Бұрынғыдай болмайды: коронавирус пандемиясынан кейін не өзгереді?
Бұрынғыдай болмайды: коронавирус пандемиясынан кейін не өзгереді?
Аты жаман індеттен кейін күллі әлем, адамдар өзгереді. Өйткені бұрынғыдай еш алаңсыз, уайымсыз жүретін кез келмеске кетті. Осыған дейін адамзат жеке өмірі, жеке құқығы үшін күресіп келсе, ендігі жерде денсаулық мәселесін басты орынға қоймақ.
Құндылықтарды өзгерткен карантин жағдайы мамандыққа деген көзқарасты және оған деген еңбек нарығындағы сұранысты өзгертті деген болжамдар жиі айтыла бастады. Індет кезінде әлем халқы ең алдымен білікті дәрігерлердің, кіші қызметкерлер мен санитарлардың жетіспеушілігін сезінді. Италия, Ұлыбритания, Германия, Чехия сынды дамыған елдер зейнеттегі дәрігерлерді жұмысқа қайта шақырып, медициналық факультеттің студенттерін еңбек нарығына ерте араластыруға мәжбүр болды. Сол сияқты мұғалім, психолог, коммуналдық – су, жылу, жарық, интернет қызмет түрлерін ұсынатын мамандарға сұраныс жоғарылады.
Карантин жағдайы күнделікті өмірде өзіміз мән бере бермейтін, тіпті кейде елемейтін курьер қызметіне қажеттілікті анық сезіндірді. Халық азық-түлік, тұрмыстық техника, киім-кешек, дәрі-дәрмекті курьерлік қызмет арқылы сатып ала бастады.
Әлем елдерінде енгізілген карантин жағдайы тұрмыстық зорлық-зомбылық санын арттырып отырғанын айтып БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриш дабыл қаққан болатын. Қазақстандық мамандар карантин режимі енгізілгелі бері физикалық және моральдық қысымға ұшырап хабарласатын әйелдер саны 2-3 есеге артқанын айтады. Яғни бұл жағдай денсаулық мамандарына деген, жалпы кәсіби даму мен отбасылық психологтардан онлайн кеңес алу қызметіне және cаll-орталықтарда жұмыс істейтін мамандарға сұранысты арттырады. Тәжірибе көрсеткеніндей, ендігі жерде онлайн режимге ауысқан барлық сала дамиды, ал осы саланың мамандарына деген сұраныс карантиннен кейін де арта бермек.
Ал карантин жағдайында балалар мен қарттар күтушісі, үй қызметшісі, кондуктор сынды қызмет түрлеріне жүгіну азайды. Адамдардың еңбек нарығының сұранысына қалай жауап беретіні әзірге белгісіз, бірақ бұл жағдайға да тез бейімделіп, тиімді шешімдерді қабылдайтыны анық.
Мақсат ХАЛЫҚ, экономист:
Карантин әлемді бұрынғы әдетінен өзгертті
– Адамзат төртінші өнеркәсіптік революцияға қадам басты. Бірінші өнеркәсіптік революцияның пайда болуы бу машиналарымен, екінші революция жарықтың пайда болуымен (Т.Эдисон, Тесла), үшінші революция бұл өткен ғасырдың 50-60 жылдарынан бері пайда болған компьютер, интернет, компьютерлік технологиялар, ұялы телефондардың пайда болуымен байланысты. Ал төртінші өнеркәсіптік революция бұл автоматтандыру, роботтандыру, жасанды интеллект, «ауқымды мәліметтер» алмасу. Жыл сайын Швейцарияның Давос қаласында дүниежүзілік экономикалық форум өтеді. Саясат және қоғам қайраткерлері, ғалымдар мен үкіметтік емес ұйым өкілдері бірлесіп өткен жылды саралап, әр мемлекет қалай дамыды және әлем келесі жылы қалай дамуы керек деген мәселелердің негізгі траекториясын сызады. Дүниежүзілік экономикалық форумның төрағасы Клаус Шваб 2012 жылдан бастап «Әлем төртінші өнеркәсіптік революцияға қадам басты, мұны біз қазір білу керекпіз. Егер төртінші революцияны зерттеп дайын болмасақ, онда әлемнің жаңа талаптары мен сын-қатерлеріне дайын болып үлгермей қаламыз» деп, осы мәселені сан мәрте көтеріп келе жатыр. Ал Қазақстанда бұл мәселенің көтеріле бастағанына 3 жылға жуықтады. Осы бағытта алдағы уақытта біраз мамандықтар жойылады және жаңа мамандықтар пайда болады. Сол мамандықтарды игеруге дайын болуымыз керек деген мәселе төңірегінде қазір көп ой-пікірлер айтыла бастады. Ал әлемді жайлаған індеттің және карантин жағдайының енгізілуіне байланысты бұл мәселенің өзектілігі артып отыр. Өйткені карантин жағдайы әлемді бұрынғы әдетінен өзгертті. Үйде отырып қашықтықтан білім алуға, мамандық игеруге, жұмыс істеуге болатынын көрдік. Бұрын неге үйден жұмыс істемейміз деп көп айтылатын, бірақ ешкім аса мән бермейтін. Ал қазір бұл мәселе күн тәртібінде тұр. Осылайша жаңа әдетке айнала бастаған сияқты. Карантин, әсіресе фрилансерлер