Қару саудасына «қамқорлық» жасап жүрген кім?

Қару саудасына «қамқорлық» жасап жүрген кім?

«Сауда мұраты – ұту» десек те, саудалауға болмайтын нәрселер бар, мәселен, мемлекеттік құ­пияны сату, адам саудасы, қару саудасы деген секілді. Бірақ есіл-дертін мол байлық алып, ақ­шаға құныққандар ешбір қылмыстан шімірікпей заңды бұзып, тіпті мемлекет қауіпсіздігіне зор нұқсан келтіріп жатады. Бұл орайда, соңғы жылдары елімізде қару сатуға байланысты деректердің ара-тұра болса да байқалып қалып жататыны алаңдатарлық жағдай. Әрине, әлемде қару саудасы жоқ емес, бірақ оның бәрі мемлекетаралық келісімдерге сай жүргізіледі. Ал егер сол қаруды мемле­кеттің бақылауынсыз жеке адамдар сататын болса, ол – қылмыс. Бірақ заңсыз қару-жарақ сатумен айналысатындар оны жақсы біледі, сөйте тұра қауіпті саудаға тәуекел етіп, қылмыстық іске қол ұрады. Заңсыз қару саудасын ірі ұйымдасқан қыл­мыстық топтар ұйымдастыратыны белгілі. Өйткені елден қаруды жасырын алып шығу, оны өзге елдер арқылы белгіленген жерге жеткізу оңай емес. Мұның бәрінің алдын ала істі бүге-шігесіне дейін ойластыру арқылы жүзеге асатынын болжауға болады. Себебі бұл іспен айналысу аса қауіпті. Дегенмен, Қазақстанда жұртқа мәлім болып жатқан қару сатуға байла­ныс­­ты ақпараттарда еліміздің беделіне нұқ­сан келтірерліктей даулы істер бол­ма­ға­нымен, өзге елдерде беті ашылған кейбір қыл­мыстық істерге қазақстандықтардың қатысы барлығы көңілге кірбің түсіріп жатады. Мәселен, осыдан 11 жыл бұрын Тай­­­­ландтың Бангкок әуежайында ұсталған Ил-76 ұшағының бортында 35 тонна қару-жа­рақ болған. Оны басында Қазақстанға тиесілі деп айтылғанмен, кейін ұшақтың бұрын біздің елдің реестрінде болғаны және ұшақ ұсталмастан екі ай бұрын Грузияға сатылғаны анықталды. Алайда экипаждың бес мүшесінің (біреуі Беларусь азаматы) төр­теуі Қазақстан азаматтары болып шық­қан. Әрине, экипаж мүшелерінің ұшақтағы қару-жараққа қатысы болмауы мүмкін, бірақ олардың еліміздің азаматтары ретінде әлемге белгілі болуы өзге елдерді тіксінткені анық. Қару-жарақ сату қылмысына байланысы көп жағдайда қолға түсетін-дер – шеттен келіп, елімізге қару саудалайтындар болып шығады. 2009 жылы еліміздің арнаулы қызмет өкілдері Израиль азаматы Борис Шейкманды заңсыз қару сатумен айналысты деген дәлелмен тұтқындады. Араға бір апта салып бұл жайында Израиль қорғаныс өнеркәсібі өкілі сол елдің «Маарив» газетіне сұхбат беріп, Шейнкманның Қазақстанда израильдық «Солтам», ТААС, «Элбит» және «Аэронотикс» сияқты бірнеше ірі әскери-өнеркәсіптік кешен кәсіпор­ны­ның атынан қызмет етіп жүргені жайында айтқан. Оның мәлімдеуінше, «2007, 2008 жыл­дары аталған фирмалармен 300 миллион долларлық сауда келісімін жасасу ар­қылы Қазақстан Ресей мен Америкада жоқ жаңа қару-жарақтарға ие болған» кө­рінеді. Кейін белгілі болғанындай, 1991 жыл­ға дейін Қазақстанда тұрған 61 жастағы Бо­рис Шейнкман кейін отбасымен Израильге қоныс