Қазақтың Серкесі, сахнаның еркесі
Қазақтың Серкесі, сахнаның еркесі
Терең тамырлы халық өнерінің айтулы өкілі, біртуар энциклопедист – актер, Қазақ КСР-ның халық әртісі, КСРО және Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлықтарының лауреаты, Социалистік Еңбек Ері Серке (Серәлі) Қожамқұлов (1896-1979) «алыптар тобының» бірегейі Ғабит Мүсіреповтің сөзімен айтсақ, «Қазақ сахнасы тәңірлерінің бірі». Заманында «Сахнаға Серке шыққанда күлмеген кісінің беті қисайып кетеді» деген ойнақы мәтел де шыққан.
1977 жылы 28 қыркүйекте Алматыдағы М.Әуезов атындағы Қазақ драма театрының алдында ұлы суреткерге ескерткіш орнату үшін алғашқы тасы мейірбан жүректі, иман жүзді Серағаң мен ай маңдайлы Шыңғыс Айтматов және түркітанушы-ғұлама Ғайнетдин Мұсабаевтың шаңырағында өнер туралы толғаныстардың куәсі болғаным бар.
Өнердің қасиетті, сара, ақ жолында, адамгершіліктің, кісіліктің, жақсылықтың дұрыс, түзу, оң, өнегелі ата жолында ешбір айнымаған ардақты ардагеріміздің жарқын жүзі, алтын ізі, асыл сөзі асқақ рухы оянып, жадында жаңғырады, жаныңды нұрға толтырады.
Көркемөнер тарихында Серке Қожамқұлов Еспембет, Қарашешен, Қарабай, Қоңқай, Тайман, Көбікті хан бейнелерін асқан шеберлікпен сомдады, көрермен жүрегінде мәңгі өшпес терең із қалдырды. Жалпы, Серағаң экран мен сахнада 200-дей рөлдерде соншалықты кемеліне жеткізе келістіріп құлшыныспен ойнады. Тумысынан дарынды Серағаң өз кейіпкерінің әрбір әрекет-қимылын, сыртқы сымбатын, өзіне тән жарасымды ұтырлы штрихтарын, өң-әлпеттегі мейлінше нәзік өзгеріс толқындарынан тұңғиық терегей сырды аңғартуы, философиялық ой түйдіруі, оны сахналық-көркемдік дәрежеге жеткізуі, образдың өзегін тамыршыдай дәл танитын талант көзінің көрегендігі, әрбір түйінді сөзі, саналы пікірді тасқа таңба басқандай, қолға ұстатқандай айтуы – актерлік ойын өрнегіне тән қасиеттер еді.
Өрі-қыры бірдей өнер майталманы Серке Қожамқұлов Мұхтар Әуезовтің «Еңлік-Кебек» драмасындағы Еспембетті жарты ғасыр бойы жан-жақты кемеліне келтіре ойнап, классикалық дәрежеге жеткізді. Еспембеттің: «Тобықты, алынбай жүрген кегің, тимей жүрген есең болса, оныңды айт! Әйтпесе мен Тобықтының қоңсысы емеспін. Өз тентегің ана Кебек. Қыз – атамның әруағына қастық қылған менің тентегім. Екеуін шығарып бер былай! Мойнына арқан таққызып өз қолымнан өлтіртемін! Қазір етем осыны! Әпкел, ұстат қолыма!.. Бұл айтқаныма көнбейтін болсаң, тура тұрысар жеріңді айт! Менің қолым дайын. Екінің бірі. Екінің бірі» – деген құдіретті, әмірлі сөзі Серағаңның шиыршық атқан тегеуірінді қимылымен яғни ол текемет үстінде аяғын жылдам малдас құрып, көзді ашып- жұмғандай мезетте шапанының бір жақ шалғайын сол жақ жамбасына дереу басып үлгереді. Сол-ақ екен көз ілеспес шапшаңдықпен қолындағы қамшысымен етігінің қонышын сарт еткізеді. Осынау бір әсерлі ғажайып көрініс, керемет тапқырлық оның соншалықты айбарлы, безбүйрек, тасжүрек екенін дәлелдейді.
[caption id="attachment_145273" align="alignnone" width="624"]