Назгүл Кенжетай: Сирия мен Ливаннан репортаж жасағаным – ерлік емес

Назгүл Кенжетай: Сирия мен Ливаннан репортаж жасағаным – ерлік емес

Соңғы жылдары ел арасында Қазақ­стан­нан шыққан тұңғыш әскери тіл­ші ретінде танылып жүрген Назгүл Кенже­тай небәрі 25 жаста. Назгүл – әлемдегі қауіп­ті аймақтар саналатын Сирия, Таяу Шы­ғыс елдеріне арнайы барып, хабар тара­тып, соның ішінде босқындардың тұрмыс-тір­шілігін зерттеп жүрген саяси журналист. Қазіргі таңда Түркияда білімін жетілдіріп, мұнымен қоса Қытайдың Орта Азия елдеріне ықпалын зерттеп жүрген Назгүлмен арнайы хабарласып, сұхбаттасқан едік. – Түркияда босқындар көп тұратын­дық­тан, осы мәселеге баса көңіл аударуды ұйғарғаныңыз белгілі. Десек те, әлемнің «ыстық нүктелері» деп аталатын мұн­дай қауіпті аймақтарға кез келген журналисті апара бермейтіні анық. Сту­дент бола жүре, жан-жақта жойқын ж­арылыс болып жатқан мұндай ай­маққа қалай барып жүрсіз? – Жоғарыда айтып өткенімдей, универси­тетте практикалық жұмыстар көп жүргізілді. Сол кезде мұндай аймақтарға барудың жолын жақсы біліп аламыз. Мұндай жерге жол бас­тап, жөн сілтеп апаратын ешқандай да жо­ба жоқ. Өзің қимылдамасаң, ешкім де апар­майды. Өз басым көп жағдайда онда ба­рып, жұмыс істеуге өзім сұранатынмын. Оның үстіне, Түркияның саяси қақтығыс­тар­ды шешуде тәжірибесі мол, сол себепті мұны практикада үйренгім келді. Бір қызығы, мені енді тани бастаған қазақстандық жас журналистер хабарласып: «Анау аймақтарға қалай барамыз? Бізге де қызық, ақыл айтыңызшы!» деп жазады. Көпшілігі мені дайын бір ұйым­ның атынан барады-ау деп ойлайтын сияқты. Мүл­де олай емес. Өзің талаптануың керек, деген­мен мұнда халықаралық мамандар мен агент­тіктерден құралған үлкен қолдау­шы­ларың болуы керек. Сіз онда барған соң әр басқан қадамыңызға рапорт жазасыз, қайтып келген соң, қайда не жазғаныңызды тексеріп оты­рады, сосын сіздің айналаңызды тексере­ді, бәлкім террорлық ұйымға қатысыңыз бар шығар, мүмкін арнайы біреудің тапсырмасын орындап жүрген боларсыз, барлығы егжей-тегжейлі тексеріліп, тергеледі. Ал мұны жеңіл­детіп, сізге ниеті ақ, көңілі таза маман еке­нін сендіру үшін басқа бір мықты қол­даушы керек. Мәселен, мен Таяу Шығысты зертт­еп жүрген журналистің бірімін, бұрын-соң­ды жасаған жобаларымды шетелдік ақ­парат агенттіктеріне жолдап, олар арқылы әлгі елдің аумағына кіруге рұқсатнама алуыма болады немесе сол жақтан ақпарат тарату үшін олар мені арнайы жіберуі мүмкін. Ал жеке журналист ретінде мұндай қауіпті ай­мақтарға кіріп, зерттеу жасаудың екінші жо­лы тағы бар. Мәселен, Ливан мен Израиль ел­дерінің арасында БҰҰ қарауына кіретін Гад­жа деген ауыл бар. Онда бару үшін алдымен БҰҰ-ның арнайы бөлімінен, сосын Ливан үкіметінен рұқсат аласыз. Ал белгілі бір те­леарнаның атынан барсаңыз, аккредитация алудың жолы сәл жеңілдеу. Өз басым