Ел таңдауы – тұрақтылық
Ел таңдауы – тұрақтылық
Өткен жексенбіде елімізде Парламент Мәжілісі мен мәслихаттар депутаттарының сайлауы өтті. Қазақстандықтар алдағы бес жылда елдің даму бағытын айқындап, мемлекеттің келешегі үшін келелі шешім қабылдайтын саяси партияларға таңдау жасады. Тәуелсіздігіміздің мерейлі белесімен тұспа-тұс келген бұл тартысты дода ел тұрғындарының Қазақстанның болашағына бейжай қарамайтынын, нақты іс пен нәтиже көрсеткендерді ғана қолдайтынын дәлелдеді.
Саяси партияларға 7,2 млн дауыс берілді
Орталық сайлау комиссиясының дерегінше, сайлауға ел ішіндегі электораттың 63,1 пайызы қатысқан. Дауыс берушілері ең белсенді өңір ретінде Солтүстік Қазақстан облысы алға шықты. Аймақта сайлаушылардың 75,5 пайызы сайлау учаскелеріне барып, өз таңдауын жасаған. Ал алматылық сайлаушылардың белсенділігі төмен болды. Дауыс беруге қала электоратының 30,3 пайызы ғана қатысыпты. Есесіне, Алматы облысының тұрғындары азаматтық борышын орындауға үлкен жауапкершілікпен қарап, сайлау учаскелері жабылғанша дауыс берумен болды. ОСК мәліметінше, өңір электоратының 73,5 пайызы сайлауға қатысқан. Шетелдегі отандастарымыз да елдегі маңызды оқиғадан шет қалмады. Сыртқы істер министрлігінің мәліметінше, жалпы шет мемлекеттерде жүрген 6 402 қазақстандық өз таңдауын жасаған. Соңғы болып АҚШ-тың Вашингтон қаласындағы елшілікте ашылған №249 сайлау учаскесі, содан соң 11 қаңтар күні Нұр-Сұлтан уақыты бойынша таңғы сағат жетіде Канададағы Қазақстан елшілігіндегі №279 сайлау учаскесі жабылған. Оттавадағы сайлау учаскесіне барып, дауыс бергендердің дені студенттер мен дипломаттарымыздың отбасы мүшелері екен. Елшіліктің мәліметі бойынша өзінің саяси құқығы мен азаматтық белсенділігін танытқан отандастарымыздың қарасы көп болған. Орталық сайлау комиссиясы жариялаған сайлаудың ресми қорытындысына сүйенсек, саяси партияларға барлығы 7 241 562 дауыс берілген. Соның ішінде Қазақстан Халық партиясы – 659 019 (9,10 пайыз), «Nur Otan» партиясы – 5 148 074 (71,09%), «Ауыл» халықтық-демократиялық патриоттық партиясы 383 023 (5,29 пайыз), Қазақстанның «Ақ жол» демократиялық партиясы – 792 828 (10,95 пайыз), ADAL саяси партиясы 258 618 (3,57 пайыз) дауыс жинады. Сайлаудың ресми нәтижесі жарияланбай тұрып жұрт назарына ұсынылған Еxit poll нәтижесі де жоғарыдағы көрсеткіштермен шамалас болған еді. «Қоғамдық пікір» ғылыми-зерттеу институты жүргізген сауалнамаға елдің түкпір-түкпіріндегі 600 сайлау учаскесінде 24 мың сайлаушы қатысқан. Респонденттерге бір ғана сұрақ берілген: «Қазақстан Республикасы Парламенттік сайлауында қай партияға дауыс бердіңіз?». Әлеуметтік сауалнама нәтижесіне сүйенсек, респонденттердің 5,75 пайызы «Ауыл» халықтық-демократиялық патриоттық партиясына, 71,97 пайызы «Nur Otan» партиясына, 3,07 пайызы ADAL саяси партиясына, 10,18 пайызы Қазақстанның «Ақ жол» демократиялық партиясына, 9,03 пайызы «Қазақстанның Халық партиясына» дауыс бергенін жеткізген. Сайлау қорытындысы бойынша 7 пайыздық межені еңсерген үш партияға «Сайлау туралы» заң аясында Мәжілістегі мандаттар таратылды: «Nur Otan» партиясына – 76 мандат, Қазақстанның «Ақ жол» демократиялық партиясына – 12 мандат, Қазақстан Халық партиясына 10 мандат бұйырды. Төменгі палатаның өзге 9 депутаты Қазақстан халқы Ассамблеясы атынан сайланды.Халықаралық байқаушылар не дейді?
