Дерт пе, әлде не?

Дерт пе, әлде не?

Адамзат тарихында жыныс ауыстыру операциясы алғаш рет 1926 жылы Берлин қаласындағы Жыныстық зерттеулер институтында жасалды. ХХ ға­сыр­дың басында өзінің жынысына көңілі толмайтындарға шизофрения диагнозы қойылып, өмір бойына психиатрлық клиникада емдеу тәсілі қолданылған. Алай­да, бүгінде жыныс ауыстыру қылмыс та, ауру да емес, адамдардың қалауы мен құқығына айналғандай. Денсаулық сақтау министрлігінің 2 020 жыл­ғы 25 қарашада «Гендерлік сәйкестілігі бұ­­зылған адамдарды медициналық куәлан­дыру және жынысын ауыстыру ережесін бекіту» туралы бұйрығы шықты. Онда табиғи ауыт­­қуға ұшырап, гендерлік сәйкестігі бұ­зылған адамдарды медициналық куәландыру және жынысын ауыстыру ережесі жазылды. Осы ереженің бекітілуі қоғамда үлкен резо­нанс тудырды. Көпшілік жыныс ауыстыруға рұқ­сат берілді деп даурығып жүр. Алайда біздің елі­мізде сонау 1999 жылы жыныс ауыс­тыр­ғаны үшін атын өзгертуге рұқсат берілген. Ал 2003 жылы заңдық нормативтері бекіті-ліп, 2009 жылы жынысын ауыстырамын деген адам­дарға мүмкіндік беретін заң қа­был­дан­ған. Тек Денсаулық сақтау министрлігі атал­ған операция түріне қатысты кейбір қау­лы­лар­ды өзгерткен. Деректерге сүйенсек, елімізде 2009-2017 жыл­дар аралығында 25 адам, 2017-2019 жыл­дары 10 адам жынысын ауыстырған. Жы­ны­сын ауыстырған соңғы 10 адамның төртеуі ер­кек­тен әйел­ге, қалған алтауы әйелден ерге «ай­нал­ған». Осы орайда адамның жынысын өз­гер­­туі­нің түп-тамыры қайдан бастау алады, асыл діні­міз исламда бұл туралы қандай пәтуа ай­­­тылған деген сұрақтарды мамандарға қой­дық. Салтанат СМАҒҰЛТЕГІ, психолог: Жынысын ауыстырғысы келетіндерді райынан қайтаруға болады – Адам бойындағы кез келген ерекшелік, жан жарақаты, комплексі мектепке дейінгі кезеңде қалыптасып, бастау алады. Бастауыш сынып кезеңінде қарқындап дамып, орта мектепте бекиді. Демек, ұлдың қыз, қыздың ұл болғысы келуі мектепке дейінгі балалық ша­ғынан бастау алады. Осы мәселенің қазақ қоғамында ашық көрініс бере бастауы – мә­селенің шарықтау шегі, ушығуы деп айтсақ болады. Адамның өз табиғи жаратылысына қар­сы келуіне бірнеше фактор әсер етеді. Ер­лер-ге қарата айтсақ: әжесіне, анасына, әп­кесіне яғни әулетіндегі әйел адамдарға де­ген өкпе, реніш, талаптары түрткі болады. Әйел адамдарда керісінше, атасына, әкесіне, аға­ларына, інілеріне деген көңіл толмау­шы­лықтың болуынан басталады. Бес жасқа дейін­гі кезеңде баланың таным процестері қа­лыптасады дедік. Осы кезеңде балаға тек ата-анасының іс-әрекеті, сөйлеуі, өмір сүру салты «дұрыс» болып қабылданады. Ал туа бітті генетикалық есіндегі материалдар ба­ла­ның естігеніне, көргеніне қарама-қарсы бол­са, бала бейсанасында қарама-қайшылық пай­да болып, іштей психологиялық қысымға тү­седі. Бес жасқа дейінгі балада ересектер сияқ­ты салыстырып, саралап, қажетін ғана алатындай саналы өмір тәжірибесі жоқ, сондықтан бәрі табиғи түрде жүреді. Бала естігенін емес, көргенін, сезгенін, түй­генін қайталайды. Ер бала тәрбиелеп отыр­ған отбасында әке басымдық алуы тиіс. Әкенің түрлі жеке бас кемшіліктеріне қарамай ана оған зор сыйластықпен қарауы шарт. Олай болмаған күнде бала бейсаналық тұрғыда әрі-сәрі күй кешіп жүреді. Балаға әке де, ана да бірдей. «Жақсы» болса да, «жаман» бол­са да – балаға екеуі де қажет. Анасы бала­ның көзінше әкенің еңсесін түсіріп, өзге әке­лерді үлгі қылып отырса, бастапқыда бала қо­лайсыз жағдайға душар болады. Ұрыс-керіс, дау-жанжал жалғаса берсе, бала не ана­сын, не әкесін жақтай алмай агрессияға бой алдыра бастайды, бірте-бірте осының бәріне өзін кінәлі сезінеді. Баланың сыртқы, ішкі психологиялық қысымы күшейе берсе, әуелде психологиялық комплекс қалып­та­са­ды, кейін жан жарақатына ұласады. Соңында өзі де азамат болып қалыптаса бастағанда әкесінен аса алмайтынын ұғып, енді әйел адам кейпіне еніп, анасын түсінгісі келеді. Бұл айтылған жағдай бір ғана фактордың әсерінен болатын көрініс. Осыған қоса кейінгі қазақ қоғамында әйел адамдардың ер балалардың көзінше, әке­лердің қыз балалардың көзінше жаға­жай­да, жуыну бөлмелерінде, үйде ашық-шашық жүруі көбейді. Бұл да қарама-қарсы жыныс өкіл­деріне деген түсінбеушілікті, жек көру­шілікті қалыптастырады. Осындай өте қара­пайым болып көрінген моральға жат нәр­селер қоғамда үлкен мәселе туындатып отыр. Жан қалауы екен деп, ұлдың қызға, қыздың ұлға айналғысы келетін соқыр қалауын қол­дап, мемлекеттік деңгейде жағдай жасаймыз деу қараңғылығымыздың айқын көрінісі дер едім. Дамыған елдерде жыныс ауыстыру мә­селесі жиі кездеспейді, кездессе де ол қалау бір­неше атадан бері берілген болуы мүмкін. Яғни, генетикалық ес арқылы ішкі психофи­зио­логиялық қажеттілік көрініс беріп тұр. Ал біздің жағдайымызда аталмыш мәселе енді бастау алып келе жатыр. Сондықтан, жаппай рұқсат ету ұрпақ болашағына балта шабу деп білемін. Осы күрделі психологиялық мәселені мемлекеттік деңгейде шешуге мораль­дық, материалдық ресурсымыз жете­ді деп ойлай­мын. Жалпы жынысын ауыс­тырғысы келе­тін­дермен ұзақ уақытқа созы­латын психо­диаг­ностикалық, психо­тера­пиялық жұмыс­тар жүргізіп, райынан қай­таруға болады.