БҰҰ-ның Женевадағы кеңсесінің алдында[/caption]
– Нью-Йорк штатының университетінде докторантура бөлімін бітірген соң, Біріккен Ұлттар Ұйымына жұмысқа тұрыпсыз. Еңбек жолыңызды бірден БҰҰ-дан бастадыңыз ба, әлде бұған дейін басқа орындарда қызмет еттіңіз бе?
– Докторантурада оқып жүргенде Колумбия университетінің студенттеріне бір жылдай Орта Азия елдерінің қоғамы туралы дәріс оқыдым. Студенттерімнің басым көпшілігі Орта Азия елдерінің ішінде Қазақстанға ерекше қызығатын. Тіпті, арасында Қазақстанға келіп жұмыс істеуге, қазақ тілін үйренуге құлшынып жүргендері бар болды. Америкалық бір студентім Алматыға келіп, жарты жыл уақыт жұмыс істеді. Енді біреуі Қазақстан туралы зерттеу жасау үшін елге жиі келіп-кетіп жүрді. Университетте сабақ беруден бөлек, Нью-Йоркта бірнеше үкіметтік емес ұйымдарда арнайы жобалар бойынша жұмыс істедім. Сосын докторантура бойынша өндірістік тәжірибені БҰҰ-ның Нью-Йорктегі бас кеңсесінен өтуді ұйғардым. БҰҰ-ға жұмысқа тұру үшін сырттан өтінім тапсыратындарға қарағанда, ішінде өндірістік тәжірибеден өтіп жүргендер көп нәрседен хабардар болады. Сол уақытта бос орын туралы жарияланған хабарландыруларға өтінімдер тапсырдым. Қателеспесем, БҰҰ-ға қатысы бар 50-ден астам жұмысқа өтінім жібердім-ау деймін. Жалпы, БҰҰ-ға жұмысқа тұру қиын. Әсіресе, Нью-Йорк пен Женевадағы кеңселерінде бос тұрған бір орынға шамамен 800-дей адам үміткер болады. Тиісінше, бәсекелестік жоғары болған соң көп ұйымдардан бас тарту туралы жауап келетіні түсінікті жайт. Маған сол кезде екі кеңседен, атап айтсам Нью-Йорктегі кеңсе мен БҰҰ-ның Сомалидегі кеңсесінен (UNSOM) жауап келді. Бірақ жауап келген соң да, сені бірден жұмысқа қабылдамайды. Алдымен жазбаша емтихан өткізеді, кейін сұхбаттасуға шақырады. Жалпы, БҰҰ-ға жұмысқа кіру – ұзақмерзімді процесс. Бұған дейін БҰҰ-да жұмыс істеп көрмегендіктен, екі бірдей кеңседен жауап келгенде, қай жаққа барған дұрыс екенін білмей дал болдым. Сосын өндірістік тәжірибеден өткен кезде танысқан әріптестеріммен ақылдасқан едім, олар маған «Нью-Йорктағы кеңсе жақсы-ақ, бірақ Сомалиде өтетін практикалық тәжірибе карьераң үшін тиімді» деп ақылын айтты. Сомалидегі миссияның бір ерекшелігі, онда тікелей Сомали үкіметімен, мұндағы әртүрлі топтармен жұмыс істейсің. Сонымен қатар көмекке зәру мемлекетке кеңседе отырып емес, сол елдің аумағында жүріп еңбек еткен соң, жұмысыңды жақсы түсіне бастайсың, көп нәрсе үйренесің. Сондықтан БҰҰ-дағы карьерамның бастауында тәжірибе жинақтау үшін Сомалидегі қызметті таңдадым. Дегенмен онда қызмет ету оңайға соқпады. Жалпы, БҰҰ-ның қатерлі аймаққа көмек көрсету жөніндегі миссияларының сипаты әртүрлі. Кейбірінде отбасыңмен бірге тұра аласың, онда барлық жағдай қарастырылған. Келесі бірінде де отбасыңмен бірге тұруға рұқсат етілген, десек те криминалды топтар қауіп төндіруі ықтимал. Оның үстіне, ондай аймақта ағылшын тілді мектептер жоқ. Ал енді біріне отбасыңды апара алмайсың, себебі қауіп-қатер деңгейі жоғары, айналаңда лаңкестік әрекеттер жасаудан тартынбайтын қарулы топтар көптеп жүреді. Мұндай аймаққа қызметкер жалғыз өзі баруы керек. Ал Сомалиде ашылған миссия мен айтқан үшінші санатқа кіреді, онда отбасыңды апара алмайсың. Мұндағы кеңсеміз сырты қоршалған, күзет қарауында болса да, бұл қауіпті аймақ саналады. Сол себепті жұбайыммен ақылдасып, бала-шағамды Қазақстанда қалдырдым. Сөйтіп, қанша қауіпті өңір болса да, осында екі-үш жылдай жұмыс істеп, тәжірибе жинақтайын, кейіннен отбасыммен бірге тұрып, жұмыс істеуге мүмкіндік беретін басқа кеңсеге ауысамын деп жоспарладым. БҰҰ-ның ережесі бойынша, осындай қауіпті аймақтарда ашылған миссияларда жұмыс істейтін қызметкер төрт апта бойы жұмыс істеп, бір апта демалысқа шыға алады. Сол себепті төрт апта тынбай жұмыс істеген соң, Қазақстанға бір аптаға барып-келіп жүрдім.
