– Ұлыбританияда сізді Дина Дүйсен дегеннен гөрі, Kazakh Piano Queen деп жиі атайды екен. Өзіңізді бұлай атағанды қаншалықты құп көресіз?
– Ұнамайды десем, өтірік айтқандай болармын. Негізі, бұл атаудың тарихына келсек, кезекті бір концертімді тамашалаған ағылшын журналисі белді бір басылымға мен туралы жазған мақаласын «Қазақ фортепианосының патшайымы» деп атапты. Содан бері Лондондағы жұртшылық осылай атап жүр. Әсіресе, журналистер немесе концерт ұйымдастырушылары осылай атағанды ұнатады. Сосын мен қазақ достарымның арасында «Ханшайым атағы бос, ала беріңдер, ал патшайым атағын маған ел-жұрттың өзі таңдады, кешіріп қоярсыздар» деп қалжыңдаймын (күліп). Десек те, Дина Дүйсен деп атағаны да ұнайды. Есімім әйгілі күйші апамыз Дина Нұрпейісованың құрметіне қойылғандықтан, өз атым айтылмай қалғанын құптамаймын.
– Сондай-ақ сізді «қазақ-британ пианисі» деп атайтыны белгілі. Лондонда тұрып жатқаныңызға он екі жыл болса да, сізге «британдық» дегеннен гөрі, «қазақ» деген сипаттама жақын шығар?
– Әлбетте, мұның әсері бөлек. Барған жерімде мені Қазақстанның тумасы деп атаған сайын, құлағыма жылы тиіп, көңілім содан қанығады. Иә, мен Қазақстаннан шыққан музыкантпын. Мен мұны мақтан тұтамын! Мені үнемі Қазақстанмен байланыстыратындықтан, қазақ атыма кір келтірмеуге тырысамын. Тағы бір айта кетерлігі, шетелдегі өнерсүйер қауымның көпшілігі қазақ секілді халықтың барын естігенмен, көзбе-көз көрмеген және Қазақстанда болмаған. Концертіме келгенде «Сіз мен көрген бірінші қазақсыз!» немесе «О, сіз секілді Қазақстаннан шыққан музыкантты алғаш көруім!» деп таңданып жатады. Осылайша, мен арқылы Қазақстанды таниды, менің өнерім арқылы Қазақстанға баға береді. Десек те, отандастарымыздың арасында «Англияда отырып алып, патриот болу оңай» деп айтатындар да табылады. Мұндайды өз құлағыммен естідім де. Мен елден жырақ жүріп Қазақстанды танытуға әлдеқайда көп үлес қоса аламын деп ойлаймын. Қазақстанда жұмыс істесем, тек елдің ішін аралап, жылына бір рет қана шетелге шығып тұратын едім. Ал сырт жаққа концертпен жылына бір рет шықсаң, елді де, сені де жөнді ешкім танымайды. Сосын менің әр концертімде экранда берілетін өмірбаянымда ағылшын тілінде «Қазақстанда дүниеге келген» деп жазылады. Бірде концерттен соң бір ағылшын әйел далада мені танып, қасыма жақындап: «Сізді құшақтасам бола ма? Мен сіздің Алматыда туып-өскеніңізді естіп қуандым, менің әкем кезінде алма өсірумен айналысқан, сол үшін Алматыға арнайы барған. Жалпы, алманың барлығы сіз дүниеге келген Алматы қаласынан тарайды емес пе?» дегенде төбем көкке жетті. Мұндай мысалдар жетерлік.
– Сіздің орындауыңызда Еуропа халқы сүйіп тыңдайтын қазақша туынды бар ма?
– Әлбетте, бар. Абай атамыздың «Айттым сәлем, Қаламқасын» ұйып тыңдайды. Сосын концертімде белгілі композитор Нағым Меңдіғалиевтің «Домбыра туралы аңызын» жиі ойнаймын. Бұл композицияға домбыраның үні кіріктірілген, ал мен домбыраның үнін бала кезімнен естіп өскендіктен, бұл үнді жақсы сеземін. Осы шығарманы ойнағанымда шетелдіктер ерекше рухтанып отырады. Бис яғни, екінші мәрте орындауымды сұраса, тағы ойнап беремін.
