Қандастарды еңбекпен қамтудағы түйткілдер

Қандастарды еңбекпен қамтудағы түйткілдер

Қандастардың экономикалық және әлеуметтік қамсыздандырылуы немесе жұмыспен қамтылу деңгейі, еңбек нарығына қатысуы – көші-қон саласының маңызды мәселелерінің бірі. БҰҰ-ның даму бағдарламасы және ХКҚҰ (Халықаралық көші-қон ұйымы) Қазақстандағы мигранттардың проблемаларын зерттеу барысында этникалық қазақтардың еңбек нарығына араласу деңгейінің төмен екені айтылған. Көші-қон комитетінің ресми статистикасына сәйкес,  қандастардың 61,5 пайызы жұмыспен қамтылған. Бұл – 2005 жылғы көрсеткіш. 2000 жылғы көрсеткіш бойынша жұмыспен қамтылу деңгейі 32 пайыз болса, 2004 жылы 91,6 пайызға өскен. Сондықтан да жұмыспен қамту көрсеткіштері әр жылдары әртүрлі. Елдегі әртүрлі бағдарламалар, мемлекеттік деңгейдегі қолдауларға қарамастан, жалпы қандастардың жұмыссыздық дең­гейі азая қойған жоқ. Қазақстанның Көші-қон туралы заңы­­на сәйкес, мемлекет қандас­тарға жұмыс беруде, біліктілігін жоғары­латуда және жаңа мамандықты таңдауда көмек көрсетуге тиісті. Бірақ соның өзін­де, қандастарды жұмыспен қамтуға байла­нысты қолдау көрсету туралы интег­рация­лық бағдарламалар әлі де жетілмеген.

Кәсіптік оқытулар

Жергілікті жұмыспен қамту орындары ұсынатын жаңа маман­дық­ты игеру курстарын ұйымдастыратын кә­сіптік оқыту бағдарламалары бар. Бірақ мұн­дай курстар көбіне орыс тілінде жүргізілетіндіктен, қандастардың барлы­ғына бірдей тиімді деу қиын. Сонымен қатар оқу бағдарла­маларында қажетті ма­­мандықтар да аз. Мы­салы, алғашқы жыл­­дарда Алматыдағы жұмыспен қамту орталықтарында бухгалтерлік пен жүр­гізушінің курсы ғана ұйым­дастырылды. Мұндай мамандықтарға жұ­мыс іздеу­шілердің ішінде, әсіресе, қандастар арасында сұраныс аз. Қазақстан заңдарына сәйкес, қан­дас­­тар­дың жеңілдіктер мен төле­мақы алуға құқығы бар. Соның ішінде мүгедектерге, жұмыссыздарға арналған жәр­демақы мен зейнетақылар, атаулы әлеу­меттік көмек кіреді. Мұндай жеңіл­дік­терді алу үшін орал­­ман статусы қажет бол­ғанымен, жи­на­ған деректер бойынша кө­ріп отыр­ға­нымыздай, жергілікті органдар тіркеу қағаздарын талап етеді. Сөйтіп, жеңілдік­тер­ді алуға қиындықтар туады. Қандастар еңбек тәжірибесі және бұрынғы елде қан­дай жұмыс істегеніне қарамастан, төменгі мөлшерде зейнетақы алады. Осыған байланысты, кейбір қандастар, әсіресе Қытай мен Ресейден келгендер Қазақстан азамат­тығын алғылары келмей, бұрынғы азамат­тығында қалғысы келген де кездер болды. – Бұрын қандастардың зейнетақы алуы үлкен проблема болатын. Ол был­тыр шешімін тапты. Мемлекет тарапынан қан­дастарға қамқорлық аз емес. Байқа­ға­ным, шетелдегі ағайын көбінесе жастарды осы жаққа жіберіп, өздері екі жақта тұра бергісі келетін сияқты. Өйткені Қазақстан заң­дары оған кедергі келтіріп отырған жоқ. Жалпы алғанда, келген қандастар бас­пана және жер алуға, жұмыс табуға се­­німді болуы қажет. Сол мақсатта 2016 жылы нәтижелі жұмыспен қамту және әлеуметтік жаппай кәсіпкерлікті да­мытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы әзір-ленген, – дейді «Отандастар қоры» Бизнес және жо­баларды акселерациялау департаменті Қандастарды ақпараттық қолдау орталы­ғы­ның меңгерушісі Болат Зауытұлы. Ал кәсіпкер қандастардың айтуына қа­­ра­ғанда, «Нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамыту» бағдарламасы аясында жеке кәсіп ашу үшін шағын несие беру жөнінде де өзінің машақаты бар екені байқалады. Әсіресе, кепілдік қою мәселесінде. Себебі ауылдық жерлердегі жылжымайтын мүліктердің ба­ғасына сай өте аз мөлшерде ғана несие ала алады. Онымен шаруашылықты дөң­гелетіп кету қиын. Сонымен қатар оның өсімі де аз болып отырған жоқ. Жасұлан МҰХАНОВ, Қостанай облысы Рудный қалалық Жұмыспен қамту орталығының директоры:

Жаңа бағдарлама қажет

– Біз бұл ретте, барынша шындықты жа­сырмай айтуымыз қажет. Елім-жерім, Отаным деп келген қандастардың көбі өз кү­шімен жұмыс істеп, жан бағып жатқаны жа­сырын емес. Мемлекет қандастарды қо­л­ынан жетектеп жұмысқа орналастыра­тын орын да, нақты көрсетілген заңы да жоқ. Баяғыдай еңбек шартымен келетіндер қазір мүлде аз. Дүниежүзі қазақтарының қауым­дас­тығы мен «Отандастар қоры» қолынан келген көмегін аянып отырған жоқ. Жұмыс сұраған қандастар жиі хабарласады. Жергілікті әкімшілікке хабарласып, жағдайды түсіндіреміз. Қазір кейбір әкімдер менің қоңырауымды көтермейтін болды. Ауылдық жерлердегі қандастар мал өсіріп, егін егейін десе, жерлері жоқ. Жергілікті әкімшіліктер бұл мәселеде барынша қолдау білдіруі қажет. Жалпы алғанда, мемлекеттік орындарда, білім, ғылым, денсаулық саласында қандастардың жұмысқа орналасу көрсеткіші төмен. Көбі өздері шетелде үйренген тәжірибелерімен жұмыс істеп, жан бағуда. Жер алып, ауыл шаруашы­лы­ғы­мен айналысып жатқан да қандас­тары­мыз көп. Қолөнермен және ұлттық этно бұйымдарды жасауда да қандастардың орны ерекше. Мысалы, Қытайда шағын өнер­кәсіп жақсы дамыған. Бізде де осы салаға көптеп көңіл бөлсек, қолынан іс келетін қандастар жетерлік. Бір ғана мысал, электронды киіз үй жасаған Ғалымбек Қызырбекұлының жобасы қандай әдемі еді. Қазақтың ән-күй өнерін бір кішкентай ойыншыққа сыйдырды. Қазақтың күллі мәдениеті бір шаңырақтың астына жиыл­ғандай символикалық мәні зор ойыншық еді. Балаларға арналған ондай ұлттық ойын­шықтар қазір жоққа тән. Оған да қол­дау көрсете алмадық. Бұл тек бір ғана қан­дасымыз Ғалымбектің жобасы, еліміз­де талай «Ғалымбектер» жүр, шіркін. Қандастарымыз Үкіметке алақан жайып, қарап отырмай барынша өз еңбе­гімен жұмыс істеп келеді. Тіптен, кәсіптері өрге басқан кей азаматтар жұмыс тауып беріп отырғандары да бар. Сондықтан да мұндай елге еңбегімді сіңірем, кәсібімді дамытамын деген іскер қандастарды жеке арнайы бағдарламамен қолдау қажет.