Елімізде еріктілік қаншалықты дамыды?

Қазақстан жас мемлекет болғанмен, халқының мәдени тарихы терең, дүниетанымы кең. Тәуелсіздік жылдарында елімізге дендеп еніп жатқан жаһандық жаңа үдерістерді қоғам мейілінше өзінің ұлттық тарихи санасына сай қабылдауға қауқарлы екенін көрсетіп келеді. Қайбір құбылыстар халықтың ұлттық болмысына жақын, заман ағымына сай келсе, тіпті тез қабылданатынын байқаймыз. Мәселен, бірнеше-ақ жылдың бедерінде волонтерлік іс-қимыл қоғамда бірден қолдау тауып, жылдам өркен жая бастады.

Волонтерлік атауы еуропалық бол­ға­нымен, әрекеті қазақ халқына да жат дүние емес екені белгілі. Ғылыми не­гізі – альтуризм. Француз философы әрі әлеуметтанушы О.Конттың «өзгелер үшін де, өмір үшін де өмір сүре біл» деген моральдық приципіне саяды. Яғни, біреу үшін өмір сүр, қоғамның дамуы үшін ең­бек ет дейді. Ал діни танымда, дәлірек со­пылық ілімі – адамның адамға қылған жақ­сылығын өмірдің мәні деп қарайды.  Хакім Абай: «өзің үшін еңбек қылсаң, өзі үшін оттаған хайуанның бірі боласың; адамдықтың қарызы үшін еңбек қылсаң Алланың сүйген құлының бірі боларсың» деп адамзат үшін еңбек қылуды ту етеді. Мұн­дай альтуристік түсінік қазақтың ма­қал-мәтелінде де көп кездеседі. Мы­салы, «адам күні – адаммен» дейміз. Сол се­кілді волонтерлік іс-әркеттерді халқы­мыз­дың әдет-ғұрпынан да байқауға бо­лады. Мәселен, бір адам үй салып жатса асар­лату немесе көшпелі мәдениетте жаңа көшіп келген елге ерулік беру т.б. Мі­не, мұндай қам-қарекет қазір заман та­­­ла­бына сай волонтерлік іс деген жаһан­дық ұғымға енді. Оны «еріктілер» деп атап кеттік.

Сонымен, еріктілер кім?

Еріктілер ешкімнің нұсқауынсыз өз еркімен қоғамдық іс-қимылға бел­сенді әрі ақысыз қызмет қылатын адам­дар. Елімізде мұндай қоғамға өз ер­кімен тегін пайдасын тигізетін бел­сен­ділердің қатары қаншалықты артты де­ген­ге бір көз жүгіртіп өтсек. Мәселен, 2002 жылды БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы «Ха­лықаралық волонтерлар жылы» деп жа­риялаған болатын. Бұл бастамаға біз­дің елімізде де қолдау білдіріп, демеу­ші­лік жасады. Ал 2010 жылы Қазақстанда  волонтерлер желісі құрыла бастады. Осыдан алты жылдан кейін, 2016 жылғы 22 желтоқсанда өткен Сенат отыры­сын­да «Еріктілер қызметі туралы» жаңа заң қа­былданды. Заңда көрсетілгендей, ерік­тілер қызметі – жеке тұлғаларға, кәсіп­орын-компанияларға, әлеуметтік осал топтарға көмек көрсету, қоршаған ор­таны қорғау, азаматтық қоғам қалып­тас­тыру, әлеуметтік жауапкершілік, өзара көмек көрсету және қайырымдылық жа­сау т.б. Осы заң қабылданғаннан кейін, яғни 2017 жылғы өткізілген Ха­лық­аралық ЭКСПО-2017 көрмесі мен Қысқы Универсиада ойындарында 8 000-нан астам волонтер қызмет көрсетіпті.