– Қазақстанға бір келгеніңізде, мұнда басты назарда эстрада, ал классикалық музыканың тыңдаушысы аз екенін айтыпсыз. Жоғарыда өзіңіз Еуропа халқы мұндай туындыларды ұйып тыңдайды деп айтқандай, еліміздегі өнер сүйер тыңдарманның классикалық өнерге сүйіспеншілігін қалай оятуға болады? Жалпы, мұндай концертке келушілер санын қалайша арттыра аламыз?
– Меніңше, жарнаманы жақсылап жасау керек секілді. Сосын жеңілдігі бар билеттер жасау қажет. Қазақстанда өнер тамашалағысы келетін көпшілік классикалық концерттен не күтетінін білмейді. Десек те, бір рет барып көрсе, әрі қарай да бара бергісі келетініне сенімдімін. Сол себепті мұндай концерттерді дұрыс жарнамаламай, тыныш өткізе салмай, көпшілікті әртүрлі жолмен тарту керек. Дегенмен былтыр Нұр-Сұлтанда өткен концертіме жастар көп келді. Сол концертте ең арзан билет құнын мың теңге қылдым, сөйтіп, концертіме келген ересек адамдар да, студент жастар да концерт соңында кеткісі келмей, Конгресс холлдың фойесінде автограф сессия өткіздік. Кейбір достарымның айтуынша, олар мұндай концертке бірінші рет келіп, бірден ұнатып қалса керек.
– Қазақстан мен Еуропа тыңдармандарының арасында айтарлықтай айырмашылық бар ма?
– Көп айырмашылық жоқ, тек мұнда концерт соңында гүл беруге болмайды. Гүл ұсынғысы келетіндер концерттен соң, сахна сыртына әкеліп береді. Ал Қазақстанда өзіңіз білетіндей, керісінше ғой. Былтыр елге концерт қоюға бірге барған лондондық әртістерге: «Сахнада гүл беріп жатса, таңғалмаңдар. Көп емес, тек бірнеше гүл шоғын беруі мүмкін» деп алдын ала ескертіп айтқан едім, концерт соңында гүл беру үшін үлкен кезекке тұрған көрермен санын көрген әлгі достарым, аң-таң болды. Тағы бір жайт, Қазақстанда концерт соңында ұзақ ду қол шапалақтайды, көрерменнің сені сахна сыртына жібергісі жоқ. Ал мұнда концерт аяқталған бойда, кішкене қол шапалақтағанын күтіп, сахна сыртына беттейсің. Әйтсе де, Англияда тұратын қазақтар концертке үнемі гүлдерін көтеріп келеді, әрі тура сахнаға әкеп табыстайды. Жалпы, өз басым мұнда елшіліктің ұйымдастыруымен өтетін түрлі іс-шараларға барып тұруға тырысамын.
– Колледж студенттерінен бөлек, мұнда қазақ балаларына да фортепианодан сабақ береді екенсіз. Өзіңіз үйреткіңіз келді ме, әлде олар өздері қолқа салды ма?
– Жоқ, олар мені өздері тауып алды. Басында төрт қазақ студентім болған, екеуі елге қайтып, қазір қалған екеуіне үйретіп жүрмін. Бір қазақ кісі мені сұхбаттан танып, арнайы іздеп, хабарласып: «Баламды сіз оқытсаңыз» деп қолқа салды. Сосын Лондонда музыкалық аспаптар сататын дүкен бар, бір топ қазақ мұнда аспап сатып алуға барғанда дүкен сатушысына педагог іздеп жүргенін айтыпты. Сөйтіп, олардың Қазақстаннан келгенін білген сатушы осында менің тұратынымды айтып, ақырында олар маған хабарласып, осылайша байланыс орнаттық.
