Әнұран мәтініне зер салсақ...

Әнұран мәтініне зер салсақ...

Мемлекеттік рәміздер – қай елдің болса да, ең басты қасиетті құндылығы. Сон­дық­­тан болар, Тұңғыш Президент – Елбасы өз сөзінде: «Біз Тәуелсіздігіміздің нышан­дарын көздің қарашығындай сақтауымыз керек. Еліміздің әрбір азаматы Қазақстанның Туын, Елтаңбасы мен Әнұранын ерекше құр­мет­­теуге міндетті. Өйткені олар – халқы­мыздың мақтанышы, біздің ең киелі құнды­лы­ғымыз», – деп айтқан болатын.  Биыл мемлекеттік рәміздердің қабылдан­ғанына 28 жыл толғалы тұр. 2009-2010 жылдарда республикалық газет беттерінде «Әнұран мәті­ніне зер салсақ...» тақырыбына материалдар жа­рияланып, онда Әнұран мәтінінде қазақ тілін­д­е қалыптасқан пунктуациялық талаптар ескерілмей, бірнеше тыныс белгілерінің қате қойылғаны және кейбірінің тиісті орнына дұрыс қойылмағаны жайында жазылған бола­тын. Қазіргі уақытта елімізде төтенше жағдайға бай­ланысты «Ана тілі» газетіндегі көтерілген та­қырыпты қайта жаңғырта отырып, осы мәсе­леге оралып, бір нақты шешімге келтірілсе дей­мін. Осы тақырып бойынша алдымен  Білім және ғылым министрлігінің А.Байтұрсынұлы атын­дағы Тіл білімі институтына хабарласқан бола­тын­быз. –«Гимн» – көне гректің тілінен енген (ὕμνος – «біреуді немесе бір нәрсені мадақтап айты­ла­тын өлең») сөз. Бұл сөз әу баста діни жөн-жорал­ғы үшін қолданылған. Кейіннен бұл сөздің мағыналық ауқымы кеңейіп, әр ел өзінің әнұранын «гимн» деп аталды. Еліміз тәуелсіздік алғанға дейін Қазақстанда да «гимн» сөзі қолданылып келді. Қазақстан Үкіметі жанындағы Мемлекеттік терминология комиссиясы (бұдан әрі – Мемтерминком) «Гимн» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «Гимн» сөзін бекітті (гимн – гимн (1971-1981), Государственный Гимн – Мемле­кеттік Гимн (1971-1981). Егемендік алған соң бұл сөздің мағынасы терең зерттеліп, «Гимн» сөзінің орнына «Әнұран» деген атау қолданыла бастады. Мемтермин­ком­ның шешімі бойынша 1992 жылы «Гимн» сөзінің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «Әнұран» сөзі бекітілді. Қазақстан Үкіметі жанындағы Республика­лық терминология комиссиясының 2014 жылғы 11 желтоқсанындағы отырысында «Гимн» сөзі­нің қазақ тіліндегі баламасы ретінде «Гимн» және «Әнұран» сөздері, ал 2018 жылғы 6 сәуірдегі оты­рысында «Гимн» сөзінің қазақ тіліндегі бала­масы ретінде «Гимн» сөзі бекітілген бола­тын. Гимннің мәтініндегі үшінші жолынан кейін «дефис» белгісі емес, «тире» (сызықша) белгісі қойылады: Алтын күн аспаны, Алтын дән даласы, Ерліктің дастаны – Себебі қазақ тілінде оңашаланған айқын­дауыш мүше мен айқындап тұрған сөздің ара­сына сызықша қойылады (Р.Сыздықова Көп­том­дық шығармалар жинағы. – 12-том. – Алматы: Елшежіре, 2018. – 25-бет). Бірінші шумақтың сегізінші жолында «Қазағым мықты ғой!» сөйлемінен кейін леп белгісі қойылады. Қазағым мықты ғой! Себебі әртүрлі көңіл күймен (көтеріңкі, қатты ашу-ыза, бұйрық және т.б.) айтылған ойды білдіретін сөйлемдерден кейін леп белгісі қойылады (Сыздықова Р. Көптом­дық шығармалар жинағы. – 12-том. – Алматы: Елшежіре, 2018. – 85-бет). Терминолог ғалымдардың және жалпы жұршылықтың пікірін ескере келе, қазақ тіліндегі «Гимн» сөзінің орнына «Әнұран» сөзінің қолданылуы мақсатқа сай деп есептейміз, – дейді институт мамандары. Шынымен, қай қалаға немесе ауылға бар­ма­сақ та, жалпы білім ошақтарында педагог­тар арасында, сынып оқушылары және ата-аналар еліміздің заң бойынша айтылуы тиіс «Гимн» сөзін «Әнұран» деп айтып келеді. Ғалымдармен пікір таластыру, әрине оңай шаруа емес. Дегенмен қорытынды мәліметті саралауға алып, Мәжілістің күн тәртібінде «Мем­ле­кеттік рәміздер туралы» №258 Конститу­ция­лық заңының үшінші қосымшасындағы Қазақ­стан Мемлекеттік Гимні мәтінінің тыныс белгілеріне өзгеріс енгізілуін ұсынамын. Бүгінгі уақытта, әр облыстың Білім беру басқармасының әдістемелік орталықтары жалпы білім беретін ұйымдардың тарих, қазақ тілі және әдебиеті пәні мұғалімдерінің арасында Мемлекеттік Гимн атауы мен редакциялық мәтіндегі тыныс белгілеріне ресми түрде өзгеріс енгізу төңірегінде талқылау, талдау жұмыстары жүргізіліп келеді. Сонымен қатар аталған мәселе Парламент Мәжілісінің Әлеуметтік-мәдени даму комитеті мен Ғылым комитетінде қаралу үстінде. Ұлы ақын Абай айтқандай, «Әйтеуір ақса­қалдар айтпады деп жүрмесін деп, аз ғана сөз шығарған» едік, ұсынысымыз азды-көпті кәдеге жараса болар еді.  

Руслан ХАМЗА,

Мемлекеттік рәміздерді  насихаттау жөніндегі  Ұлттық орталықтың  атқарушы директоры