«Өмірдің де таяп қалды аяғы...»
«Өмірдің де таяп қалды аяғы...»
Оңтүстік батысты бетке алып, күздің лебі есіп тұрған жанға жайлы желімен жарыса зырлап келеміз. Бағыт – Жамбыл ауданының орталығы, Ұзынағаш ауылы. Ел аузында «Ақындар мен батырлар елі» атанған, Алатаудан бастау алып қырғыз Алатауының баурайындағы жиырма мың шақырымды алып жатқан осы бір ауыл табиғаты керемет көз тартарлық. Көркем, ерекше!
«Өмірім өлең, жыр-дастан,
Менде де арман жоқ шығар, – деп бүкіл болмысы мен ғұмырын өлеңге арнап өткен Есенқұл ақын шаңырағының киесі де иесі Меңсұлу жеңгеймен өрбитін әңгіме-дүкен ой-санамызды тербеп, ауылға қалай жетіп қалғанымызды да білмей қалыппыз. Алып күре жолдың бойынан ауылға бұрылар тұста, аңыз-дастандағы «ат суарғандай», біз де көлігімізден түсіп, тауға қарай керіле тыныс алдық. Кеше ғана жауып өткен жаздың соңғы (биылғы жаз, шын мәнінде жаңбырлы болды) жаңбырының иісі қара жердің құнарлы топырағының жағымды иісімен қосылып, кеудеңді кернегендей...
«Әже, бүгін де жаңбыр жауатын секілді ғой» деген жолсерігім болып келе жатқан немерем Димаш та үлкендерше кеудесін желге тосып, керіле дем алды. Соңғы кездері осындай басқосуларға ертіп жүретін болдым, өйткені көркемсөз, өлең оқуға машықтанып алған. Алғыр, озат оқушы. Бірнеше мәрте оқушылар арасындағы республикалық байқауларға қатысып, бас жүлдені, гран-приді иемденіп алғаны бар. Ұзынағаш сапарын айтқанымда қуана келісті.
Жүрексінбей, толқымай-қорықпай қалам тербейтін әйелдер тақырыбы жанымызға соншалықты жақын, соншалықты алыс. Жақын болатыны, сол нәзік жандыларға тән бар қасиет өз бойыңнан да табылатыны, ал алыс болатыны әркімнің тағдыры, тіпті тірлігі, өмір сүру дағдысы әрқилы емес пе?!. Азулы айтыскер ақын Есенқұл ағамыздың жары Меңсұлу жеңгейдің де маңдайына жазылған тағдыр соқпағы оңай болмағанын сырттай болса да, білеміз, қанықпыз. Егер сөйлете алсақ, әрине!
Бүгінгідей не қонақ күте алмай, не қонаққа бара алмайтын аласапыран кезеңге қарамай, бізбен кездесуге уәде еткен ақын жары аңқылдай, ашыла сөйлеп қарсы алды. Бірер минуттың өзінде немерелердің бәрі қара шаңырақта екенін, олар жүргенде әңгіме де дұрыс болмайтынын, әйтпесе, ақын үйінің есігі іздеушілерге әманда ашық екенін айтып, біздің өтінішімізді қия алмай келіскенін ақжарыла айтып шықты. Немерелерді естігенде, қосыла күліп алдық та, тып-тыныш шағын кафенің бір бұрышына келіп жайғастық.
– Әңгімені ағамыздың бір сұхбатындағы «Батырға лайық ат туады, Ақынға лайық жар туады» деген қалжыңы аралас ойлы сөзінен бастасақ?..
– Иә, ағаларыңның бүкіл болмысы, ой-санасы тек қана өлеңнен құралған, өмірінің мәні мен сәніне айналған поэзия десем, артық айтқандық емес шығар. Маған дейінгі өмірінің, балалық шағының көп қырларынан хабарым болмаса да, бозбала-жігіттік кезеңдері көз алдымда ғой. Біздің халықтың қанына сіңген жақсы қасиеттерінің бірі де бірегейі қыз баланың «Анасы тұрып қызы сөйлегеннен без» деген қағидасы бертін келе, қыз бой жетіп ақ босағасынан аттаған кезден бастап, жарының, қосағының алдына шықпай, бей-берекет сөйлемеуге жалғасқаны анық. Мен де ағаларың өмірден өткелі осындай сұхбаттардан, басқосулардан қашқақтап жүремін. Тіпті, көп ретте бармай қалуға тырысамын. Бойымды ол кісіге деген сағыныш тербеп, көңілімді ыңғайсыздық сезім басып тастайтындай. Өзіңмен кездесуге келіскенім, алдын ала беріп жіберген сәлемдемең – «Әйелмен әлем әдемі» атты кітабың болды. Ондағы қазақ зиялыларының жарларынан алған әдемі сұхбаттарды бір күнде шолып шықтым...