– Бір сұхбатыңызда «қатаң музыкантпын» депсіз. Бір қарағанда жүзіңіз суық көрінгенімен, өмірде тіпті басқаша секілдісіз?
– Иә, мені танитындар солай дейді (күліп). Негізі, өте талапшыл адаммын, өзіме де, өзгелерге де қоятын талабым жоғары. Негізі, менімен достасу оңай, қанша қатал болсам да, көмекке зәру кез келген адамға қол ұшымды соза аламын. Досқа адалмын. Жырақта жүрсем де, елде жиырма жылдан астам жақын дос болып жүрген жақындарым баршылық. Өзгелердің бойынан да осындай мінезді іздеймін. Десек те, кәсібіме келгенде, қатаңдық танытамын. Әсіресе, музыканттарыма, студенттеріме қатал қараймын. Ал репетиция аяқталған соң, басқаша кейіпке енемін. Сосын қас-қабағыма қарап тұрған айналамдағылар «Дина, біз сізден қорқа бастасақ, негізінде жұмсақ бола алады екенсіз ғой» деп айтып жатады (күліп). Шыншыл, тік мінезім тағы бар. Әділетсіз жайттарды көріп қалсам, мәселен, бәзбіреу қоғамдық көлікте үлкен кісіге орын бермесе, қасына жақын барып айтып, орын алып беремін.
– Дос демекші, биыл «Үздік альбом» номинациясы бойынша Грэмми сыйлығын жеңіп алған британдық әйгілі скрипкашы Никола Бенедеттидің әлеуметтік желідегі парақшасынан байқағанымдай, екеуіңіз жақын дос екенсіздер?
– Иә, ол рас. Никола да жоғарыда мен айтқан қазақтар секілді мені іздеп, хабарласып, ынтымақтастық орнату, туындыны бірге ойнау туралы ұсыныс жасады. Николаны Англияға келгелі бері сыртынан танитынмын. Оның мықты музыкант екеніне сырттай таңданып, бақылап жүретінмін. Міне, екі жылдай уақыт болып қалды таныстығымыз достыққа ұласқалы. Карантинге байланысты жұмысқа енді шыққан ол кешегі күні маған хабарласып, алдағы айларда бірге репетиция жүргізу туралы ұсынысын білдірді.
– Жаңа бір сөзіңізде Нұр-Сұлтанда кезекті концертіңізді өткізу туралы ұсыныс түскенін айтып қалдыңыз. Бұл жоспарыңыз келесі жылға қалған болар?
– Иә, мені Астана опера және балет театрының камералық залына концерт беруге шақырған болатын. Былтыр елордада өткен концертіме «RTG Tilmash Kazakhstan» компаниясының Басқарма төрағасы Самал Балғымбаева қаржылай көмек көрсетті. Алдағы уақытта коронавирустың беті қайтып, жағдай тұрақталса, міндетті түрде барып, концерт беремін. Оның үстіне, отбасымды, достарымды сағынып жүрмін. Өзім өсіп-өнген Алматы мен Нұр-Сұлтан қалаларына баруға асықпын. Сосын үйде әкем, анам, бауырларыммен бас қосатын ортаны да сағынамын. Үйге барған сайын, әкеме домбырада бірнеше ән мен күй орындап беруін өтінетін едім. Бүгін сізбен қазақша сөйлесіп, марқайып қалдым, себебі мұнда қазақтілді ортам жоқ. Қазақ тілін тұрмыста қолданбасаң, ұмыта бастайды екенсің. Десек те, Нұр-Сұлтанға барған сайын тек қазақша сөйлесемін. Былтыр барғанда бір такси жүргізуші қайдан келгенімді сұрап алған соң: «Бәсе, шет жақтан келгеніңізді бірден білдім. Қанша шетелде тұрсаңыз да, сөйлегенде орысша немесе ағылшынша қоспай, таза сөйлейді екенсіз. Ал мұнда қазақшаға орыс тілін араластырып сөйлейді» деп мені бір мақтап жібергені бар (күліп).
Сұхбаттасқан
Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