аударуына қарамастан өзі кө­біне Қазақстанда тұрып келген екен. Шейнкман ісіне байланысты сол тұста бұрын Қазақстанның қор­ға­ныс вице-министрі болған генерал-лейтенант Қажымұрат Маерманов та ұлттық қауіпсіздік комитетінің қызметкерлері тарапынан ұсталған еді. Ол Қазақстанға из­раил­дік әскери кәсіпорнының мүддесін көз­деп келген Борис Шейнкманмен жа­сал­ған қару-жарақ келісімінде заң бұзу­шы­лық­тарға жол берген, пара алған деп айыпталды. Дегенмен, екі елдің арасындағы тұтқын­дар алмасу жайындағы келісімге орай, Шейнкман жазасын өз елінде өтеуге Израил тарапына тапсырылған. Бұл іс біздің әс­кери­­­лердің арасында Отаннан гөрі өз бас пай­дасын көздейтін шенділердің бар екенін көр­сеткен жағымсыз жағдай болды. Кейбір қару сатушылар Қазақстанды шетелге қару-жарақ өткізетін дәліз ре­тінде пайдаланғысы келетіні бар. Мысалы, осыдан екі жыл бұрын Ақтауда Қа­зақ­стан арқылы Иранға қару-жарақ өткізбек бол­ған Әзірбайжан азаматы қолға түскен. Ол қару сату кезінде ұсталған. Тергеу кезінде ол өзінің кінәсіздігін дәлелдеп, алғашқы сот­та ақталып шыққан. Дегенмен прокура­ту­ра өкілдерінің талап етуімен іс қайта қа­ра­лып, оның қару сатуды ұйымдас­тыр­ға­ны әшкереленіп, алты жылдай уақытқа сот­талған. Әрекеттерін қанша жасырын жа­са­ғанымен заңсыз қару-жарақ сау­да­сын қыздыратындар арнаулы орындардың на­зарынан тыс қалуы қиын. Өткен жылы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Алматы, Шымкент және Қызылорда қалаларында атыс қаруын заңсыз сатумен айналысқан қыл­мыс­тық топтарды құрықтады. Олардың 8 Калашников автоматы және 2 тапаншаны сат­қаны және  деструктивті діни ағымдарды ұстанушы және қылмыс әлемі өкілдерімен тұ­рақты байланысы бар адамдар екені анық­талған. Солайша, қабылданған шара­лардың нәтижесінде қару-жарақ пен оқ-дәрілерді Қазақстан ау­мағына әкелу және өткізудің заңсыз ар­насының жолы кесілген. Сырттан заңсыз түрде қару сатып алу­шылар мен сыртқа қару сату­шы­лардың агрессиялық әрекеттер жасап, ел ішінде бүлік шығаруды көздейтіні айдан анық. Осыдан үш жыл бұрын Алматыда адам­дарды төңкеріс жасауға шақырған топ, по­лицейлерге және шенеуніктерге жоспар құ­рып, ұзақ уақыт дайындалған. Кейін олар құ­рықталған соң олардың жоспарлары, шабуылды қалай ұйымдастырмақ болғаны туралы айтқандары жарияланды. Олар алдымен қалталы азаматтарды қорқытып-үркітіп қаржы бопсалауды, сөйтіп қолына түскен қаражатқа қырғыз елінен қару сатып алмақ болған. Егер өздерінің жасырын әрекеттері ашылып қалған жағдайда бар кі­нәні мойнына алатын адамды тауып, дайын­дап қойған көрінеді. Сөйтіп, күштік құры­лымдарға, мемлекеттік қызмет өкіл­дері­не шабуыл жасауды ойластырған. Де­ген­мен арнаулы қызмет өкілдері оларды ұзақ уақыт сырттай бақылаған, жоспарларын біліп, дауыстарын жасырын камераға жа­зып отырған. Бірақ мақсаттары жүзеге ас­пай, сырттан қару-жарақ әкеліп, елге бү­лік салғысы келетіндердің жолы болмай қал­ды.