Меңсұлу жеңгей бір сәт көзіне келіп қалған жасын әлсіз ғана сүртіп, үнсіз қалды.
– Ақын шығармашылығын жақсы білеміз, жақсы көреміз. Жоғарыдағы ағаның қалжыңына оралсақ...
– Біз бір ауданның тумасымыз. Мен аудан орталығында орта мектепті бітірген соң, жоғары оқу орнына түсе алмай қалдым да, аудандық сотқа хатшы болып жұмысқа орналастым. Ол – аудандық газеттің қызметкері. Біздің үй мен газет редакциясы бір көшенің бойында орналасқан, оның үстіне менің жақын жеңгем редакцияда жұмыс істеді. Машинистка, терімші болған соң, Есенқұлдың да жазған-сызғандарын басып береді. Арагідік кездесіп қалып жүрдік. Жылы амандасады. Таныстық осылай басталды. Ол кезде жетінші қарашада жыл сайын парад болатын-ды. Сол жиыннан кейін, Есенқұлдың бір досының туған күні болатын болды да, бәріміз жиналып, парадтан кейін сонда баратын болдық. Сөйтсем, мені «алып қашу» үшін ұйымдастырылған шара екен ғой. Сонымен, келін болып шыға келдім. Кетіп қалғым келді, танысқанымызға бірнеше ай ғана, тағдырым не болады деп, қалғым келмеген. Жолдастарының бәрі үйленген, қастарында әйелдерімен жүр, олар маған басу айтып әлек. Мен де болмаймын бұлқынып, ашуға булығып, жылай да алмаймын. Содан Есенқұл: «Егер сен кететін болсаң, менің ажалыма сен кінәлі боласың», – деді. Шошып кеттім. Ақындығы, тілшілігі бар, білдей газеттің қызметкері, жаны жомарт, жүрегі жұмсақ, қарпайым ғана азаматтың осы бір ауыз сөзі орныма қаққан қазықтай байлап тастады. Бірлігі жарасқан, шағын ғана «Бірлік» деген ауылға осылай келін болып қала бердім. «Құдай қосты» деген сөздің жаны бар, сол жылы жазда Айт күні танысып едік...
Бұл 1977 жыл. Көпбалалы отбасының екінші ұлы болғандықтан, оның үстіне екеуміздің де аудан орталығында жұмысымыз бар, сондықтан ата-енемен тұрмадым. Бірақ әрбір сенбі-жексенбі қара шаңырақтамыз. Жұма күні жұмыстан кейін үйге асығамыз. Атам марқұм өте өнерлі кісі болатын. Домбыра шертіп, ән салғанда, күмбірлетіп күй тартқанда жаның жадырап, шаңырақты әдемі бір күйге бөлейтін-ді. Көңілді, әңгімешіл. Жас кезінде, соғысқа дейін өнерге аңсары ауып, бүгінде аттары аңызға айналған, қазақтың талантты қызының бірі Зәмзәгүл Шәріповамен бір курста оқып, кейін отбасы жағдайына байланысты жалғастыра алмапты. Ағайын ағасы әскери бөлімде қызметкер болғандықтан, соғысқа жібермей, ауылда өмірінің соңына дейін тракторшы болған. Өмір жолын, өнер жолын ұзақ хикаят қылып айтып отыратын-ды. Енем украин қызы екен. Басқа ұлттың қызы болса да, қазақтың салт-дәстүрін, тілін-дінін ұстанған салмақты, қатты дауыс көтермейтін өте әдепті адам болды. Жаны қалмай, әрқайсымызды ерекше жақсы көрді. Балажан еді. Тоғыз баланың тоқсан тоғыз түрлі қылықтарын аналық мейіріммен көтеріп, жақсы тәлім-тәрбие бере білген ұлағатты ана мені де бірден жатсынбай, бауырына тартты.