–БҰҰ-ның Сомалиге көмек көрсету миссиясында қандай міндеттер атқардыңыз?
– БҰҰ әлемнің әр түкпірінде саяси, әлеуметтік, мәдени және гуманитарлық көмек көрсету бағытында жұмыс істейді. Біздің миссия саяси сипатқа ие болғандықтан, бізге Сомали мемлекетіне саяси тұрғыда көмектесу міндеті жүктелді. Нақтырақ айтқанда, Сомали үкіметіне жаңа конституция жазу, үкіметтің саяси жүйесін құрастыру, мемлекет әскері мен полициясын жасақтау және сайлау өткізу сияқты маңызды істерге көмектесуді мақсат тұттық. Осылайша, Сомалиде екі жыл жинаған тәжірибем жеткілікті екеніне көз жеткізген соң, басқа кеңселерде жұмыс істеп көрейін деп шештім.
[caption id="attachment_141228" align="aligncenter" width="566"]
Сомали. Жұмыс барысында[/caption]
– БҰҰ аясында жұмыс істейтін болғандықтан, Сомалидегі кеңседен Женевадағы штаб-пәтерге ауысу оңайырақ болған шығар. Екі жыл бұрынғыдай емтихан, сұхбаттасу кезеңінен өтпеген боларсыз?
– Жоқ, ешкім сені БҰҰ аясында басқа кеңседе жұмыс істеп жүр екенсің деп, басыңнан сипап, екінші кеңсеге оңай ауыстыра салмайды. Басқа кеңсеге ауысқың келсе де, алдымен хабарландыруларды қарайсың. Алғаш рет жұмысқа тұрғанда қандай ұзақмерзімді сынақтан өтсең, осында да тура сол сынақтан қайта өтесің. Айта кетерлігі, БҰҰ-да жұмыс істейтін қызметкер запаста болады. Алайда мұның айтарлықтай артықшылығы жоқ. Егер басқа аймақтан атқарып жүрген қызметіңе ұқсас бір жұмысқа өз еркіңмен ауысқың келсе, қайтадан құжат тапсырасың. Бірақ емтихан тапсырған соң, келесі кезең сұхбаттасуды өткізбей-ақ, емтихан нәтижелері бойынша жұмысқа тұруға мүмкіндік беруі әбден мүмкін. Десек те, кей кездері қызметкерден жұмысқа тұрғалы жатқан миссияның жұмысынан хабардар екеніңді білу үшін сұхбат алуы мүмкін. Женевадағы кеңсеге жұмысқа тұрмас бұрын, хабарландыру қарап, нәтижесінде көп кеңсеге өтінім жібердім. Көп ұзамай, бірнеше кеңседен жауап келді. Запастағы қызметкер болсам да, емтихан алып, сұхбаттасып, нәтижесінде жолым болып, Женевада БҰҰ-ның Сириядағы саяси процеске көмектесу үшін ашылған кеңсесіне жұмысқа тұрдым. Әу баста, бұл кеңсеге БҰҰ-ның Сирия мәселесі бойынша арнайы өкілі болған Кофи Аннан басшылық еткен. Сосын бұл қызметті Лактар Брахими, Стефан де Мистура жалғастырды. Қазір арнайы өкілі қызметін Гейр Педерсен атқарады.
[caption id="attachment_141229" align="aligncenter" width="566"]
Дамаскідегі Уммаяд мешітінің алдында[/caption]
– Сирия үкіметіне де Сомалидағыдай саяси мәселелерді шешу бойынша көмек көрсетесіздер ме?