Алайда «Жастар» ғылыми-зерттеу ор­талығының 2018 жылғы зерттеулеріне қарағанда, жас азаматтардың 82,6 пайы­зы еріктілікпен айналыспайтыны анық­тал­ған. Әр бесінші жас азамат волонтер­лік туралы ешқашан естімеген екен. Ал 2019 жылғы мамыр айында Қостанайда өткен Қазақстан-Ресей жастарының фору­мында «Ұлттық еріктілер желісі» ұйы­мының төрайымы Вера Ким 2020 жыл­ды «Еріктілер жылы» деп жария­лау­ды ұсынды. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев бұл ұсынысты қолдайты­нын айта келе: «Мен әрқашан волонтер­лардың қозғалысын қолдаймын. Сон­дық­тан Сіздердің келесі жылды «Волон­тер­лер жылы» деп жариялау туралы ұсы­­ныстарыңызды толығымен құп­тай­мын. Еріктілер – жаны таза адамдар. Олар – елдің шынайы патриоты, сол үшін де құрметім шексіз. Белсенді аза­мат­тық ұстанымдарыңыз мемлекеттің дамуы­на айтарлықтай септігін тигізетіні сөз­сіз», – деген еді.  Көп ұзамай, 2020 жыл Қазақстанда «Волонтер жылы» деп жа­рияланды. Ал 26 тамызда Мемлекет бас­шысы волонтерлік туралы арнайы қау­лыға қол қойды.

Бүгінде еліміздің түкпір-түкпірінде қарттар, жетімдер, әлеуметтік жағ­дайы төмен отбасылар, апат құр­бан­дары және өзге де көмекке мұқтаж қоғам мү­шелеріне жәрдем беретін жастар ұйым­дарының саны жыл сайын артып ке­леді. Қазір еліміз бойынша волонтерлік ұйым саны 287-ге жетіпті. Сондай-ақ, бар­лық аймақта еріктілерді қолдайтын 17 ор­талық құрылған. Ал әлем халқының 970 миллионы волонтер екен.

Елімізде еріктілердің қай бағыты басым?

Samruk Kazyna Trust әлеуметтік жо­баларды дамыту қорының мәліме­тінше, елімізде еріктілер 15 түрлі ба­ғытта жұмыс істейді.  Бірінші, әлеуметтік ерік­тілік – мүмкіндігі шектеулі, қарт, жал­ғызбасты адамдарға, ата-ананың қам­­­­қорлығынсыз қалған және мүгедек жан­дарға көмек көрсету. Бұл еріктіліктің ең ауқымды бағыты. Ал екінші, қоғамдық қауіпсіздік еріктілері мен ерікті-медик­тер – өте аз таралған және бірегей бағыт. Онымен көбінесе ересек волонтерлер ай­налысады. Өйткені бұл қауіпті әрі жауап­ты сала. Үшінші, ивент-еріктілік – мұнда бірнеше бағытты қамтиды. Ай­талық, спорттық, мәдени және өзге де ба­ғыттағы шараларға көмек береді. Сон­дай-ақ, экологиялық еріктілік – қазір үл­кен өзектілікке ие. Еріктіліктің бұл ба­ғыты флора мен фаунаны сақтау, қа­лалық тазалық пен экологиялық жағ­дай­ды түзетуге немесе ұлттық саябақтардағы табиғатты сақтауға атсалысады.

Мысалы, қоғамдық белсенді Тәуір­бек Бозекенов Атырау қа­ла­сының экологиялық ахуалына бай­ла­ныс­ты қоғамда дабыл қағып, мәселе кө­терді. Бұл Экология, геология және та­биғи ресустар министрлігінің на­за­ры­на ілігіп, қазір мәселе қолға алына бас­та­ды. Ал әлеуметтік еріктілік бағыты Қа­зақ­стан жастары арасындағы волон­тер­ліктің өзекті саласының бірі. 2020 жылғы 24 маусымдағы Арыс қаласында бол­ған қайғылы оқиғадан зардап шек­кендерге Қазақстан еріктілері жан-жақ­ты көмек көрсеткенін айрықша айтуға бо­лады.