фрилан­сер журналист болған соң, мұндай жерлерге бару үшін маған көп әуреленуге тура келеді. – Фрилансер демекші, жұмыс­тарыңыз BBC, Financial Times, Bloomberg секілді әлемдік ақпарат құралдарына жарияланып, БҰҰ және ЮНИСЕФ секілді ұйымдармен бірлесе жұмыс істесеңіз де, әңгіме басында белгілі бір агенттік қызметкері ретінде жұмыс істеуді құп көрмейтініңізді айтып қалдыңыз. Қазір саяси тақырыпта жазатын шетелдік жур­налистер арасында ешкімге тәуелді бол­май, белгілі бір тәртіпке бағынбай, ер­кін жұмыс істеу белең алған секілді... – Ол рас, қазір шетелдік агенттікте жұ­мыс істейтін әріптестермен үнемі байланыс­та болғандықтан, олардың жағдайы мәз емес екенін жиі естимін. Басым көпшілігі жұ­мыстан өз еркімен шығып, фрилансер ретін­де жұмыс істеуде. Қазір тек бір ақпарат агент­тігіне бағынышты болу дәуірі өтіп бара жатыр. Оның үстіне, қазіргідей жағдайда ол агенттіктерге жарнама берілмейді, тұрақты демеушілері де жоқ. Сол себепті нақты бір жұмыс орнында жұмыс істеу тиімсіз деп сана­дым. Қазіргі таңда Washington Post немесе Middle East Times секілді газеттер Таяу шы­ғыс, Орта Азия және Кавказ елдеріне қа­тыс­ты жақсы талданған материалдарды қуа­на-қуана жариялайды, онда шыққан ма­қалаңызды өзге БАҚ қолданып, сізді дереккөз ретінде көрсетуі мүмкін. Осылайша, сізге фри­лансерлік келісімшарт бойынша жұмыс істеу жайында көптеген агенттік тарапынан ұсыныстар келіп түседі. Сосын болашаққа құрған мақсатым да басқаша, шынымды айтсам, өз жолымды әлі іздеу үстіндемін, өз орнымды таппай жүрмін десем де болады. Бәлкім, алдағы уақытта академиялық қызметке кетуім мүмкін немесе саясатқа ара­ласып кетуім де ықтимал. Негізі, бір жерде көп қала алмаймын. Үйрену процесінде жүруім керек, ал бұл процесс тоқтап қалса, орнымнан тұрып кетіп қала беретін әдетім бар. Байқап қарасам, қазіргі таңда академия­лық қызмет маған жақынырақ секілді.  Өйткені ғылыми жұмыстың жүйесі қазір өзгерді. Оның үстіне, қазіргі таңда Стамбұл ком­мерция университетінде (Istanbul Commerce University) саясат ғылымы бойынша магистратурада оқып жатырмын. Қазіргі таңда диссертация жазудамын. Сосын атал­ған оқу орнының жанынан ашылған зерт­теу орталығы бар, сонда бір топ ғалымдармен бірге Қытайдың Орта Азия елдеріне ықпалы жай­лы жобаны зерттеудеміз. – Сол суреттеріңізді көрмеге қояр кезде, мұның тұсына тек аты-жөніңізді емес, сонымен қатар Қазақстан деп жаздыртуды талап етуіңіз де осы себептен бе? – Әлбетте! Көп жағдайда тек аты-жөнім беріліп, қай елдің тумасы екенімді ұмыт қалдырады, ал мен жоғарыда айтқан көз­қарасты айқындау үшін талап етемін. Әйт­песе, Ресей немесе Түркияның ықпалынан туын­даған көзқарас деп ұғынып қалады, ал мен жеке бөлініп, қазақстандық азаматшаның көзімен жасалған дүние екеніне басымдық бергім келеді. Дейтұрғанмен, мұнымды дұрыс түсінбей жүрген теріс пиғылды