Саясаты сынға түсіп, экономикасы ентіккен елдер
Саясаты сынға түсіп, экономикасы ентіккен елдер
Мәжіліс сайлауына дейін екі-ақ ай уақыт қалды. Сайлауға қатысатын 6 саяси партияның дайындығы қызу. Бірі партияішілік іріктеу өткізіп, додаға ең таңдаулыларды қосуға бекінсе, енді бірі ребрендинг жасап, халыққа жақындай түсудің жолдарын қарастыруда. Әдетте еліміздегі қандай да бір саяси оқиға қарсаңында өзге мемлекеттердің тәжірибесіне үңілу дәстүрге айналған. Ондағы мақсат – үлгілердің озығын үйрену, тозығынан жирену. Сол дәстүр бойынша жуырда парламент және президент сайлауын өткізген бірнеше елдегі саяси ахуалға шолу жасап көрдік. Ұққанымыз – пандемия жағдайындағы экономикалық қиындықтармен тұспа-тұс келген саяси өзгерістердің сабағы да, салмағы жеңіл болмақ емес.
Берекесі қашқан Беларусь
Биылғы жылдың 9 тамызында Беларусьта өткен президент сайлауында сайлаушылардың 80,1% дауысын жинаған Александр Лукашенко жеңіске жетті. Бұл – елдің Орталық сайлау комиссиясы жариялаған нәтиже. Ал Беларусь халқы сайлау қорытындысы бұрмаланғанына сенімді. Ел тұрғындарының пікірінше, шын жеңімпаз – Светлана Тихановская. Елде үш айдан бері наразалық акцияларының басылмауы сондықтан. Әділ қоғам орнатамыз деп жанталасқан беларусьтықтардың әрекеті нәтиже берер емес. Бастапқыда күштік құрылымдар шерулерді басу үшін қатаң шаралар қолданды. Бұл халықтың наразылығын үдете түсетінін түсінген ел билігі екінші кезеңде жаңа контршараларды қолға алып, кәсіпорындарда Александр Лукашенкомен жеке кездесулер ұйымдастырылды. Үшінші кезеңде қалыпты өмірге оралу үшін Беларусь билігі конституциялық реформа мәселесінде мәмілеге келіп, келіссөз алаңдарын ұсынды. Десе де, төртінші кезеңде билік пен халық арасындағы кикілжің ушыққанын, күш қолдану, басып-жаншу әрекеттері қайтадан кең қолданыла бастады. 21 қазанда Беларусь Республикасы Конституциясына өзгеріс енгізу бойынша ұсыныстар жинау уақыты белгісіз мерзімге ұзартылды. Бастапқыда бұл процесс 25 қазанда аяқталады деп жоспарланған еді. Ал 25 қазанда С.Тихановскаяның Лукашенкоға жариялаған ультиматумының мерзімі аяқталды. Оппозиция көшбасшысы президенттің отставкасын, сондай-ақ, саяси тұтқындардың босатылуын, елде зорлық-зомбылықтың тоқтатылуын талап еткен болатын. Алайда билік бұл талаптардың бірде-біреуіне құлақ асқан жоқ. Бұған жауап ретінде Светлана Тихановская мемлекетте жалпыұлттық ереуіл жариялады. Билік елдегі ең ірі кәсіпорындар жұмысы тоқтатылуының алдын алып үлгерді. Наразылық акциясы жоспарланған ауқымды қамти алмады. 27 қазанда А.Лукашенко елге террористік қауіп төнгенін мәлімдеді. Президент Беларусьтағы ереуілдерді Литва мен Польша ұйымдастырып отырғанын айтып, кәсіпорындардағы наразылыққа шығатын жұмысшыларға ақша төленген деген долбар жасады. 30 қазанда Александр Лукашенко наразылық акцияларының қатысушыларына қатаң шаралар қолданылатынын мәлімдеді. Соған қарамастан 1 қарашажа Минскте «Террорға қарсы марш» деген атаумен тағы да рұқсат етілмеген митинг өтті. Үш айдан бері толастамай тұрған ереуілдер елдің берекесін бұзып қана қоймай, ырысын да ортайтты. Пандемия мен тұрақсыз саяси ахуал салдарынан Беларусь экономикасының жоғалтқаны аз емес. Беларусь рублінің әлемдік валюталарға шаққандағы құны құлдырады. Елдің қаржы министрлігінің дерегінше, бюджет дефициті 1,8 млрд рубльға (шамамен 600 млн еуро) құраған. Жыл соңына дейін тіпті 5 млрд рубльға (1 млрд 665 млн еуро) жетуі мүмкін. Мамандардың сөзінше, бұған салықтардың қазынаға жүйелі түрде құйылмауы және мемлекет шығындарының артуы себеп. Беларусьтің мемлекеттік қарызы да ұлғайып барады. Жыл басынан бері елдің берешегі 27 пайызға артқан. Ал, елдің ішкі жалпы өнімі, керісінше құлдыраған. Қаңтар мен қыркүйек айларының қорытындысы бойынша Беларусь экономикасы 1,3 пайызға төмендеген.Қырғыздар қарызға батты