Ал кейбір еріктілер ұйымында мұн­дай бағыттың барлығы қамтылады екен. Мәселен, 2014 жылы құрылған «Еріктілер ли­гасы» қоғамдық қорының қазір 2 860 во­лонтерлік базасы бар. Әлеуметтік, ден­саулық, білім, экологиялық бағыт және өз-өзін дамыту салалары бойынша 10 мың­нан аса ерікті жұмылдырылған. Қо­ғамдық ұйым төрайымы Айсұлу Ер­ния­зованың айтуынша, қор Otbasym, Shabytym, Tabysym, Qazynam, Qulynym, Kúsh-qýatym және Ólkem атты 8 салаға бө­лініп, нақты бекітілген іс-шаралармен жұ­мыс істейді.

Данияр ЖҰМАДІЛ, «Жебе» қоғамдық бірлестігінің жетекшісі:

Ерікті  болу –  ерлікке пара-пар

– Жалпы, ерікті болуға халқымыздың бол­мысы жақын. Қазақтардың өз ара­сын­дағы бір-біріне жасаған жақсылығын айтпағанда, кезінде қазақ топырағына жан-жақтан келген әртүрлі ұлт өкілдерін ешкімнің нұсқауынсыз қалай қабылдап, бауырымызға басқанымыз тарихтан бел­гілі. Міне, қазақ халқы волонтерлікке сол кезде-ақ дайын болып шықты.

Қазір де кез келген апатқа ұшыра­ған, қиын жағдайда қалған елді мекендерге елі­міздегі еріктілердің көмегі зор. Қо­ғам­да адамдардың бір-біріне деген жана­шыр­лығы айқын көрініс бере бастады.

ХХ ғасырдағы Алаш арыстарының, одан кейінгі «Жас азамат», «Жас тұлпар» се­кілді ұйымдардың еңбегі де ерік­тілер­дің жұмысы деуге болады. Олар да ақы-пұлсыз ұлт үшін қызмет қылды.

Сол секілді біз де ана тілді на­си­хат­тауды қолға алдық. Өйткені Пав­лодардағы мемлекеттік тілдің ахуа­лы­ның қандай екені баршаға мәлім. Осы рет­те, мемлекеттік тілге қатысты заңдар­дың орындалуы және басқа да көптеген мониторинг жүргіздік.

Қазір «Жебе» ұйымынан бір жебеу болса деп хабарласып жататын адамдар көп. Бізге қосылып, қатарымыздан та­был­­ғысы келетін ерікті азаматтардың да са­ны арта түсті. Қазірдің өзінде 100-ден астам белсенді мүшеміз бар. Басқа ұлт өкіл­дері және қыз-келіншектер де қо­сылып жатыр. Сонымен қатар ортамызда қоғам белсендісі ақын, Қазақстан Жазушылар одағының Павло­дар облыстық филиалының директоры Жарқынбек Амантай және Дмитрий Ка­рипов қатарлы облыстық және аудандық депутаттар да бар.

Солтүстікте ерікті болу дегенді тек қайырымдылық көрсету деп тү­сі­нетіндер әлі бар. Еріктілер қоғамның бас­­­қа да ісіне атсалысатынын енді түсі­ніп жатқандай. Біздің еріктілердің ішінде қо­­ғам­ның әртүрлі саласынан жиналған аза­маттар бар. Атап айтқанда, спорт­шы­лар, кәсіпкерлер, ақын-жазушылар, бло­гер­лер т.б. Сондықтан еріктілеріміз әр­түр­­лі бағытта белсенді жұмыс істеп жа­тыр.

