Әдебиеттегі сабақтастық: аға буыннан жастар жайлы сұраса, өздерін айтады

Әдебиеттегі сабақтастық: аға буыннан жастар жайлы сұраса, өздерін айтады

Тәуелсіздік алған алғашқы жылдары рухани өміріміз­де көп­­теген белгісіздік белең алды. Ол – аграрлы қоғамнан индустриал­ды қоғамға, коммунизмнен капитализмге көш­кен өлара шақта пайда болған вакуум секілді. Тәуелсіздікпен бірге жаңа мемлекет, жаңа низам басталды. Өмір өз ырғағымен дүниеге жаңа ұрпақ әкелді. Жүре келе руханиятта түрлі қайшылықтар, талас-тартыстар өрбіді. Мұны – жалпы адамзатқа тән алуан түрлі тү­сініктердің тартысы емес, ұрпақтар арасындағы қақтығыс деген жөн шығар. Әсіресе, әдебиеттің айналасында түрлі дау-дамай жиі бо­лып жатты. Алдыңғылар кейінгілерді ықтырғысы келіп, кейін­гілері алдыңғыларды ығыстырғысы келетін пиғыл баспа бетінде де, бейресми орындарда да айтылып жүрді.

Бақытбек ҚАДЫР

________________________________________________________________________

Әлдебіреуі: «соцреализм әде­биетін мүлде оқудың қажеті жоқ, түгелдей күресінге тастау ке­рек» деп аттандаса, екіншісі «соц­реа­лизм әдебиеті – тарих пен тәжірибе, тіп­тен тіл құралы үшін маңызды орын­ға ие» деген пікірді алға тарт­ты. Бұрын жазылған әдебиетті оқу­лыққа қайта сұрыптап енгізу қажет деген мәселе де әлсін-әлсін көтеріліп келеді. Ал жас әдебиетшілердің ара­сын­да аға буын елеп-ескер­меді, шығар­ма­мызды оқымайды, оқыса да пікір біл­дірмейді деген ішінара өкпе-наз ай­тылып жатады. Осыған қарап бүгін­гі әдебиеттегі аға буын мен жас әде­биетшілердің арасында сабақ­тастық пен байланыстың әлсіреге­нін бағамдау қиын емес секілді.

Бұрын қалай еді?

Қазақ жазба әдебиетінде өт­кен ғасырдың 60-жыл­дары кел­ген буынның орны ерекше. 60-жылғылар жайлы, яғни олардың ал­ғашқы қадамына қазақ әде­бие­тінің классик жазушысы Мұхтар Әуе­зовтің өзі «Жыл келгендей жаңа­лық сезінеміз» (1961 жылы) деп ма­қала жазды. Рухани ортаны дүр сіл­кіндірген әйгілі мақала 60-жыл­дың түлектерін қанаттандыра түсті. Расында олар әдебиетіміздегі ең өнім­ді буын болды. Одан кейін жастарға зер сала жүретін аға буын тағы да осы 60-жылғылардан шықты. Бұл ретте Әбіш Кекілбаев пен Мұхтар Ма­ғауинді айрықша атауға болады. Олар тек өз шығармашылығымен ай­налысып қана қоймай, жалпы әде­биетке қызмет етті. Олар жазу­мен бірге әдебиеттану және әдеби сынмен айналысты. Жазушы Әбіш Ке­кілбаев өз шығармашылығын өлең­нен бастаған соң ба, ол қазақ­тан шыққан ең ғажап ақындарын биіктен бағалап отырды және ең алғашқыларының бірі болып жазды. Кешегі Мұқағали Мақатаевтан бас­тап бүгінгі Тыныштықбек Әбдікә­кім­ге дейінгі аралықтағы ең мықты ақындар әуелі Әбіш Кекілбаевтың қаламына ілікті. Ал прозада, шын мықты прозаик іні­лері жайлы Мұхтар Мағауин жеке-жеке тоқталып, әдеби рецен­зия арнап отырды. Олар Әкім Тара­зи, Оралхан Бөкей, Төлен Әбдік, То­бық Жармағанбетов, Қабдеш Жұ­мәділов, Смағұл Елубай т.б көптеген про­заиктердің шығармаларының кем­шілігін де, артықшылығын да жаз­ды. Одан кейін расында алдыңғы буын ағаларды елең еткізер ұрпақ келмеді ме, мұндай үрдіс бір­шама үзілген еді. Қайсыбір жылы жазу­шы, кинодраматург, сыншы Та­ласбек Әсемқұловтың «Қазіргі қ­азақ прозасының бағыт-бағдары» де­ген мақаласы әдеби қауымды елең ет­кізді. Руханияттың білгірі Әсем­құлов мақаласында өзінен кейінгі бо­лашағынан үміт күтетін про­заик­тер жайлы толғады. Онда Талғат Кеңес­баев, Нұрғали Ораз, Дидар Аман­тай, Мәдина Омарова, Айгүл Ке­мелбаева, Роллан Сейсен­баев­тар­дың прозасындағы жаңа бағыт­та­рын ашып көрсетеді. Таласбек Әсем­құлов тек проза ғана емес, поэзия өкіл­дерінің де шығармашылығын тал­даудың тамаша үлгісін жасады. Одан бөлек ішінара жастар жай­­лы жазғандар бар шы­ғар. Бірақ айрықша есте қалатыны осылар. Мұндай кезде ойға бір сұрақ ора­лады, «Мықтылар жайлы жаза алу – тек мықтылардың ғана қолы­нан келетін дүние ме?» деген. Ал бұл туралы бүгінгі аға буын, ор­та буын және жас қаламгер не дей­ді? Дидар АМАНТАЙ, философ, жазушы:

Қарт жазушылар әдебиет өзімен бірге аяқталғанын хабарлайды

– Қазір қарт жазушылардан жас­тар жайлы сұрасаңыз, өзі туралы ай­тады. Әрі әдебиеттің өзімен бірге аяқ­талғанын хабарлайды. Қазақ про­засы, Құдайға шүкір, мәңгілік өмір сүргісі келеді. Сондықтан жас­тар шығармашылығы аса маңызды. Кейінгі толқын бізден, біздің ал­дымыздағылардан озуы тиіс, ізденістерінің тақырыбы, жаз­баларының формасы өзгеруі қа­жет, жазу мәнері түрленгені жөн, сонда ілкіден ілініп келе жатқан дәстүр байып, көш ілгері тартады. Әрине, өнер­де бәсеке жоқ, көркем-эстети­ка­лық өзгешелік қана бар, ол жарыс­тың алаңы емес, биік ұғым-түсінік­тер­дің мекені. Бақталастық – та­лант­тың жауы. Өнерде шығармашылық тұлға өзімен өзі жарысады, әсем­дік­тің шегі, кемелдіктің соңы жоқ. Мен қазақтан шыққан қалың жасқа таңғаламын: үйсіз-күй­сіз жүрсе де, өнерге адал қызмет етіп келе жатыр. Кітабын қала­ма­қы­сыз шығарады, бала-шағасын қарыз­ға асырайды, атақ-даңқын алыстан күтеді. Нар тәуекел! Басын бәйгеге ті­­­г­еді. Қатерге де. Ертеңі кү­мән­ді, ерлігі – ерен. Өлең оқығаны ор­ден алғандай, қалам тартқаны қа­мал алғандай! Өміржан Әбдіхалық, Ырысбек Дәбей, Серік Сағынтай, Ұлар­бек Дәлей, Қойшыбек Мүбәрәк, Мақ­сат Мәлік, Жадыра Шамұрат, Қа­нат Әбілқайыр, Мирас Мұқаш, Ал­мас Мырзахмет, Досхан Жыл­қы­бай, Жандос Байділда, Динара Мәлік, Мирас Асан, Жадыра Байбұлан, Бауыр­жан Майтай, Әсел Кәрібай, Абзал Сүлеймен, Еділбек Дүйсенов, Абы­лайхан Қуанышев, Олжас Қа­сым, Айнұр Төлеу, Құралай Омар, Дүй­сенәлі Әлімақын, Тілек Ырысбек, Да­нияр Әлімқұл, Әділ Әуезхан, Әді­лет Шопен, Батырхан Сәрсенхан... Менің жастар туралы жазғаным бір кітап болып қалды. Қазақ әдебиеті қарыштап да­мып ке­леді. Келешекте кеңіс­­­­тігі ұлғайып, дербес заман ал­тын уақыты орнайды. Алтын уақыт қайталанып отыруы тиіс. Сол кезде Алаш ақын-жазу­шы­лары (Орталық – Орта – Еуро) азиялық өңірдің байрақты туына айналады, ту ұстағандардың ішінде қазіргі қазақ жастары қаптап жүруі тиіс, үлкен әдебиеттің саны да үлкен болады, жазған-сызғаны, тіпті үлкен, ұстаз тұтқандары Тұрандай үлкен тұлғалар – Махамбет, Мағжан, Мұқағали!