әріптестерім баршылық. Олар өз рейтингтері түсіп қалған соң, менің әрекеттерімді қара басыма пиар жасап жүр деп ойлайды. Біреудің қабырғасын қайыстырған қайғысына, азапқа толы тағдырына пиар жасайтындай адамгершіліктен жұрдай емеспін. Десек те, қазір бұған құлақ аспайтын болдым. Менің бұл әрекетім – әлемге біздің таза пиғылымызды көрсетуге бағытталған кішкене ғана қадам. Сосын мені әскери журналист деп атап жатады, ал мен бұл алаңда жүрген журналистерге қарап өзімді олай айта алмаймын, себебі олардың көргенінен аз нәрсені көрдім. Дұрысы, мені әскери қақтығыстарды зерттеп жүрген саяси журналист деп атағанды жөн көремін. Ал үйге оралғандағы күйімді сұрасаңыз, шынымен де түсірген суреттерімді екінші мәрте қарамауға тырысамын. Негізі, жұмыс ережесі бойынша редакторға барлығын реттеп беру үшін қайта қарау керек, ал мен «Арасынан қалағаныңды таңдап алшы» деп басқа біреуді қолқалаймын. Өйткені өзім түсірген сол суретті қайта парақтағанда сол жерде жүріп сезген эмоцияға қайта берілгім келмейді. Жалпы, көңілге қаяу түсіретін суреттерді көргім келмейді. Мұндай суреттерді көру үшін мазохист немесе садист болуың қажет. Менімен бірге еріп баратын кейбір әріптесім осындай болып алған, ал кейбірі робот секілді сезімге берілмейді. Жалпы, өз басым Сирия босқындарына қатысты аяушылықты оятатын оқиғаларды айта бергенді жөн санамаймын. Өйткені бұл өз ауруыңды ұмыттыру үшін ауырсынуды басатын дәрі ішумен тең секілді. Тағы да қайталап айтамын, әрқай­сымыз бейбітшілікті қалайтын әлем тұрғыны ретінде жауапкершілікті сезінуіміз керек, өскелең ұрпақты бейбітшілікке баулуымыз қажет. Босқынды қоғамнан тысқары қалып қалған адам деп, оған аянышпен қараудың қажеті жоқ. – Өзіңіз әзірлеген фотосуреттер, материалдардан құралған «Отансыздықтың жүзі» атты кітабыңыз биыл жарыққа шыққалы жатқанын естіген едік, десек те, көп нәрсеге кедергі келтіріп, кідіртуге мәжбүр қылған пандемия салдарынан бұл еңбегіңіз әлі жарияланбаған секілді. Жалпы, өз материалыңызды кітап етіп шығару идеясы  қайдан туындады? – Иә, бұл кітапты биыл басып шығарғым келген, алайда өзіңіз айтқандай, коронавирус­тың салдарынан барлық жұмыс тоқтап, келесі жылдың еншісіне қалды. Ал жазған-сызғандарымды кітап қылып шығару идеясы өзімдікі, дегенмен босқындар мәселесі тың тақырып болған соң, Өзбекстан, Әзербайжан елдерінде Қазақстандағыдай реакция мен резонанс туындаған соң, бұл ұсынысты айтушылар жиілеп кетті. Негізі, мен Сириядағы азаматтық соғыстың аяқталуын күтіп, соңы­на қарай орта азиялық журналистің көз­қарасы ретінде үлкен бір кітап шығарамын деп жоспарлағанмын. Десек те, шыдай алмай, кітаптың мазмұнын әзірлеуге кірісіп кеттім. Оның үстіне, соғыс әлі жалғасып жатыр. Сосын әріптестерім «Соғыстың аяқталуын күтпей, бірнеше сериядан құралған кітап ретінде шығара бер» деп ақыл-кеңесін айтты.