«Жебе» ұйымының құрамында қал­та­лы кәсіпкер азаматтар көп. Солардың демеушілігімен пандемия кезінде ал­ғашқылардың бірі болып Түркиядан жа­санды тыныс алу аппаратын әкелдік. Екі­бастұз, Ақсу, Павлодар қалаларын қам­­тыдық. Одан бөлек, жағдайы төмен от­басыларға азық-түлікпен қайырым­ды­лық көмек көрсетілді. Белгілі кәсіпкер Асыл­бек Туғанбай деген ағамыздың қол­дауымен көптеген қоғамдық және қайы­рымдылық жұмыс атқарылды.

Ал қоғам санасын оятуға байланысты ұлт­тық киімдерді насихаттау жобасын айт­сақ болады. Бұл да өз еркімізбен бас­та­ған жұмыстың бірі еді. Наурыз айы бойы Павлодар өңірінде ұлттық киім кию туралы үндеу тастадық. Қазір облыс әкімінен бастап әлі ұлттық киімін киіп жүр. Ұлттық киім дегенде олпы-солпы құда­лықтың шапаны емес, кәдімгі жаңа за­манға сай минималды ою-өрнекпен көм­керілген желет, тақия, костюмдер. Алғашқы кезде Алматыдан бір желетті 14 мың теңгеге тапсырыспен едік. Кейін Павлодардағы тігін цехтары өздері тігіп, сата бастады. Сөйтіп, биыл Павлодарда ұлт­тық киімдердің базары қатты қызды. Бұл да біздің қаламыз үшін пайдалы жұ­мыстың бірі болды.

Сондай-ақ Тәуелсіздік мерекесін тойлау туралы флешмобтар өткі­зілді. Оған республика көлемінде қызы­ғу­шылық артты. Тіпті, басқа ұлт өкілдері де көптеп қатысты. Мысалы, «Тәуелсіздік кү­нін тойламау керек, ол қаралы күн» дей­тіндер бар. Меніңше, бұл дұрыс түсі­нік емес. Тәуелсіздік жолында бір күнде ғана қан төгілген жоқ. Оның жолында қан­шама жыл, қаншама құрбандар кетті. Тек біздің ғана емес, әлемде қаншама ел­дің азаттығы оңайлықпен келген жоқ. Сон­дықтан азаттықтың ақ туы жел­біре­ген күнде аза тұтып отыра бергеннен не өнеді? Керісінше, ол халықтың елшілдік рухы асқақтайтын мерекесі болуы керек деп шештік. Сонымен бірге, отандық тәт­ті кәмпиттерден дорба жасап, «Тәуел­сіз­дік тәттілері» деген тәбәрік сыйлықтарды балаларға тегін үлестірдік. Бала санасына Тәуелсіздік күні деген қай-қай жағынан да тәтті деген символикалық мағынада сіңісті болуы керек қой.

Естеріңізде болса, өткен жылы мем­лекет тарапынан еріктілерге 1 млн теңге бөлініп, 17 грант берілді. Яғ­ни, осы арқылы еріктілер өз жұмысын жан­дандырып, ел дамуына үлесін қосуға се­нім білдірді. Осы ретте, біздің де бұл жұ­мысымызға қазір әкімшілік тарапы­нан қызығушылық артып келеді. Осыған дейін өз ішіміздегі кәсіпкер азамат­тар­дың демеушілігімен жұмыс жүргізіп кел­сек, алда мемлекет тарапынан да қол­дау болады деген сенімдеміз. Оған қа­тысты жоба, жоспарымыз да бар.

Қазір ерікті болу – ерлікке пара-пар. Еріктілер азаматтық қоғам­ның дамуында үлес қосатын күш. Ерікті­лік – жас азаматтың белсенділігін артты­рып қана қоймай, адамдарға көмек көр­сетуге, тәжірибе жинауға, өмірлік маңыз­ды дағдыларды дамытуға, өзін жаңа қырынан көруге мүмкіндік беретін сала және азаматтың тұлғалық дамуына құйылған инвестиция деп түсінуге бо­лады.

Бақытбек ҚАДЫР