Экологиялық мәдениет қалыптаспаған ба?
«Бурабай» мемлекеттік табиғи ұлттық паркінің директоры Сергей Быков адамдар қарасы азайған қатаң карантин шаралары кезінде Бурабайда тиіндер мен құстардың саны көбейіп, қоқыстың азайғанын мәлімдеген болатын. Ол мұны біздің азаматтардың экологиялық мәдениетінің төмендігімен байланыстырды. Одан бөлек эколог мамандар да біздің елдегі экологиялық мәдениеттің кемшіндігін алға тартады. Сонда оған не себеп? Экологиялық идеологияның болмауы ма? Өркениет өлшемдері бөлек елдерде экологиялық мәдениетті қалыптастыру кешенді жүзеге асырылады, оны оқыту балабақшадан басталады және мектеп, жоғары оқу орнында, кәсіби және жұмыс қызметі барысында жалғасады. Айталық, Еуропаның көптеген елдерінде балалар мен жасөспірімдер арасында табиғатты қорғау тақырыбындағы түрлі олимпиадалар, апталықтар, конкурстар, арнайы акцияларды ұйымдастырады екен. Яғни теориялық мәліметтерді түрлі тәжірибелер арқылы бекітеді. 2018 жылы Ресейде өткен футболдан әлем чемпионатында жапондардың ұқыптылығы мен мәдениеті барлығын таңғалдырған еді. Отырған орындарын жинастырып, соңдарынан бір де бір қоқыс қалдырмаған оларды барлығы үлгі етті. Жапонияда да балаларды жастайынан табиғатты аялауға үйретеді, сәйкесінше заң да қатал. Қоқысты өзімен бірге алып кетуді қиынсыну, көлдің тұзын, суын сатып ақша табу және тағы сондай сияқты пайдакүнемдік әрекеттерді мәдениетсіздіктен бұрын эгоизм деуге де болатын сыңайлы. Осы мәселеден экологиялық эгоизм ұғымы қылаң береді. Яғни, экологиялық мәдениеттің өзі түптеп келгенде жеке адамның санасы мен мінез-құлқына, біліміне тікелей байланысты. Экологиялық мәдениет пен идеология болмаса мәселе айыппұлмен шешіле салмайтын сияқты.Мәселенің шешімі қандай?
Көптеген дамыған елдердің тәжірибесіне қарасақ, табиғи демалыс орындары жекеменшікке жалға беріледі. Сәйкесінше, жалға алушы демалыс орнындағы тазалыққа жауапты болады. Жақында Ақмола облыстық Табиғи ресурстар басқармасы Көбейтұзды 49 жылға жекеменшікке беру туралы конкурс жариялаған еді. Артынша қайта жалға берілмейтін болды. Жалпы демалыс орындарын жеке кәсіпкерлерге жалға берудің маңызы бар ма? Бұл туралы Қазақстанның экологиялық ұйымдар қауымдастығының басқарма төрағасының орынбасары Елдос Абақанов бірнеше факторларды ескергеніміз жөн екенін айтады. – Әр табиғи демалыс орнының заңға сәйкес өзіндік ерекшеліктері болады. Кейбірі заңмен қорғалса, кейбірі тек су қоймасы ретінде жұмыс істеп жатыр. Ал келесі біреуі жеке кәсіпорындардың меншігінде. Ішкі туризмді дамыту мақсатында жағажайларды жалға беруге болады. Алайда ол жердің эко жүйесіне назар салу керек. Қандай жануарлар бар, қандай өсімдік өседі, адамдарға қалай әсер етуі мүмкін деген сауалдарға жауап керек. Оған түбегейлі зерттеу қажет. Егер ол жерде Қызыл кітапқа енген жануар немесе өсімдік болса, жалға беруге болмайды. Елімізде арнайы экологиялық құрылыс стандарттары жоқ. Әуелі соны қалыптастырып алуымыз керек. Осы факторларды ескерген соң жеке кәсіпкерге жалға беретін болсақ, кәсіпкер тиімді жұмыс істей ме, соны бағамдау керек. Тиімді жұмыс істесе де, демалыс орнына адамдардың баруына шектеу қоймауы қажет. Ол адамдарға қызмет көрсету арқылы, тазалығына жауап беріп кәсіпкер пайда табады. Одан бөлек, арнайы табиғатты қорғау жөніндегі полицейлерді көбейтуіміз керек. Бұл да құптарлық дүние. Демалыс орындарын қадағалаушылардың жоғынан осындай мәселе туындап жатады, – деді маман. Қорыта айтқанда, Көбейтұз сияқты ерекше тұзды әрі қызғылт түстес көлдер әлемде санаулы ғана. Елімізден бөлек Канада, Түркия, Украина, Австралияда, Испанияда, сосын Сенегалда бар. Аталған елдердің басым көпшілігі көлдерде тек туризмді ғана емес, тұз өндірісін де дамытып отыр екен. Мысалы, Сенегалдағы Ретба көлінен жылына 25 мың тонна тұз алынса, Испаниядағы Ла Мата және Торревьехи көлдерінің табиғи паркінен 13 ғасырдан бері тұз өндіріледі. Қолда бар алтынның қадіріне жетсек, қанекей?!Ділда Уәлибекова