беру туралы» заңға сәй­кес бес деңгейді: орта білім, тех­ни­калық және кәсіби білім – ма­гист­ратура және докторантура, қосымша білім – әскери кафедра, қайта даяр­лау және біліктілікті көтеруді қамти­ды. Бүгінде елімізде бакалавриат бағ­дарламасы бойынша әскери ма­мандарды даярлайтын үш әскери жоғары оқу орны бар. Олар – Құр­лық әскерлерінің Әскери институты, Радиоэлектроника және байланыс Әскери-инженерлік институты,
Т.Би­гелдинов атындағы Әуе қорға­ны­сы күштерінің Әскери институты.
Құрлық әскерлерінің Әскери инс­титутының тарихы сонау 1970 жыл­дан бастау алады. Былтыр әс­кери институт жарты ғасырлық ме­рейтойын атап өтті. Ал 2020 жылғы 11 қыркүйектегі Үкімет қаулысымен бі­лім ордасына армия генералы Са­ғадат Нұрмағамбетовтің есімі беріл­ді.
Институт бүгінде 12 мамандық бойынша құрлық әскерлерінің жо­ғары мамандандырылған офицер­лерін даярлайды. Сондай-ақ заман талабына сай жаңа мамандықтарды да оқытып жатыр. Мысалы, оқу орны әскери медициналық қамтамасыз ету және радиациялық химиялық және биологиялық қорғау қызме­тінің офицерлерін даярлайды.
Институт әскери салада жаңа буын тәрбиелеу ісінде теория мен тә­­­­жірибені қатар ұштастырып отыр. Лек­ция тыңдауға арналған аудито­рия­лар ғылым мен техниканың озық жабдықтарымен қамтамасыз етіл­ген. Болашақ офицерлер оқы­ту­дың заманауи техникалық құрал­дары, компьютерлік және есептеу ап­параттарын кеңінен қолданады. Бұл – әлемдік стандартқа сай әскери ма­мандарды оқыту мен тәрбиелеу ісін­де аса маңызды бағыттардың бірі.
Осы уақытқа дейін оқу орны 13 мың­нан астам офицерді даярлап шы­ғарған. Оның 80-нен астамы Қа­зақстанда және шетелде генерал ше­нін иеленген. Әскери оқу орны­ның 400-ден астам түлегі өзінің әс­кери міндетін Ауғанстан секілді әлем­нің «ыстық нүктелерінде» ат­қарған. Тәжікстан мен Ирактағы бей­бітшілік операцияларына қатыс­қаны үшін жоғары үкіметтік награ­даға ие болған институт түлектері де аз емес.
Қазіргі таңда радиотехника ма­мандығы бойынша офицер-ин­же­нерлерді дайындайтын Орталық Азия­дағы тұңғыш әрі жалғыз жо­ғары оқу орны біздің елімізде. Ол – Радиоэлектроника және байланыс әскери-инженерлік институты. Инс­титуттың құрылуы мен даму тарихы отан­дық әскери білім және ғылым жүйе­сінің даму жолымен тығыз байланысты.
Зенитті зымыранды, радиотех­ни­калық әскерлері, авиацияны ра­диотехникамен қамтамасыз ету бө­лімдері, байланыс әскерлері, қару-жа­рақ­ты басқарудың автоматтан­дырыл­ған жүйелерінің инженерлері, сондай-ақ ақпараттық қауіпсіздікті қор­ғау саласының мамандарын даяр­лайтын оқу орны еліміздің қор­ғаныс саласын нығайтуға өз үлесін қо­сып келеді. Институт еліміздің әс­кери саласына қажетті маман­дар­ды оқытумен қатар, Ұжымдық қауіп­сіздік келісімі ұйымының бағ­дар­ла­масы бойынша Қырғыз Республи­ка­сы, Өзбекстан, Тәжікстан Респуб­ли­каларынан келген мамандарға білім береді. Осы орайда қорғаныс сала­сы­ның үздік мамандарының шетелде жұмыс істеуге мүмкіндігі бар екенін айта кеткеніміз жөн.
Болашақ әскери қызметкерлер­дің теориялық білімі нәтижелі болуы үшін ол практикалық сабақтармен то­лығуы қажет. Курсанттар теория­лық білімін институттың оқу орта­лы­ғында жетілдіре отырып, шынайы жауынгерлік техникаларда тәжіри­бе­ден өтіп, радиолокациялық бекет­тер мен байланыс әскери техника­ларында қызмет көрсетеді.
Оқу орны құрылғалы бері әскери бі­лім беру саласында жетекші оқу ор­­нына айналды. Институт қызмет­кер­лері мен курсанттарының KADEX халықаралық қару-жарақ және әскери техника көрмесінің жұмы­сына да белсенді қатысып жүр. Ал мұн­дай халықаралық көрмеге қа­тысу үшін курсанттардың дене дайын­­дығын қалыптастыруға жіті көңіл бөлінуі қажеттігі айтпаса да тү­сінікті. Білім алумен қатар са­лауат­­ты өмір салтын қалыптас­ты­рып жүрген курсанттарға оқу база­сында түрлі спорттық жарыстар жиі ұйымдастырылады.