– Иә. Негізгі кеңсеміз Женевада орналасқан. Сирия астанасы Дамаскта да кеңсе бар. Ол жаққа барғанда көбінесе Сирияның сыртқы істер министрлігімен кездесу үшін сыртта жүреміз. Біздің кеңсенің негізгі жұмысы – Сирия үкіметі мен оппозицияның арасында диалог орнату, әскери-саяси жанжалдың алдын алу, тараптарды татуласуға итермелеу. Қысқаша айтқанда, екі тараптың арасында делдал рөлін атқарып, бітімгерлікке шақырамыз. Сонымен қатар екінші маңызды міндет – Конституциялық реформа жасау. Жалпылама айтсам, аталған жұмыстың барлығына БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің №2254 резолюциясы арқылы берілген саяси мандаты бойынша араласуға құқылымыз. Бұл резолюция Сириядағы ушыққан жағдайды тұрақтандыруға мүмкіндік береді. Осының негізінде саяси процестерді жетілдіруге белсене араласамыз. Айта кетерлік жайт, Конституцияны қайта қарау бойынша сириялықтар біздің миссияның қолдауымен ортақ бір мәмілеге келді. Бұған дейін олар бір-бірімен келісе алмай, бұл мәселені шеше алмай жүрген болатын. Нәтижесінде, конституция мәселесі бойынша Женевада жиналыс өткізіп тұратын болды. Соңғы рет осы қаңтар айында бесінші кездесу өткізді. Жалпы, конституциялық комитет 150 адамнан тұрады. Мұның 50-і – үкімет мүшелері ұсынған делегация, 50-і – оппозиция өкілдері ұсынған делегация, қалған 50-і – азаматтық қоғам өкілі. Мұнымен қоса, Конституцияны жазуға жауапты редакциялық комиссия жұмыс істейді. Бұл комиссияға аталған үш топтың ішінен 15 адам, жалпы саны 45 адам кіреді. Сонымен қатар Сирия мәселелері бойынша Астана форматындағы халықаралық кездесулерге барып тұрамыз. Өзіңіз білетіндей, Сириядағы бітімгершілікке кепіл мемлекеттер, атап айтсақ Ресей, Түркия және Иран басшылары мен өкілдері Нұр-Сұлтанда Сирия үкіметінің мүшелері, оппозиция өкілдерімен жиі бас қосады. Десек те, биыл пандемияға байланысты Нұр-Сұлтан қаласында өтуі тиіс кездесу Ресейдің Сочи қаласында ұйымдастырылды. Аталған миссияда жұмыс істеген үш жылдың ішінде бұл маңызды кездесуге бес рет бардым.
[caption id="attachment_141233" align="aligncenter" width="566"]
Сирия мәселелері бойынша Астана форматындағы халықаралық кездесу кезінде[/caption]
– Сирияны әлемде от пен оқтың ортасы деп танитыны белгілі. Басшылығыңыз аталған елдегі шиеленіскен саяси мәселелерді реттеу міндетін жүктегенде, бірден келістіңіз бе, жоқ әлде бұл өз таңдауыңыз ба?
– Иә, Сириядағы жағдай – дүниежүзіндегі ең қиын тартыстардың бірі. Бұл соғысқа бір ел емес, бірнеше мемлекет қатысқан. Бірі үкіметті қолдаса, енді бірі оппозицияны жақтайды. Негізі, тартыстарды шешуге тырысу, ортақ мәмілеге шақыруды қызықты іс деп білемін. Сөйтіп, бітімгершілікке шақыру қызық болып көрінген соң, осы кеңседе жұмыс істеуге келістім. Қазір атқарып жүрген жұмысым өзіме ұнайды. Негізі, Сирияға бес-алты айда бір барамын. Кейде өзім барамын, кейде басқа әріптестерім барады. Десек те, Сирияның басқа аймағы болмаса, біздің кеңсе орналасқан Дамаск анау айтқандай қатерлі аймақ емес. Оның үстіне, Сирия үкіметі бақылауды күшейтіп, қауіпсіздікпен қамтамасыз етіп отыр.
[caption id="attachment_141230" align="aligncenter" width="566"]
Ғалымжан отбасымен бірге[/caption]
– Өзіңіз тұратын Женева қаласында Қазақстанның БҰҰ бөлімшесі жанындағы Тұрақты өкілдіктің орналасқаны белгілі. Сол өкілдік мүшелерімен қызмет барысында жиі араласып тұратын боларсыз?
– Жалпы, Женевада БҰҰ аясында жұмыс істейтін қазақтармен кездесіп, әңгімелесіп тұрамыз. Біле білсеңіз, БҰҰ-да жұмыс істейтін қазақтар жетерлік. Тек олар туралы жұртшылық көп біле бермейді. Білетінім, Нью-Йорк пен Женевадағы кеңселерде шамамен 20-ға жуық қазақ жұмыс істейді. Сонымен қатар Африка, Азия аймақтарында практикалық тәжірибеден өтіп жүргендер көп болуы керек. Жалпы, негізгі қызметім Сириядағы жағдаймен байланысты болғандықтан, Женевада осы мәселе бойынша жұмыс істеймін деп таңым атып, күнім батады. Елге іссапарға барғанда да үш-ақ күнге барамын.