үшін таптырмас мүмкіндік. Кеңседе бастыққа бағынышты болып жұмыс істегеннен, үйде отырып та бірнеше тапсырысты орындауға болатынын байқадық. Жасанды интеллекттің пайда болуымен біраз мамандықтар жойылады. Өйткені олар адамнан да нақты болжамдар жасай алады. Бұрын ертегідей көрінген дүниелер шындыққа айнала бастады. Мысалы, есепшілер, қаржыгерлердің орнын жасанды интеллект алмастыруы мүмкін деген болжам бар. Өйткені Нью-Йорктегі қор биржасының ең мықты қаржыгерлері жасанды интеллект қаржылық бағалау, анализ жасап берген кезде өздеріне «мен 20 жыл бойы бұл саланы не үшін оқыдым?» деген сұрақ қояды. Сонымен қатар келешекте такси қызметі, дәрігер мамандығына сұраныс азаюы мүмкін. Жасанды интеллект арқылы адамдарға диагноз қоятын күнге де жетеміз және біз осыған дайын болуымыз керек. Қазақстан қаншалықты осы процеске дайын бола бастады деген сұраққа жауап беретін болсақ, дайындығымыз өте нашар. Тіпті, орташа деңгейге де жетіңкіремейді. Сондықтан да бұл мемлекеттің баса назар аударатын негізгі мәселелерінің бірі болуы керек. Қарапайым мысал, карантин кезінде интернеттің өте нашар жұмыс істейтінін көрдік. 4G мүмкіндігін толық пайдалана алмай отырмыз, ал әлем қазір 5G-ге өтіп жатыр. Роза ӘШІРБАЕВА, онлайн оқыту бойынша маман, инфобизнесмен, коуч:Ең басты мамандық – өзіңді табу
– Шыны керек, карантин жағдайы енгізіліп, мұнай бағасы түсіп, дағдарыс басталған кезде менің де ойымда «Ертең не болады?» деген сұрақ тұрды. Бір аптадай осы мәселе жайында ойландым, уайымдадым. Бірақ ойлап қарасақ ертең не болатынын ешкім болжай алмайды, білмейді. Карантинде Аушвиц концлагерінде 3 жыл психолог болған Виктор Франклдың «Сказать жизни «Да!» деген кітабын оқуды бастадым. Түсінгенім адам кез келген жағдайға бейімделеді. Өйткені өмірде әртүрлі жағдайлар мен факторлар болуы мүмкін. Ең бастысы бұл дағдарыста өзіңді және өзіңе деген сенімді жоғалтпау, өмірден түңілмеу. Өзін жоғалтқан адам бірінші ұтылады. Карантин жағдайы адамдардың құндылықтарын өзгертетіні сөзсіз. Карантинмен бірге бүкіл әлем тоқтады. Бәріміз үйде отырып бір жан-жағымызға қарап, өз-өзімізге осы уақытқа дейін қайда жүгіре бердік, нені іздедік, не нәрсеге көңіліміз толмады, бақытты болу үшін бізге не керек деген сұрақтарды қойып, өзіміздің құндылықтарымызды бір түгендеп алған сияқтымыз. Меніңше, карантиннен кейін бір мәселе анық. Адам дағдарыс болсын, болмасын қай кезде өзінің қабілетіне сенбейінше, талабы мен талантына сай мамандықты таңдамайынша өзін бақытсыз адам сезіне береді деп есептеймін. Өйткені кез келген дағдарыста, былайша айтқанда жоқшылықта адам бірінші өзінің материалдық құндылықтарын жоғалтып алады. Мысалы, жұмыссыз, табыссыз, үйсіз қалады деген сияқты. Бірақ адам нағыз іскер, білікті, кәсіби маман, өз ісін сүйіп істейтін, сұранысқа ие қызметкер болса, дағдарыста да өзін жоғалтпайды деп ойлаймын. Нағыз маман кез келген дағдарыста өз-өзін оңай ретке келтіреді. Сондықтан ең басты мамандық – өзіңді табу және тапқан салаңда білікті маман болу. Карантин жағдайы онлайн жұмыс істеуі мүмкін емес деген ірі корпорациялар мен үлкен компаниялардың өзін қашықтан жұмыс істеуге көшірді. Телемедицинаның қаншалықты маңызды және ұтымды бизнес екені білініп жатыр. Негізі, барлық бизнес онлайн режимге өтті десек те болады. Қазіргі кезде бизнес орталықтарынан ғимарат немесе кеңсе жалдау өзектілігін жоя бастады. Егер сіздің командаңызда мықты маман бар болса, ол мейлі ауылында, үйінде жүрсе де, шетелде демалып жатса да жұмысын істей береді. Қазір шетелдік мекемелердің көбісінде осындай тәжірибе бар. Мысалы, америкалық IT компаниялардың қызметкерлері негізінен Үндістанда, Таиландта, Қытайда, Сингапурде тұрады. Шетелде ондайн жұмыс істейтін қазақстандық мамандар да бар. Интернеттің дамыған заманында ендігі жерде кеңсеге барып-келіп жұмыс істейтін мамандықтарға сұраныс азаяды. Жалпы, мамандыққа деген ешқандай қызығушылығың, талабың мен талантың болмаса, осы жұмысты істесем ақшалы боламын деген стимулмен жүрсең, ол жұмыстан жалығып кетесің. Қай салаға қызықсаң, содан нәтиже шығара алсаң, сөзсіз сол саланың маманы бола аласың.