Сайлаудың әділ әрі талаптарға сай өтуін отандық байқаушылардан бөлек, халықаралық байқаушылар да арнайы келіп бақылады. Олар дауыс беру сәті басталғаннан дауысты санауға дейінгі процесті толық қадағалады. Байқаушылар сайлау аяқталғаннан кейін партиялар аламанының өту барысы жайлы пікірлерін ортаға салды. Мәселен, Шанхай ынтымақтастық ұйымы бас хатшысының орынбасары, миссия басшысы Чжан Хайчжоудың сөзінше, миссия мүшелері сайлау күні қарсаңында және сайлау күні барлығы 118 сайлау учаскесінде болып, ондағы процесті бақылаған. «Жалпы сайлау процесі және сайлау комиссиясының жұмысы ашық әрі әділетті түрде өтті. Байқаушылардың сұрақтары мен өтініштеріне сайлау учаскелерінде уақытылы жауап беріліп отырды. Тағы бір ерекше айтып өтетін сәт, сайлауалды жұмыстар және сайлаудың өту барысы БАҚ беттерінде кеңінен насихатталды. Қазақстан демократиялық даму жолында тағы бір нық қадам жасады», – деді Чжан Хайчжоу. Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы Парламенттік Ассамблеясының (ҰҚШҰ ПА) миссиясы да елімізде өткен Парламент сайлауынан ешқандай заңбұзушылық тіркемепті. Бұл туралы Ресей Мемлекеттік Думасы ТМД істері, еуразиялық интеграция және отандастармен байланыс комитеті төрағасының орынбасары Умахан Умаханов мәлімдеді. «ҰҚШҰ байқаушылар миссиясы Парламенттік Ассамблея төрағасы Вячеслав Володиннің бұйрығы негізінде міндетімізді атқардық. Бұл миссияға барлық ҰҚШҰ елдері кіреді. Сайлау күні 49 сайлау учаскесінде болдық, бірде-бір заңбұзушылық тіркелген жоқ», – деді У.Умаханов. Оның сөзінше, сайлау елордада да, аймақтарда да жоғары деңгейде ұйымдастырылған. «Тіпті, пандемияға байланысты бірқатар жаңашылдықтар болды – қазақстандық тарап қорғаныс құралдарын ұйымдастырды. Атап айтқанда, қолғаптар мен маскалар таратты. Қауіпсіздік шарасына қатысты барлық жағдайлар жасалды. Менің ойымша, қиын-қыстау кезеңде сайлаудың қалай ұйымдастырылғанын көрген миссияның барлық мүшелері Қазақстанда көргендерін өз елдерінде қолданады», – деп атап өтті Умаханов. Ал Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы бақылау миссиясының жетекшісі Кристиан Вигенин Қазақстандағы сайлауды бақылау барысында өзі бақылаған бірқатар кемшілікті ортаға салды. «Халықаралық байқаушылардың барлық сайлау учаскесін толықтай аралап шығуға уақыты жетпеді. Қазақстандағы сайлау жалпы тыныш өтті. Дегенмен сайлау науқанының саяси жағын әлі де жетілдіру керек. Партиялар арасында бәсекелестік болуы тиіс. Үгіт-насихат кезінде бәсекелестік болған жоқ. Сайлауға қатысу, сайлаушыларды тіркеу, нәтижені жариялауға қатысты бұған дейін де айтылған ұсынымдарды орындауы қажет. ЕҚЫҰ азаматтық қоғамның өркендегенін қолдайды», – деді Кристиан Вигенин. 2 айдан соң халықаралық ұйым Қазақстандағы сайлау туралы қорытынды есебін дайындап, еліміздегі сайлау процесін оңтайландыруға қатысты ұсыныстарын айтпақ. Жалпы, ЕҚЫҰ-ның бақылау миссиясы сайлау күні Қазақстанның 17 өңірінің 13-інде 90-нан астам сайлау учаскесін аралады. Қазақстанда өткен сайлауға 20 елден келген 48 халықаралық байқаушының 41-і – ЕҚЫҰ өкілі.Заңбұзушылықтардың дені – техникалық сипаттағы қателіктер