– Ал Президенттің пәрменімен қолға алынған, Сириядағы соғыс аймағынан отандастарымызды елге қайтаруға бағытталған «Жусан» операциясы жайлы естіген боларсыз?
– «Жусан» операциясы туралы жаңалықтардан естимін. Бірақ бұған БҰҰ-ның қатысы жоқ, біздің миссия арқылы бұл іске араласа алмаймын. Мұнымен жергілікті билік өкілдері айналысады. Осы наурызда Сирияда соғыс отының тұтанғанына тұп-тура он жыл болды. Он жыл ішінде мыңдаған адам қаза тапты, миллиондаған адамдар босқын атанып, шартарапты кезіп кетті. Сонымен қатар осы уақыт ішінде Сирияның аумағына жан-жақтан кіріп, жағдайды одан бетер ушықтырып, көптеген террорлық топтың жетегіне еріп кеткен азаматтар қаншама. Қазір текетірес бірте-бірте тиылып, мемлекет ақырындап бейбіт өмірге аяқ басып келе жатқандықтан, кезінде тыныштық бұзғысы келіп, байбалам салған бөтен ниеттілер түрмеге қамалып жатыр. Сирияда Аль-Хол деп аталатын үлкен лагерьде ИГИЛ тобының жұмысына қатысқан адамдар мен олардың отбасы қамауда отыр. БҰҰ-ның гуманитарлық көмек көрсетуге жауапты бөлімшелері лагерьге қамалғандарды азық-түлік, медициналық көмекпен қамтамасыз етеді. Білуімше, сол лагерьде болған қазақстандықтардың отбасыларын «Жусан» арқылы елге қайтарып жатыр.
[caption id="attachment_141236" align="aligncenter" width="566"]
Альпі бөктеріндегі марафон кезінде[/caption]
– Сізге отандастарыңыз тарапынан «БҰҰ-ға қалай жұмысқа тұруға болады?» деген сұрақ жиі қойылатын болар?
– Әрине. Менің жұмысыма қызығушылық танытатындарға айтарым, халықаралық ұйымда қызмет істеу үшін, ең алдымен кем дегенде БҰҰ-ның екі тілін, ағылшын және француз тілін білу қажет. Үшінші тіл ретінде араб тілін меңгеріп алсаңыз, мұның пайдасы орасан зор. Мысалы, қазір БҰҰ-ның Таяу Шығыстағы кеңселеріне жұмысқа тұру мүмкіндігі мол. Байқағаным, БҰҰ-ға жұмысқа тұруға өтінім беріп жатқандардың арасында араб тілін білетін мамандар аз. Дәл қазір араб тілінде еркін сөйлей алатын, сол аймақты жақсы білетін мамандарға сұраныс жоғары. Сосын бірден БҰҰ-ға жұмысқа тұру қиынға соқса, біздің ұйыммен бірге жұмыс істейтін үкіметтік емес ұйымдардан жұмыс қарастырған абзал. Онда жинаған тәжірибе БҰҰ-ға жұмысқа тұруға оң әсерін тигізеді. Бұл ұйымдарға БҰҰ-ға қарағанда жұмысқа орналасу оңайырақ. Десек те, аталған ұйымдар БҰҰ қызметкеріне қажетті іс-тәжірибе жинақтауда таптырмас мүмкіндік береді. Тағы бір айтатын маңызды нәрсе, БҰҰ-да немесе БҰҰ аясындағы жобаларды іске асырумен айналысатын көптеген үкіметтік емес ұйымдарда жұмыс істейтін қызметкерлермен байланыс орнатып, нетворкинг жасау керек. Олар жол көрсетіп, жөн сілтейтініне сенімдімін. Сонымен қатар көмек көрсетуге бағытталған миссиялардан бөлек, БҰҰ-ның бағдарламалары өте көп. Атап айтсақ, БҰҰ-ның Даму жөніндегі бағдарламасы (БҰҰДБ), БҰҰ Балалар қоры (ЮНИСЕФ), БҰҰ Халық қоныстану қоры (ЮНФПА), БҰҰ есірткі және қылмыс мәселелері жөніндегі басқармасы (БҰҰ ЕҚБ), БҰҰ Жоғарғы комиссарының босқындар ісі жөніндегі басқармасы (БҰҰ ЖКББ), Халықаралық еңбек ұйымы (ХЕҰ), БҰҰ білім, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі ұйымы (ЮНЕСКО), Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДСҰ), БҰҰ өнеркәсіптік даму жөніндегі ұйымы (ЮНИДО), АТҚБ/ЖТҚБ жөніндегі БҰҰ бағдарламасы (ЮНЭЙДС) және тағы басқа ұйымдарының бос жұмыс орны туралы хабарландыруы арқылы жұмысқа орналасуға болады.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