Қырғызстанда 4 қазанда өткен Жогорку Кенеш сайлауы да елдегі берекесіздіктің бастауы болды. Пропорционалды жүйе бойынша өткен сайлауда 120 депутаттық мандатқа 16 партия таласты. Сайлау науқаны қоғам қысымымен өтті. Беделі күмәнді олиграхтық топтардан құралған партияларды сайлауға қатыстырған биліктің ісіне наразылық танытқан халық ел басшылығын ашық айыптады. Сайлаушылар билікті, әсіресе, «Биримдик» және «Мекеним Кыргызстан» партияларын қолдағаны үшін сынға алды. 4 қазанда Қырғызстанның Орталық сайлау комиссиясы сайлаудың алдын-ала қорытындысын жариялады. Ондағы дерек бойынша, шекті 7 пайыз дауысқа 4 партия қол жеткізген. «Биримдик» (24,53%) және «Мекеним Кыргызстан» (23,9%) партиялары сайлау үздіктері деп танылып, Жогорку Кенештегі 90 орынға қол жеткізгенін естіген халық сайлаудан соң жаппай көшеге шығып, оппозициялық партиялардың әрекеттерін қолдады. Елді басқарған бір жыл ішінде Зеленсий өзінің сайлауалды 21 уәдесінің үшеуін ғана орындады: ауылшаруашылығы жерлерінің нарығы ашылды, президент импичменті және Жоғарғы Рада депутаттарының дербес құқығын алып тастау туралы заң қабылданды. В.Зеленский табыс салығын ел аумағынан шығарылатын капитал салығымен алмастыруға уәде берген. Алайда жаңа салықтар енгізіп, бизнеске салынатын айыппұлдарды өсірді. Украиналық сарапшылардың сөзінше, елдегі өзекті мәселелер шешілмеген күйі қалды. Атап айтқанда, тарифтер түйткілі, сыбайлас жемқорлықпен күрес мәселесі әлі қордаланып жатыр. Зеленский Порошенко тұсындағы таптаурын жолдармен жүріп келеді деп саясаттанушылар. Елдегі соңғы сайлау посткеңестік мемлекеттердің саясаткерлеріне сабақ болары анық. Әдемі сөз, келісті келбет сайлаушының назарын біраз уақыт жаулағанымен, шынайы өмір, әсіресе, пандемия кезіндегі дағдарыс сарабдал шешімді, нәтижелі істі талап етеді. Мектеп салу, жол жөндеу, тұрмысы төмен отбасыға көмектесу, жұмыссыздық мәселесін шешу – бүгінде азаматтар күрделіден қарапайымға ойысқан, ауқымды мәселеден гөрі нақты түйткілдің шешімін күтеді. Сондықтан проблемалардың сөз жүзінде емес, іс жүзінде шешілуі сайлаушыны да, саяси күшті де мақсатына жеткізбек.Ауру жайлаған АҚШ – Трамп саясатының «жемісі»
Бірер апта бұрын жаңа көшбасшысын сайлаған АҚШ-тың да жағдайы мәз емес. Мызғымастай көрінетін экономикасы да, сыр алдырмайтын саясаты да шытынай бастағандай. «Пандемия тек дамушы елдерді әлекке салады» деп бастапқыда жасалған байыпсыз болжамның күлі көкке ұшқалы қашан. АҚШ індет жұқтырғандар саны жөнінен де, кесірлі кесел құрбандарының саны жөнінен де әлемде көш бастап тұр. Елде коронавирусқа шалдыққандар саны 11 миллионнан асты. Науқастардың 246 мыңнан астамы көз жұмды. Америкалық медицина қатерлі вирустың алдында қауқарсыз екенін көрсетті. Елдің экс-президенті Дональд Трамптың індет қаупін мойындамауы, карантин енгізуге енжарлық танытуы салдарынан коронавирус бақылаудан шығып, штаттарды емін-еркін кезіп кетті.