Әскери мамандар дайындайтын тағы бір оқу орны – Т.Бигелдинов атын­дағы Әуе қорғанысы күш­те­рі­нің Әскери институты. Әскери ұшқыш­тар және ұшақтар мен тікұ­шақ­тарға техникалық қызметтер көрсететін және әскери мамандар даярлайтын Орталық Азиядағы жал­ғыз әскери оқу орны. Сонау 1974 жы­лы құрылған училищеде мың­даған азаматтық авиация ұшқыш­тары даярланып, сол мамандар қазір әлемнің түкпір-түкпірінде еңбек етіп жатыр. Байтақ жердің бүтіндігін қорғау үшін әуеде ұшып жүрген әскерилер қатары жылдан-жылға жас мамандармен толығып отыр.
Онда курсанттар 4 жыл бойы әс­кери машықтарын жетілдіріп, авиа­цияның қыр-сырын меңгереді. Сондай-ақ олар ұшақтар мен тікұ­шақтарды басқаруды үйренеді. Тікұшақты басқармас бұрын олар теориялық білім алады. Алған білі­мін тәжірибемен ұштастыру жолын­да курсант инструктормен бірге әуеге көтеріліп, арнайы маршрутпен жү­ріп өтеді. Курсанттың әуеде ұшуы­на 50 сағат уақыт беріледі. Ол 20 са­ғатты инструктормен өткізеді, қал­ған 30 сағатта ұшақты өзі бас­қара­ды. Инструктормен өткізетін 20 сағат өте маңызды, өйткені кур­сант­тың болашақта әуеге жалғыз кө­терілуі немесе көтерілмеуі осы сәтте шешіледі.
Бүгінде ЖОО тек Қорғаныс ми­нистрлігі Әуе қарулы күштері үшін ғана емес, Ұлттық қауіпсіздік коми­теті, ІІМ авиацияларына кадрлар даяр­лайды. Еліміздің әуе қорғаны­сын­да жүрген офицерлердің 70 пайы­зы осы әскери институттың тү­легі.
Елімізде әскери мамандарды даярлайтын орта және жоғары ар­наулы білім беретін оқу орындары қа­тарында Алматы жоғары әскери ака­демиясы, Шекарашылардың жо­ғары әскери институты, Әскери-теңіз институты, Қазақстан ІІМ Ішкі әс­керлері әскери институты,
Ш.Уәли­ханов атындағы Кадет кор­пусы, жо­ғары оқу орындары жанын­дағы офи­церлер даярлайтын әскери ка­федралар, курстар, С.Нұрма­ған­бетов атындағы «Жас ұлан», Алма­ты­дағы Б.Мо­мышұлы атындағы жә­не Қар­а­ғанды, Шымкент қалала­рын­дағы әс­кери бағыттағы орта арнаулы мек­тептері бар.
Әскери кадрларды даярлау жүйе­сі отандық әскери білім мен ғы­лым­ның үлгісін қалыптастыруға мүм­кіндік береді. Жалпы әскери қыз­мет­кер­дің теориялық дайындығы мен жауынгерлік техниканы, қару-жа­рақты жетік меңгеруі, адамдармен дұрыс қарым-қатынас орната білуі, өзінің әскери міндеттерін терең түсінуі мен өз міндетін соңына дейін атқаруға дайындығы Отанымыздың қарулы күштерінің әлеуетін таны­тады. Елбасы Н.Назарбаев өз сөзінде: «Тәуелсіздік туын тігуге қаншалықты қа­жыр-қайрат керек болса, оны құлатпай сақтап қалуға соншалықты қа­жыр-қайрат керек» деген болатын.
Алдағы жылы Қазақстан Қарулы Күш­терінің құрылғанына 30 жыл то­лады. Ширек ғасырдан астам уа­қыт аралығында елімізде ұлттық кадр даярлау жүйесі қалыптасты. Әскери білім беретін оқу орындары­ның оқу процесіне озық техноло­гиялар енгізіліп, мамандардың білім деңгейін көтеру үшін оқу-әдістемелік база кеңейтілді, білім беру ісі заман талабына сай жүргізілді. Нәтижесін­де еліміздің әскері қайта құрылып, жас офицерлердің жаңа буыны қа­лып­тасты.
Қазақстан өзінің қорғаныс қа­бі­ле­тін нығайтуға, білікті, кәсіби ар­мия кұруға баса назар аударды. Мем­лекет әскерін жаһандық сын-қа­тер­лер мен өзгерістерге бейімдей оты­рып жетілдіре түсу маңызды. Сө­зі­мізді нақтыласақ, әскери білім беру жүйесін одан әрі дамыту, сұра­нысқа сай жетілдіру, әскери дайын­дық­ты арттыру, сондай-ақ жаһандық қауіпсіздікті нығайтуға атсалысу мәселесі күн тәртібінен түспек емес.