Сайлаудың әділ өткенін байқаушылардың бәрі бірауыздан растағанымен, дауыс беру барысында заңбұзушылықтар да тіркелгенін айтпай кетуге болмас. Мәселен, Қазақстанның 25 қаласындағы 3 138 сайлау учаскесіне 5 мыңға жуық байқаушы жіберген Taza sailau тәуелсіз байқаушылар қозғалысы бүкіл ел бойынша 500 бұзушылықты анықтады. Олардың арасында Алматы, Нұр-Сұлтан, Шымкент қалалары көш бастап тұр. Журналист Ерқанат Көпжасар 500 бұзушылықтың 16 пайызы сайлау учаскелерінде анықталған және алдын алынған бұрмалау екенін атап өтті. Ал Сайлауды бейпартиялық байқау орталығының басшысы Бану Нұрғазиеваның сөзінше, орталық байқаушылары тіркеген заңбұзушылықтардың басым бөлігі таза техникалық сипатта болған және оның барлығын жергілікті жерлердегі сайлау комиссияларының мүшелері жедел жойып отырған. Сайлауға Қазақстан Кәсіподақтар федерациясы тарапынан да 7 мыңнан астам байқаушы қатысты. Федерация төрағасының орынбасары Нұрлан Өтешов дауыс беру күні тіркелген бұзушылықтардың көбі әлеуметтік желілерде жалған ақпараттардың таралуына қатысты болғанын атап өтті. «Әлеуметтік желілерде жүздеген жалған ақпарат тарады. Олардың қайдан, қалай, не үшін шыққаны туралы талдау жасап жатырмыз. Жалған ақпараттардың тарауына азаматтардың өз құқықтарын білмеуі себеп болуы мүмін. Мысалы, бұрын болған немесе біздің елде болмаған әртүрлі оқиғаларды дәл сол күні және біздің елде болып жатқандай етіп шығарған. Сонымен қатар, буллинг те орын алды. Яғни, сайлау учаскесіндегі кейбір байқаушыға кедергі жасап, орынсыз сұрақ қойып, бейнежазбаға түсіріп, олардың рұқсатынсыз әлеуметтік желіге салған жағдайлар кездесті. Бұл солай әрекет жасаған азаматтардың құқықтық мәдениеті төмен екенін дәлелдейді. Біздің тарапымыздан өрескел бұзушылықтар байқалған жоқ. Бұзушылықтардың 99%-ы сайлау процесіне кері әсерін тигізбейтін, тез арада шешімін табуға болатын қателіктер болды. Мысалы, бір отбасы дауыс беретін кабинкаға бірге кіріп кеткен. Бұл да бұзушылыққа жатады, бірақ ол дауыс беру нәтижесіне айтарлықтай әсер еткен жоқ», – дейді Н. Өтешов. P.S. Мәжілістің қазіргі шақырылымының өкілеттігі 2021 жылғы 24 наурызда аяқталады. Яғни, төменгі палатаның жаңа құрамы сол уақытта қызметіне кіріседі. «Халық қалаулылары» деген мәртебелі атты иемденетін азаматтардың алдағы бес жылдағы жұмысы кешегі сайлауда қазақстандықтар жасаған таңдаудың дұрыс не бұрыстығын көрсетпек.